Việc từ chức của ông James Mattis đem lại thay đổi gì cho châu Á?

Trong bối cảnh chính sách đối ngoại mà Tổng thống Donald Trump thực thi khá khó lường, Bộ trưởng Mattis lại luôn thể hiện cam kết vững chắc với châu Á. Nhà nghiên cứu Ankit Panda thuộc Hiệp hội Các nhà khoa học Mỹ đánh giá: “Nhiều đối tác lẫn đồng minh quan trọng tại khu vực sẽ có cảm giác biểu tượng quan trọng nhất của sự tiếp nối chính sách từ thời kỳ trước khi Trump nắm quyền đã ra đi”.

Với tư cách Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ, ông Mattis nhiều lần khẳng định tầm quan trọng của mối quan hệ đối ngoại dựa trên nền tảng có qua có lại, tôn trọng trật tự quốc tế hiện thời.

“Tầm nhìn của Mattis giúp tương tác giữa Washington với đồng minh lẫn đối tác không bị gián đoạn bất chấp thay đổi về ý thức hệ giữa hai chính quyền Barack Obama và Trump”, theo nhà nghiên cứu Panda.

Bộ trưởng Mattis tỏ rõ chủ trương giữ nguyên hiện trạng khi phát biểu tại Hội nghị cấp cao ASEAN tại Singapore: “Không quốc gia nào có thể tự mình thay đổi trật tự quốc tế. Chúng tôi quyết cùng ASEAN, đồng minh lẫn đối tác bảo vệ lợi ích của chúng ta, tôn trọng chủ quyền quốc gia khác cũng như giữ vững các giá trị”.

Ông còn thể hiện rõ niềm tin tiếp nối chính sách qua chuyến thăm khu xử lý chất độc da cam tại Việt Nam vào tháng 10. Hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh là cam kết mà chính quyền Obama đưa ra trước đó.

Giáo sư Kristi Govella đến từ đại học Hawaii nhận định: “Hai năm qua đã cho thấy chính quyền Trump có thể thay đổi mọi thứ rất nhanh chóng. Quá trình hoạch định chính sách an ninh nay lại mất đi một nguồn tạo ổn định khi Mattis từ chức”.

Còn theo giáo sư Vinary Kaura thuộc đại học Sardar Patel (Ấn Độ): “Trái ngược với cách tiếp cận mang tính làm ăn của Tổng thống Trump, Bộ trưởng Mattis ủng hộ mạnh mẽ việc duy trì mối quan hệ truyền thống với những đồng minh thân cận. Nay ông không còn giữ chức thì Nhật Bản, Hàn Quốc chắc chắn rất lo lắng”.

Trước đó Mattis từng nhiều lần sang thăm Tokyo nhằm trấn an đồng minh về quan hệ song phương, sau khi nhà lãnh đạo Washington đặt nghi vấn về đóng góp an ninh của Nhật đồng thời đe dọa đánh thuế ô tô.

Không những vậy, Bộ trưởng Mattis còn khẳng định Mỹ phải có vai trò trong duy trì pháp luật hàng hải quốc tế, đảm bảo tự do hàng hải trên Biển Đông.

Nước Mỹ trên hết

Một số chuyên gia cảnh báo thay vì hợp tác chiến lược với đồng minh, chính sách “Nước Mỹ trên hết” cùng với tình trạng cạnh tranh xuyên suốt sẽ chiếm ưu thế.

Giáo sư Govella phân tích: “Thời gian gần đây chính sách đối ngoại Mỹ thường bị chi phối bởi nền chính trị nội địa. Khi mà “Nước Mỹ trên hết” được nhấn mạnh, mối lo ngại lớn chính là liên minh an ninh khu vực Washington tạo lập bị chính trị hóa. Phá hoại các mối quan hệ trở thành cách Tổng thống Trump sử dụng để giành lấy sự ủng hộ từ cử tri trong nước”.

Trong khi đó, tình trạng đối nghịch ngày càng tăng giữa Mỹ với Trung Quốc dự kiến đem lại tác động lớn đến chính sách kinh tế lẫn quốc phòng tại châu Á. Nhà nghiên cứu Sam Roggeveen của Viện Lowy từng đánh giá hai nền kinh tế lớn nhất thế giới rồi sẽ lâm vào một cuộc đối đầu ác liệt hơn Chiến tranh Lạnh.

Nhà phân tích chính trị Van Jackson e ngại nhân vật kế nhiệm ông Mattis sẽ có nhiều điểm giống Tổng thống Trump: ủng hộ chủ nghĩa đơn phương, hung hăng, nổi loạn.

Thượng nghị sĩ Úc Jim Molan cho rằng nước này phải tăng cường năng lực phòng vệ bản thân khi Mattis không còn giữ chức Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ. Nhiều quốc gia cũng có suy nghĩ tương tự.

Theo giáo sư Kaura, quan hệ hợp tác quốc phòng Mỹ- Ấn rơi vào bất định khi người ủng hộ chuyện này ra đi.

Mattis phản đối Tổng thống Trump theo đuổi thỏa thuận hạt nhân với CHDCND Triều Tiên, nhưng cũng chính ông ngăn cản nhà lãnh đạo Washington dùng đến biện pháp quân sự hạn chế đầu năm nay.

Nhà phân tích Jackson nhận định: “Chuyện Triều Tiên lẫn các liên minh của Mỹ sẽ có nhiều biến động. Vẫn còn tồn tại một số điều kiện khiến khủng hoảng hạt nhân quay trở lại”.

Cẩm Bình (theo SCMP)