Trung Quốc và nỗi lo bất ổn vì sa thải hàng loạt, suy thoái kinh tế

Các quan chức hàng đầu Trung Quốc đã nói rõ rằng nền kinh tế lớn thứ hai thế giới không thể rơi vào tình trạng suy thoái và nguy cơ sa thải hàng loạt khi nó vướng vào nợ nần, làm giảm nhu cầu trong nước và một cuộc chiến thương mại đang diễn ra với Mỹ.

Điều đó đặc biệt quan trọng trong năm nay bởi vì nó đánh dấu sự kết thúc của Kế hoạch 5 năm lần thứ 13 của chính phủ Trung Quốc, trong đó họ hứa sẽ thành lập một "xã hội thịnh vượng vừa phải" và chấm dứt nghèo đói. Các thành viên cao cấp của Bộ Chính trị đảng Cộng sản Trung Quốc cho biết tuần trước rằng mọi nỗ lực phải được thực hiện để đạt được những mục tiêu trong năm 2020.

Nói là làm, trong những tuần gần đây chính phủ Trung Quốc đã "sốc điện" nền kinh tế bằng một làn sóng các biện pháp kích thích, từ việc cắt giảm thuế có thể giúp làm dịu nỗi đau từ giá tăng, đến cắt giảm lãi suất có thể thúc đẩy ngân hàng cho vay nhiều hơn.

Các nhà chức trách cũng đang cải thiện ngôn ngữ họ đang sử dụng để mô tả tình huống. Hội đồng Nhà nước Trung Quốc hồi tháng trước đã kêu gọi chính quyền địa phương "làm việc hết mình" để ngăn chặn tổn thất việc làm lớn trong năm nay, và điều này được coi là ưu tiên chính sách hàng đầu của đất nước.

Chính phủ Trung Quốc thậm chí còn cảnh báo rằng đất nước này có thể phải đối mặt với "sự cố bất ngờ lớn" nếu bóng bay thất nghiệp vỡ ra, khiến tình hình kinh tế, chính trị, xã hội rơi vào hỗn loạn. Trong những năm gần đây, chính phủ Trung Quốc cho biết họ phải tạo ra 11 triệu việc làm mới hằng năm để giữ thị trường việc làm đúng hướng.

Trong khi dữ liệu thất nghiệp chính thức của Trung Quốc hầu như không tăng trong vài năm qua, dao động từ 4% đến 5%, những tuyên bố, hành động của chính phủ Trung Quốc cho thấy họ lo lắng một cách bất thường về nền kinh tế đang chậm lại và những thách thức mà năm nay có thể mang lại.

David Zweig, Giám đốc của Transnational China Consulting Limited và giáo sư danh dự tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, nhận định: "Bắc Kinh lo lắng nhiều hơn về tình trạng bất ổn xã hội".

Nếu nhìn vào Hồng Kông, vùng lãnh thổ này đã trải qua một năm 2019 đầy biến động với các cuộc biểu tình khiến kinh tế của đặc khu này rơi vào vòng xoáy suy thoái, lần đầu tiên trong một thập kỷ. Bề ngoài, những cuộc biểu tình được cho là nổi lên vì những lời kêu gọi dân chủ. Tuy nhiên, những yếu tố kinh tế như chi phí nhà ở tăng vọt và thị trường lao động ngày càng cạnh tranh đã thúc đẩy cảm giác bất mãn ngày càng tăng, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi của thành phố mới được xem là nguyên nhân sâu xa của tình trạng hỗn loạn hiện nay tại Hồng Kông.

Điều này khiến chính phủ Trung Quốc lo lắng tình hình sẽ giống như ở Hồng Kông nếu không đảm bảo được việc làm cho người dân, điều sẽ làm gia tăng bất mãn xã hội đặc biệt là trong giới trẻ.

"Năm 2020 sẽ rất khó khăn và thất nghiệp hàng loạt có thể là vấn đề đáng sợ nhất. Đây không chỉ là vấn đề kinh tế, nó có thể phát triển thành vấn đề chính trị", Frank Ching, một nhà bình luận chính trị Trung Quốc và phó giáo sư trợ lý tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông, nói.

"Thất nghiệp hàng loạt - do suy thoái kinh tế nghiêm trọng và sự thất bại của các doanh nghiệp ở Trung Quốc - có thể gây ra căng thẳng xã hội gia tăng và gây ra tình trạng bất ổn lớn hơn, làm lung lay tính hợp pháp của chính quyền Trung Quốc", ông Ching nói thêm.

Các nhân vật chính trị và kinh doanh lớn ở Trung Quốc cũng bày tỏ mối quan tâm về nền kinh tế. Cuối tháng trước, Bộ trưởng Thương mại Zhong Shan nói với mọi người cần thắt lưng buộc bụng và chuẩn bị cho một năm khó khăn phía trước.

"Sử dụng mỗi xu vào những thứ quan trọng", ông nói với hàng chục quan chức thương mại hàng đầu tại một cuộc họp chính sách.

Người sáng lập của Alibaba Jack Ma gần đây cũng thừa nhận môi trường kinh doanh khó khăn vào năm 2019, ông nói với các doanh nhân ở Thượng Hải vào tháng trước rằng "chúng ta cũng phải biết rằng đó có thể chỉ là khởi đầu".

Một nền kinh tế tăng trưởng chậm lại

Trung Quốc dự kiến sẽ tiết lộ số liệu tăng trưởng cả năm 2019 vào ngày 17.1. Dữ liệu gần đây nhất có sẵn cho thấy tăng trưởng GDP trong quý thứ 3 đã chậm lại với tốc độ chậm nhất kể từ năm 1992.

Mức tăng trưởng 6% vẫn nằm trong phạm vi mục tiêu của chính phủ là 6% đến 6,5% trong năm 2019. Nhưng sự chậm lại còn lâu mới kết thúc, theo Gao Shanwen, nhà kinh tế trưởng của công ty nghiên cứu Essence Securities có trụ sở tại Thâm Quyến.

Trong khi ông Gao kỳ vọng nền kinh tế Trung Quốc sẽ tiếp tục phát triển, ông dự đoán rằng tăng trưởng GDP hàng năm trong thập kỷ tới sẽ không vượt quá mức trung bình 5%. Trong một ghi chú nghiên cứu gần đây, ông cho rằng Trung Quốc sẽ phải nỗ lực rất nhiều để duy trì tốc độ tăng trưởng trên 4% - thấp hơn ít nhất hai điểm phần trăm so với những gì Bắc Kinh dự kiến sẽ đặt ra cho mục tiêu trong năm nay trong cuộc họp thường niên hồi tháng 3.2019.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung chịu trách nhiệm cho rất nhiều vấn đề nghiêm trọng của nền kinh tế của Trung Quốc, nhưng đó chỉ là một phần của câu chuyện.

Nợ đã tăng vọt trong thập kỷ qua lên mức cực kỳ cao, khi chính phủ và các công ty nhà nước bắt đầu vay rất nhiều sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 để tài trợ cho các dự án nhà ở và cơ sở hạ tầng.

Sức mua của người tiêu dùng Trung Quốc cũng bị ảnh hưởng khi giá nhà đất và thịt lợn tăng, điều này có thể làm giảm chi tiêu cho xe hơi, hàng xa xỉ và điện thoại thông minh cao cấp.

Những nguyên nhân khác làm cho vấn đề tồi tệ hơn như khu vực tư nhân sôi động một thời của Trung Quốc đang gặp khó khăn. Chính phủ đã kiểm soát việc cho vay từng không được kiểm soát từ năm 2017 đến đầu năm 2019 trong một chiến dịch nhằm mục đích xoa dịu rủi ro nợ gia tăng. Nhưng điều đó làm cho các công ty tư nhân khó vay tiền hơn. Và khu vực tư nhân theo truyền thống đã không thể dựa vào sự hỗ trợ đáng kể của chính phủ nên rơi vào tình trạng suy thoái.

Các ngân hàng đang cho vay nhiều tiền hơn cho các doanh nghiệp nhà nước trong những năm gần đây, điều mà Gao quy cho áp lực mà Bắc Kinh phải đối mặt để duy trì trật tự xã hội khi nền kinh tế chậm lại. Không phải là khu vực nhà nước hiệu quả hơn - ông Gao nói thực tế thì ngược lại - nhưng nó có thể giúp ổn định việc làm.

"Trong ngắn hạn, tốc độ chậm lại đã giảm bớt. Nhưng về lâu dài, nền kinh tế ngày càng kém hiệu quả", ông Gao nhận định.

Làn sóng các biện pháp chính sách cứu vãn tình hình

Sự tập trung của Trung Quốc vào nền kinh tế đã rõ ràng, đặc biệt trong những tuần gần đây. Một số hành động quan trọng nhất của chính phủ Trung Quốc đó là họ đã bơm hàng chục tỉ USD vào hệ thống ngân hàng; công bố kế hoạch xây dựng thêm đường sắt và sân bay; giảm thuế nhập khẩu cho hàng trăm sản phẩm; và hứa sẽ mở ra một số ngành công nghiệp cho nhà đầu tư nước ngoài.

Mới đầu tháng 1 này, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc đã cố gắng kích thích nền kinh tế bằng cách giảm lượng tiền mặt mà các ngân hàng phải dự trữ, có khả năng giải phóng khoảng 115 tỉ USD cho vay dài hạn.

Trung Quốc cũng không bỏ qua khu vực tư nhân. Thủ tướng Li Keqiang gần đây cho biết chính phủ đang nghiên cứu làm thế nào nó có thể cung cấp nhiều hỗ trợ tài chính hơn cho các công ty nhỏ và siêu nhỏ. Điều đó có thể bao gồm yêu cầu Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cắt giảm lãi suất cho các nhà cho vay thương mại. Ông Li cũng đã kêu gọi các ngân hàng Trung Quốc cung cấp cho các công ty nhỏ hơn nhiều tiền hơn.

Kích thích tài khóa cũng là trong các biện pháp thúc đẩy việc làm. Bộ giao thông vận tải Trung Quốc gần đây đã phác thảo kế hoạch chi gần 400 tỉ USD cho cơ sở hạ tầng đường sắt, đường cao tốc và đường thủy.

Bộ Thương mại Trung Quốc cũng có kế hoạch mở thêm nền kinh tế cho nhà đầu tư nước ngoài, điều này có thể giúp cung cấp thêm tài chính cho tăng trưởng và đổi mới động lực phát triển kinh tế của Trung Quốc. Chẳng hạn, tháng 4.2019, chính phủ Trung Quốc cho biết sẽ cho phép các công ty nước ngoài sản xuất xe thương mại kiểm soát hoặc sở hữu các liên doanh Trung Quốc của họ bắt đầu từ năm 2020. Các ngành công nghiệp khác cũng đang dần được mở cửa cho các doanh nghiệp nước ngoài.

Đầu tháng 1.2020, cơ quan quản lý tài chính của Trung Quốc đã tiết lộ các quy tắc mới để tăng lượng truy cập của các ngân hàng nước ngoài vào thị trường. Các quy tắc sẽ cho phép họ mở chi nhánh và sở hữu hoàn toàn các ngân hàng ở Trung Quốc, thay vì phải liên doanh với một đối tác trong nước.

Và cùng lúc đó, chính phủ Trung Quốc bắt đầu cho phép các công ty nước ngoài sở hữu hoàn toàn các công ty con trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ hoạt động tại Trung Quốc. Giới hạn tương tự về quản lý quỹ hoặc các công ty chứng khoán sẽ được dỡ bỏ vào cuối năm 2020 này.

Chính phủ Trung Quốc cũng đã có nhiều hành động trực tiếp hơn để ngăn chặn nguy cơ thất nghiệp. Gần đây, mọi người đã dễ dàng di chuyển từ khu vực nông thôn đến hầu hết các thành phố của Trung Quốc để tìm kiếm việc làm bằng cách giảm nhẹ sự khắt khe của hệ thống đăng ký hộ gia đình bắt buộc. Điều đó có thể đẩy nhanh quá trình đô thị hóa tại các thành phố và ổn định thị trường bất động sản của Trung Quốc, theo các nhà phân tích từ công ty nghiên cứu Huaxi Securities.

Thiên Hà (theo CNN)