Ngày 25.2, Liên hiệp Các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam) đã tổ chức hội thảo "Góp ý Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi)".

Các nhà khoa học, các chuyên gia đầu ngành đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế và đề xuất nhiều điều chỉnh quan trọng trong Luật Đường sắt (sửa đổi) nhằm huy động nguồn lực đầu tư, cải thiện cơ chế quản lý và ứng dụng công nghệ để phát triển hệ thống đường sắt Việt Nam đạt hiệu quả tối ưu.

Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phan Xuân Dũng cho biết đường sắt Việt Nam đã có lịch sử gần 145 năm, khởi đầu với tuyến Sài Gòn - Mỹ Tho, tuyến đường sắt đầu tiên của Đông Dương. Trong suốt quá trình phát triển, hệ thống đường sắt luôn giữ vai trò quan trọng trong xây dựng và bảo vệ đất nước. Hiện nay, mạng lưới đường sắt quốc gia có tổng chiều dài hơn 3.000km với gần 300 nhà ga, đáp ứng nhu cầu vận tải và đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế cũng như an ninh - quốc phòng. Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, ngành đường sắt đã có nhiều đổi mới, đặc biệt là việc đưa vào hoạt động các tuyến đường sắt đô thị hiện đại.

Tuy nhiên, tuyến Bắc - Nam với khổ đường 1m cùng hệ thống thiết bị, công nghệ lạc hậu không còn phù hợp, gây hạn chế lớn trong khai thác và phát triển. Trước thực trạng này, Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, mở ra bước chuyển mình quan trọng cho ngành đường sắt. Kết luận số 49 của Bộ Chính trị cũng đã đề ra những nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhấn mạnh việc ứng dụng khoa học - công nghệ, tăng cường hợp tác quốc tế, đặc biệt trong phát triển đường sắt đô thị và đường sắt tốc độ cao. Đồng thời, khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào hệ thống đường sắt, ưu tiên phát triển công nghiệp đường sắt, đẩy mạnh công tác đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

"Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ các dự án đường sắt quốc gia và đường sắt đô thị cũng là một nội dung quan trọng", Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam Phan Xuân Dũng nhấn mạnh.

Các nhà khoa học, chuyên gia đều cho rằng dư địa trong phát triển lĩnh vực đường sắt ở nước ta còn rất lớn. Đảng và Nhà nước có các chủ trương, chính sách mới đẩy mạnh phát triển đường sắt Việt Nam. Nhiều năm qua, ngành đường sắt đã có những thay đổi đáng kể, nhiều tuyến đường sắt đô thị đã đưa vào hoạt động với các tiện ích hiện đại.

Gần đây, Quốc hội đã thông qua chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam, tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng và Nghị quyết thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại Hà Nội, TP.HCM. Theo đó, ngành đường sắt sẽ tiếp tục được hiện đại hóa trong thời gian tới và cần một khung pháp lý phù hợp.

Nhấn mạnh sự cấp thiết xây dựng dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi), Phó cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam Dương Hồng Anh cho biết, dự luật xây dựng trên một số quan điểm chính. Đó là, tiếp tục thể chế hóa chủ trương, quan điểm của Đảng về hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển đường sắt phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư tại phiên họp lần thứ 8 Quốc hội khóa 15 và các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật.

Đặc biệt là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong hoạt động đường sắt. Huy động tối đa các nguồn lực phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt. Ngân sách nhà nước vẫn giữ vai trò chủ đạo để thu hút các thành phần kinh tế tham gia và kinh doanh đường sắt. Ứng dụng phát triển khoa học công nghệ hiện đại trong lĩnh vực đường sắt...

Trên cơ sở những quan điểm đó, cơ quan soạn thảo đã đề xuất nhiều nội dung sửa đổi quan trọng. Theo đó, về đầu tư kết cấu hạ tầng đường sắt, dự thảo luật bổ sung quy định huy động tối đa nguồn lực địa phương và các thành phần kinh tế khác nhau tham gia xây dựng kết cấu hạ tầng đường sắt.

Trong đó có quy định khuyến khích tất cả các tổ chức cá nhân tham gia đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt thông qua nhiều hình thức hợp đồng. Đồng thời bổ sung quy định các địa phương được dùng ngân sách của mình để tham gia vào công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư, đầu tư xây dựng một số hạng mục thuộc kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia.

Ngoài ra, dự thảo sửa đổi, bổ sung, quy định rõ trách nhiệm của các chủ thể trong việc đầu tư xây dựng công trình đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương, công trình hạ tầng; rút ngắn, đơn giản hóa thủ tục thực hiện đầu tư; rà soát các quy định của pháp luật liên quan như Luật Thủ đô, Luật Đất đai, các nghị quyết của Quốc hội và một số cơ chế chính sách đặc thù, đặc biệt là cho đường sắt quan trọng quốc gia, quan trọng đô thị.

Đề xuất tập trung các quy định về ưu đãi cho đường sắt vào một mục riêng, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương Trần Kim Chung cho rằng cần mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân trong và ngoài nước vào đầu tư phát triển hạ tầng và kinh doanh đường sắt. Về quản lý đất đai, PGS Chung đề xuất tham chiếu Luật Đất đai năm 2024 để đảm bảo tính thống nhất và linh hoạt khi có thay đổi pháp luật. Đối với kết nối hạ tầng, cần làm rõ trách nhiệm của các bên trong việc kết nối đường sắt với các loại hình giao thông khác cũng như với mạng lưới đường sắt quốc tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển.

Tại hội thảo, Ủy viên Ban Chấp hành Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam Vũ Thị Vinh nhấn mạnh sự cần thiết của các quy định cụ thể về xử lý “lối đi tự mở” - một trong những nguyên nhân gây mất an toàn giao thông nghiêm trọng tại khu vực đường sắt. Bà cũng đề xuất bổ sung các giải pháp và chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi này. Về hợp tác công tư (PPP), cần bổ sung các điều khoản về mô hình hợp tác, cơ chế đấu thầu minh bạch và quyền lợi của nhà đầu tư tư nhân nhằm thu hút nguồn vốn và kinh nghiệm quản lý từ khu vực tư nhân vào phát triển hạ tầng đường sắt.

Đối với nội địa hóa công nghiệp đường sắt, bà Vũ Thị Vinh đề xuất chính sách ưu tiên các doanh nghiệp trong nước tham gia chuỗi cung ứng, khuyến khích sản xuất nội địa các thiết bị như đầu máy, toa xe và đường ray, góp phần tăng cường năng lực sản xuất trong nước và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu. Ngoài ra, cần bổ sung quy định về chính sách bồi thường cho hành khách trong trường hợp tàu chậm hoặc hủy chuyến do lỗi của đơn vị vận hành, qua đó nâng cao chất lượng dịch vụ và bảo vệ quyền lợi của người sử dụng.

Tại hội thảo, một số ý kiến cũng đề xuất bổ sung quy định đảm bảo an ninh và an toàn trong vận hành đường sắt tốc độ cao, bao gồm hệ thống phòng chống thảm họa và phân cấp quản lý thông tin vận hành; xem xét lại quy định về niên hạn sử dụng phương tiện giao thông đường sắt.

Các đại biểu dự hội thảo nhất trí cho rằng việc sửa đổi Luật Đường sắt lần này không chỉ nhằm đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa, đồng bộ hóa hệ thống giao thông đường sắt mà còn tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho phát triển kết cấu hạ tầng, công nghiệp đường sắt và thu hút đầu tư từ các thành phần kinh tế. Đồng thời, dự án Luật sửa đổi sẽ tập trung vào việc ứng dụng khoa học công nghệ, tăng cường hợp tác quốc tế và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, hướng tới một ngành đường sắt phát triển bền vững và hội nhập mạnh mẽ với khu vực và thế giới.

Ngoài ra, các nhà khoa học, chuyên gia cũng đề xuất bổ sung quy định hợp tác quốc tế về hoạt động đường sắt; sửa đổi định nghĩa "Kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt", bổ sung khái niệm "ga kỹ thuật hành khách", điều chỉnh thẩm quyền định giá kết cấu hạ tầng đường sắt; tỉ lệ phân chia số tiền thu được từ khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt quốc gia được nộp vào ngân sách địa phương cấp tỉnh và nộp vào ngân sách trung ương...

Tuyết Nhung