Khi chính quyền Tổng thống Donald Trump thể hiện lập trường hoài nghi về việc tiếp tục hỗ trợ Ukraine, Kyiv đã tìm kiếm cách thuyết phục Washington bằng một chiến lược mới: cung cấp quyền tiếp cận khoáng sản đất hiếm - một nguồn tài nguyên quan trọng đối với công nghệ và quốc phòng - để đổi lấy sự tiếp tục hỗ trợ quân sự.

Giờ đây, ông Trump đã bày tỏ sự quan tâm đến đề xuất này, mở ra một hướng đi mới cho mối quan hệ giữa Mỹ và Ukraine trong bối cảnh chiến sự leo thang và áp lực gia tăng từ Nga.

Đổi viện trợ lấy khoáng sản

Tại một cuộc họp báo ở Phòng Bầu dục vào ngày 3.2, ông Trump tuyên bố Mỹ sẵn sàng đạt một thỏa thuận với Ukraine, trong đó Kyiv sẽ đảm bảo các khoản viện trợ quân sự bằng cách cung cấp khoáng sản đất hiếm như lithium, uranium và titan. Đây là những nguyên liệu quan trọng đối với sản xuất vi mạch, xe điện và công nghệ quân sự tiên tiến.

"Chúng tôi đang tìm cách đạt được một thỏa thuận với Ukraine, trong đó họ sẽ đảm bảo những gì chúng tôi cung cấp cho họ bằng đất hiếm và những thứ khác", ông Trump phát biểu.

Với lập trường nhất quán phản đối chi tiêu quân sự nước ngoài, ông Trump đã chỉ trích chính quyền trước đây vì viện trợ quá nhiều cho Ukraine mà không nhận lại giá trị tương xứng. Vì thế, việc ràng buộc viện trợ với quyền tiếp cận khoáng sản có thể là một cách để ông tiếp tục hỗ trợ Kyiv mà không làm mất lòng các cử tri vốn ủng hộ chính sách "Nước Mỹ trên hết".

Ukraine đón nhận đề xuất như một cơ hội sống còn

Đối với Kyiv, sự quan tâm của ông Trump đến khoáng sản đất hiếm được xem là một tín hiệu tích cực. Trong bối cảnh viện trợ từ Mỹ có nguy cơ bị thu hẹp, việc tạo ra một "lợi ích chiến lược" cho Washington có thể giúp Ukraine đảm bảo sự hỗ trợ tiếp tục.

Theo Washington Post, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã lần đầu tiên đề xuất ý tưởng này trong một cuộc gặp với ông Trump trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024.

Phát biểu trong một cuộc họp báo hôm 4.2, ông Zelensky nhấn mạnh: "Chúng tôi sẵn sàng phát triển tất cả những điều này với các đối tác của mình - những người đang giúp chúng tôi bảo vệ đất nước, đẩy lùi đối thủ bằng vũ khí, sự hiện diện và các gói trừng phạt của họ. Và điều này hoàn toàn công bằng".

Một quan chức cấp cao của Ukraine, phát biểu ẩn danh, cho biết Kyiv sẵn sàng ký kết các thỏa thuận chung, đồng thời khẳng định rằng lợi ích chiến lược của Mỹ tại Ukraine là yếu tố quan trọng cho an ninh lâu dài của nước này.

Tuy nhiên, kế hoạch này không chỉ đơn thuần là trao đổi tài nguyên. Giới chức Ukraine nhấn mạnh rằng nếu Mỹ không tiếp tục hỗ trợ quân sự, những nguồn tài nguyên quý giá này có nguy cơ rơi vào tay các đối thủ như Nga, Iran hoặc Triều Tiên.

Cuộc chạy đua tài nguyên

Khoáng sản đất hiếm là một trong những tài sản chiến lược quan trọng nhất của thế kỷ 21. Ukraine có trữ lượng lớn các khoáng sản này, nhưng chính xác bao nhiêu thì vẫn chưa được xác định rõ ràng. Theo một số ước tính, giá trị tài nguyên khoáng sản của Ukraine có thể lên đến hàng nghìn tỉ USD.

Đặc biệt, lithium - một kim loại quan trọng trong sản xuất pin cho xe điện và thiết bị điện tử - được cho là có trữ lượng lớn ở khu vực Donetsk, gần với chiến tuyến của cuộc xung đột. Nếu Nga tiếp tục chiếm đóng và mở rộng kiểm soát, Moscow có thể sở hữu một phần đáng kể nguồn tài nguyên này. Theo các nhà phân tích, Nga đã giành quyền kiểm soát khoảng 12 nghìn tỉ USD tài sản năng lượng, kim loại và khoáng sản của Ukraine kể từ khi cuộc chiến bắt đầu.

Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đang đầu tư mạnh vào khai thác khoáng sản đất hiếm ở châu Phi và Mỹ Latinh, làm gia tăng áp lực cạnh tranh đối với Mỹ. Việc Ukraine cung cấp tài nguyên này cho Washington có thể là một bước đi chiến lược nhằm giúp Mỹ duy trì vị thế trong cuộc đua địa chính trị toàn cầu.

Phản ứng quốc tế

Đề xuất của ông Trump không nhận được sự đồng thuận từ các đồng minh châu Âu. Thủ tướng Đức Olaf Scholz đã chỉ trích ý tưởng này.

"Ukraine cần tài nguyên này để tái thiết đất nước sau chiến tranh. Sẽ là sai lầm nếu ép họ dùng chúng để đổi lấy viện trợ quân sự ngay lúc này", ông Scholz nhấn mạnh trong cuộc họp báo tại Brussels.

Một nhà ngoại giao châu Âu giấu tên cũng tiết lộ rằng Ukraine đã thảo luận với các đối tác về việc sử dụng nguồn thu từ khoáng sản để tài trợ tái thiết - chứ không phải để "bán rẻ" cho một quốc gia khác.

Trong khi đó, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov đã bình luận về kế hoạch của Tổng thống Mỹ Donald Trump, tuyên bố rằng "Washington cuối cùng cũng muốn Ukraine trả tiền cho viện trợ, thay vì nhận miễn phí như trước".

Tuy vậy, tính khả thi của thỏa thuận này vẫn là một dấu hỏi lớn. Một nhà ngoại giao châu Âu nhận xét rằng mọi thứ sẽ phụ thuộc vào cách thức ông Trump triển khai: "Nếu đây là một thỏa thuận thương mại bình thường, nơi Mỹ đầu tư vào khai thác khoáng sản, thì có thể chấp nhận được. Nhưng nếu đây là một yêu cầu độc quyền tiếp cận tài nguyên để đổi lấy viện trợ, thì sẽ gây ra phản ứng dữ dội".

Ông Trump cũng nhiều lần khẳng định rằng châu Âu nên gánh vác trách nhiệm nhiều hơn trong việc hỗ trợ Ukraine. Ông lập luận nước Mỹ có một đại dương ngăn cách với Nga trong khi châu Âu thì không. “Cuộc chiến này quan trọng với họ (châu Âu) hơn với Mỹ”, ông nói.

Tương lai hỗ trợ của Mỹ

Mỹ đã cung cấp hơn 65,9 tỉ USD viện trợ quân sự cho Ukraine kể từ khi cuộc xung đột bắt đầu. Tuy nhiên, với những thay đổi trong chính sách của ông Trump, viện trợ trong tương lai có thể bị ràng buộc nhiều hơn vào các lợi ích kinh tế và chiến lược của Mỹ.

Các nước châu Âu đã tăng cường ngân sách quốc phòng để đối phó với viễn cảnh Mỹ rút lui dần khỏi cam kết viện trợ Ukraine. Tuy nhiên, trong bối cảnh suy thoái kinh tế, việc duy trì dòng tiền và vũ khí trong dài hạn sẽ là một thách thức lớn.

Trong khi đó, trên chiến trường, Ukraine tiếp tục gặp khó khăn. Nga vẫn duy trì các cuộc tấn công vào cơ sở hạ tầng quan trọng, và việc thiếu hụt vũ khí có thể làm suy yếu khả năng phòng thủ của Kyiv trong những tháng tới.

Cuộc chiến vẫn đang diễn ra với nhiều biến số khó lường. Nếu đề xuất trao đổi khoáng sản lấy viện trợ được hiện thực hóa, nó có thể tạo ra một mô hình mới cho quan hệ đối tác chiến lược giữa Mỹ và Ukraine - nhưng đồng thời cũng đặt ra những câu hỏi về chủ quyền tài nguyên và tương lai của sự độc lập kinh tế của Ukraine.

Hoàng Vũ