Bác sĩ trò chuyện: Nghĩ về giới thứ năm

Không chỉ rượu mà nhiều chất gây nghiện khác đang làm khổ bao người. Trong năm 2011, chỉ riêng bệnh viện Tâm thần TP.HCM đã phải cấp cứu 113 bệnh nhân và 560 người đến khám điều trị ngoại trú vì các triệu chứng hoang tưởng ảo giác và rối loạn hành vi liên quan đến sử dụng ma tuý, trong đó có “thuốc lắc” và “hàng đá”. Điều đáng nói là nhiều bạn trẻ đang còn đi học cũng cho rằng đây là thuốc không gây nghiện và tác dụng kích thích của nó chỉ thoáng qua còn tác hại không đáng ngại. Thực chất, thuốc lắc và hàng đá đều gây nghiện.

Nghiện là gì?

Nghiện được định nghĩa là “tình trạng sử dụng chất gây nghiện kéo dài lặp đi lặp lại một cách bắt buộc nhằm có được tác dụng (kể các tác dụng gây sảng khoái của chất gây nghiện) hoặc để tránh sự khó chịu vật vã do thiếu chất gây nghiện”. Nghiện có ba đặc tính: gây lệ thuộc về mặt tâm lý phải sử dụng chất gây nghiện bằng bất cứ giá nào; gây lệ thuộc về mặt thể chất, nếu ngưng dùng sẽ rối loạn nghiêm trọng; gây sự lờn thuốc, phải tăng liều chất gây nghiện (liều dùng sau phải cao hơn liều dùng trước mới thấy tác dụng).

Trước đây, từ “ma tuý” được dùng theo định nghĩa hẹp để chỉ thuốc phiện và dẫn chất của nó như morphin, heroin và các dẫn chất có nguồn gốc thiên nhiên được gọi là opiate hoặc một số thuốc được tổng hợp bằng phương pháp hoá học dựa trên cấu trúc của morphin được gọi chung là opioid. Nhưng hiện nay dân nghiện sử dụng khá nhiều thuốc, cho nên “ma tuý” được dùng với nghĩa rộng hơn, thậm chí có những chất ngoài đặc tính gây khoái cảm và gây lệ thuộc còn có một số tính chất dược lý hoàn toàn đối kháng với opiat, opioid, đó là thuốc kích thích hệ thần kinh trung ương.

Phân loại chất gây nghiện

Những chất là ma tuý thật sự: thuốc phiện (còn gọi là á phiện, opium, nha phiến) là nhựa trích ra từ quả cây thuốc phiện (cây thẫu, tên khoa học: Papaver somniferum, họ Papaveraceae), morphin (hoạt chất chính trích ra từ thuốc phiện), heroin (còn gọi là xì ke xuất phát từ tiếng lóng “scag” mà lính Mỹ dùng ở miền Nam nước ta trước đây, hay bạch phiến, hàng trắng), meperidin (biệt dược Dolargan, Demerol), pethidin (Depridol, dùng cai nghiện heroin), cocain (trích từ cây coca – Erythroxylon coca, họ Erythoxylaceae). Như vậy, ma tuý có thể là hợp chất thiên nhiên như morphin, bán tổng hợp như heroin, và có thể là hợp chất hoàn toàn tổng hợp như pethidin, methadon.

Những chất gây ảo giác: là chất khi sử dụng đưa vào cơ thể sẽ gây hư hỏng tạm thời về mặt ý thức, nhận định sai lạc về không gian và thời gian. Gồm có: cần sa (còn gọi bồ đà, cỏ, tài mà, tên khoa học Cannabis sativa họ Cannabinaceae), LSD (viết tắt của “lysergic acid diethylamid”), mescalin, psilocybin...

Những chất kích thích thần kinh trung ương: Amphetamin (Maxiton, được dùng phổ biến để thức chống lại buồn ngủ trong giới học sinh, sinh viên trước đây để học thi và nhiều người lạm dụng đến nỗi suy nhược tâm thần), methyl phenidat (Ritaline, trị chứng tăng động giảm chú ý ở trẻ). Hiện đang báo động về việc lạm dụng các chất là dẫn chất amphethamin là thuốc lắc và hàng đá. Thuốc lắc là 3-4-methylendioxymethamphetamin (viết tắt MDMA). Hàng đá là một dẫn chất khác của amphetamin gọi là methamphetamine (gọi tắt là met). Dân chơi ở xứ ta gọi hàng đá hay ma tuý “đá” do có dạng tinh thể kết tinh thành phiến trong suốt như nước đá, được đốt lên để hút hoặc hít, sẽ cho tác dụng “phê” nhanh và kéo dài hơn rất nhiều so với các dẫn chất amphetamin khác. Hàng đá được sử dụng nhiều vì việc tổng hợp sản xuất độc chất này khá dễ dàng.

Những chất ức chế thần kinh trung ương: gồm nhóm thuốc ngủ barbiturat: trước đây có khoảng 50 barbiturat khác nhau dùng trong trị liệu như barbital (Véronal), phenobarbital (Luminal, Gardenal), amobarbital (Nembutal)… Trường hợp nghiện đầu tiên (1904) là nghiện Vénonal. Ở miền Nam trước đây dân nghiện dùng secobarbifal (Séconal, tiếng lóng sì cọt), binoctal (Immenoctal+ Amobarbital)… Nhóm thuốc an thần gây ngủ benzodiazepin: diazepam (Valium, Seduxen), clordiazepoxid (Librium)… Hiện nay, dân nghiện hay dùng rohypnol (rô hồng).

Ngoài ra còn có các chất gây lệ thuộc khác như toluen, amyl nitrit, kerosen… có trong sơn. Mới đây, báo chí đưa tin nhiều loại nước hoa kích dục đang được chào bán rầm rộ, trong các sản phẩm độc hại này có chứa hoá chất alkyl nitrit (amyl nitrit, butyl nitrit…) là chất gây nghiện nếu hít nhiều, gây hại cho cơ quan hô hấp và tim mạch.

Biết rõ về nghiện và các chất gây nghiện, ta thấy rằng giữ giới thứ năm là không dùng chất gây nghiện, trong đó có rượu sẽ góp phần đem lại hạnh phúc cho con người, cứu tuổi trẻ ra khỏi tình trạng huỷ diệt thân tâm.

Theo SGTT

(*) Giảng viên chính bộ môn dược lâm sàng, khoa dược, đại học Y dược TP.HCM.