Sự việc khiến thỏa thuận bị hủy bỏ, làm gia tăng căng thẳng trong quan hệ Mỹ - Ukraine và để lại nhiều dấu hỏi về tương lai hợp tác song phương.

Bối cảnh thỏa thuận khoáng sản

Kể từ năm 2022, Mỹ đã hỗ trợ Ukraine về mặt quân sự và tài chính với con số ước tính lên đến 174 tỉ USD. Để bù đắp chi phí này, chính quyền Tổng thống Trump đề xuất một thỏa thuận cho phép Mỹ tiếp cận và khai thác khoáng sản hiếm của Ukraine, nhất là các loại đất hiếm quan trọng trong công nghệ AI và sản xuất vũ khí.

Ban đầu, chính quyền Trump yêu cầu Ukraine góp 500 tỉ USD vào quỹ do Mỹ kiểm soát, qua đó Mỹ sẽ nắm quyền sở hữu gần như tuyệt đối đối với các nguồn khoáng sản. Tuy nhiên, Ukraine kiên quyết từ chối. Sau nhiều vòng đàm phán, hai bên nhất trí thành lập quỹ đầu tư tái thiết do cả hai nước đồng quản lý, với vốn góp chủ yếu từ Mỹ nhưng không còn con số 500 tỉ USD “cứng nhắc”. Thỏa thuận này dự kiến sẽ được chính thức ký kết vào ngày 28.2.

Trong tuần lễ trước sự kiện, mâu thuẫn giữa Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky công khai bùng nổ. Ông Trump từng gọi người đồng cấp Ukraine là “kẻ độc tài”, đồng thời lặp lại những luận điểm rằng Ukraine đã khơi mào cuộc chiến với Nga.

Đáp lại, ông Zelensky chỉ trích Tổng thống Mỹ đang lan truyền quan điểm từ Điện Kremlin và yêu cầu ông Trump “đứng về phía chính nghĩa”. Mặc dù vậy, cả hai lãnh đạo vẫn tỏ ra sẵn sàng đặt bút ký vào thỏa thuận khoáng sản, với hy vọng cải thiện quan hệ và đảm bảo lợi ích cho mỗi bên.

Diễn biến cuộc họp tại Nhà Trắng

Vào lúc 11 giờ 25 ngày 28.2 (giờ Washington), Tổng thống Zelensky đến Nhà Trắng, nơi ông cùng Tổng thống Trump và Phó tổng thống Mỹ JD Vance dự kiến thảo luận, sau đó tổ chức họp báo chung để ký thỏa thuận. Ban đầu, hai bên tỏ ra lạc quan. Tổng thống Trump khẳng định lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine “có thể không còn xa” và nhấn mạnh thỏa thuận khoáng sản “sẽ rất công bằng” cho cả hai nước.

Tuy nhiên, bầu không khí nhanh chóng chuyển sang căng thẳng khi Tổng thống Zelensky kêu gọi ông Trump “không thỏa hiệp” với Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ông Trump đáp lại rằng mọi thỏa thuận đều phải có nhượng bộ, đồng thời tuyên bố ông “không đứng về phía ai, mà vì lợi ích của Mỹ và những điều tốt đẹp trên thế giới”.

Những lời qua tiếng lại tiếp tục leo thang khi ông Trump cáo buộc Ukraine “chưa tỏ ra biết ơn” sự hỗ trợ tài chính khổng lồ từ Mỹ và cảnh báo nước này “đang đánh cược với nguy cơ Thế chiến 3”. Tổng thống Zelensky phản đối, chỉ trích cách ông Trump “mềm mỏng” trước Điện Kremlin và khẳng định Ukraine sẽ không bao giờ chấp nhận nhượng bộ lãnh thổ.

Phó tổng thống Mỹ JD Vance lên tiếng chỉ trích Tổng thống Zelensky “thiếu tôn trọng” và đòi hỏi ông phải bày tỏ lòng biết ơn nhiều hơn với Mỹ. Nhà lãnh đạo Ukraine mời Phó tổng thống Vance đến thăm chiến trường để chứng kiến nỗi đau của người dân Ukraine, khiến căng thẳng bùng phát. Trong lúc tranh cãi kịch liệt, Tổng thống Zelensky cố gắng trình bày thêm quan điểm nhưng liên tục bị ngắt lời.

Một quan chức Nhà Trắng cho biết, bầu không khí trong Phòng Bầu dục nóng lên đến mức đội ngũ an ninh buộc phải rút ngắn cuộc họp. Những vật dụng chuẩn bị cho bữa trưa chung và lễ ký kết sau đó được thu dọn vội vã.

Do không thể tìm được tiếng nói chung, cuộc họp báo chung giữa hai nhà lãnh đạo bị hủy bỏ, thỏa thuận khoáng sản cũng không được ký kết.

Ông Zelensky và phái đoàn Ukraine được yêu cầu rời Nhà Trắng sớm. Tổng thống Trump sau đó đăng bài trên mạng xã hội Truth Social, chỉ trích ông Zelensky là người “thiếu tôn trọng” và khẳng định Tổng thống Ukraine “chưa sẵn sàng cho hòa bình” nếu vẫn trông cậy vào hỗ trợ toàn diện từ Mỹ.

Thay vì giữ kế hoạch làm việc trọn ngày, đoàn xe bọc thép của Tổng thống Zelensky rời Nhà Trắng ngay sau dòng trạng thái của ông Trump.

Tổng thống Ukraine Zelensky sau đó lên mạng xã hội X viết: "Cảm ơn nước Mỹ, cảm ơn vì sự ủng hộ của các bạn, cảm ơn vì chuyến thăm này. Cảm ơn chính quyền Tổng thống Trump, quốc hội và người dân Mỹ. Ukraine cần hòa bình công bằng và lâu dài, và chúng tôi đang nỗ lực vì điều đó".

Phản ứng nội bộ Mỹ và quốc tế

Sự cố bất ngờ này tạo ra làn sóng quan ngại mạnh mẽ. Nhiều nhà lập pháp Mỹ, cả Cộng hòa và Dân chủ, bày tỏ lo lắng rằng việc cắt giảm hoặc rút lại hỗ trợ cho Ukraine sẽ khiến Nga có lợi thế.

Các nước châu Âu cũng lên tiếng kêu gọi Washington và Kyiv giữ vững quan điểm chung, tránh để nội bộ phương Tây chia rẽ trong bối cảnh xung đột với Moscow vẫn dai dẳng.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cho biết ông tin rằng “tất cả chúng ta đều đúng khi giúp đỡ Ukraine và trừng phạt Nga 3 năm trước, và tiếp tục làm như vậy”.

“Có một thực tế rằng Ukraine bị Nga tấn công. Chúng ta phải cảm ơn tất cả những người đã giúp đỡ và tôn trọng những người đã chiến đấu ngay từ đầu”, Tổng thống Macron nói với các phóng viên khi ông đang trong chuyến thăm cấp nhà nước tới Bồ Đào Nha.

Trên mạng xã hội X, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez đã cũng tuyên bố sẽ sát cánh cùng Ukraine sau cuộc gặp Trump - Zelensky đầy tranh cãi tại Phòng Bầu dục.

“Ông Zelensky và những người bạn Ukraine thân mến, các bạn không đơn độc”, ông Tusk viết hôm 28.2.

Trong khi đó, giới chức Ukraine lên mạng xã hội bày tỏ ủng hộ và tin tưởng Tổng thống Zelensky. Nhiều quan chức hàng đầu, như Phó thủ tướng phụ trách tái thiết Oleksii Kuleba hay các lãnh đạo địa phương khẳng định Ukraine sẽ không nhượng bộ trước áp lực. Họ nhấn mạnh nước này rất biết ơn các gói viện trợ từ Mỹ, nhưng cũng phải đảm bảo lợi ích và an ninh quốc gia.

Vụ tranh cãi ở Nhà Trắng đặt ra nhiều câu hỏi về hướng đi sắp tới của quan hệ Mỹ - Ukraine. Nếu chính quyền Trump quyết định giảm hỗ trợ, năng lực kháng cự của Kyiv trong cuộc xung đột với Nga có thể bị suy yếu nghiêm trọng. Đồng thời, uy tín của Mỹ trên trường quốc tế cũng bị ảnh hưởng, trong bối cảnh nước này đang cố duy trì vai trò lãnh đạo trong việc ứng phó với các cuộc khủng hoảng toàn cầu.

Một số chuyên gia nhận định, đây cũng có thể là cơ hội để Washington và Kyiv đánh giá lại phương thức hợp tác, tìm cách nối lại đối thoại trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau. Mô hình quỹ đầu tư tái thiết được kỳ vọng sẽ không hoàn toàn đổ vỡ, nếu cả hai bên chấp nhận ngồi lại thương lượng.

Hoàng Vũ (theo Reuters, CNN)