Hòa thượng Thích Trí Quang: 'Một cuộc đời không vẫn hoàn không'

Cũng nên nhắc lại cái lịnh cấm treo cờPhật giáo. TrướcPhật đản3 ngày, ông tỉnh trưởngThừa thiênlên Từ đàmvận độngtôi đừng treo cờ. Tôi từ chối. Hôm sau, ông lên, nói bây giờ có lịnh đây, tôi chỉtống đạt. Tôi nói rấtngạc nhiênvề cái lịnh như vậy của chính quyền, mà là chính quyền trung ương, và không thểtuân hànhđược.

Với sự kháng cự lịnh nầy, tôi tựhoàn thànhtội danh “mở đầu cuộcvận động
1963 của Phật giáo” không cần ai tự bảo mìnhsắp đặtnhư vậy.

15.4
Khi UBLP (Ủy ban liên phái bảo vệ Phật giáo)họp, không ai muốn khôngbị bắt, là ai cũng muốn đemkhổ hạnhcủa mình,thành tựunguyện vọng củaPhật giáo, chứ không phải cầu may hayáp dụng khổnhục kế. Riêng tôi, với “cái tội khởi xướng”, tôi biết và chính quyền cũng không ngần ngạigì mà khôngcho biết, chờ đợi tôi là cỗ máy đoạn đầu đài, nói nôm na là máy chém, đừng có ảo vọng gì khác.

Ở đây, nên nói chuyện cũ một chút. Trước 1963 khá lâu, có lần và lần đầu, ông Diệm mời tôi đến tư thất, vàCố vấnCẩncho biếtriêng, là để nói việc giúp đỡ đồng hương di cư củaPhật giáoQuảng Bình. Khi gặp, tổng thống Diệm nói có 2 vùng đất, một là vùng cát màu mỡ và rất đẹp ở Cam Ranh, hai là vườn ươm của canh nông ở núiThiên Thai. Hai vùng đất nầy, vùng nào cũng có thể làm nơi cư trú và làm ăn cho cả trăm người. Tôi muốn thầy đứng ra nhận để lo chođồng hương. Tôi nói, đồng hương ấy không nhiều, chỉ có 5học tăngvà một ítcư sĩ, họ đã sinh sống ổn định lâu rồi. Tôi chắc Tổng thống nói chuyện giúp đỡ nầy là có ý giúp đỡPhật giáo. Tôi nghĩ Tổng thống đặtvấn đềnhư vậythích đánghơn. Tổng thống hỏi giúp cách nào, tôi nói, môt nửa vườn hoa Tao Đàn và 5 triệu tiềnlúc ấy, là đủ choPhật giáocó đủ một cơ sở bề thế vàtriệu tậpmộtĐại hộiPhật giáoquốc tế. Vừa thay nước mời tôi, vừa suy nghĩtrên năm ba phút, Tổng thống nói sức tôi không lo nổi.

Bấy giờ, năm bảy hôm sau khi khởi xướng cuộcvận động1963, cụ Nh. đến Từ Đàm, vào lúc 5 giờ sáng, nói với tôi, Tổng thống có thểthỏa mãnđề nghị cũ nếu tôi ngưng cuộc vận động. Tôi từ tốn nói, đề nghị ấy quálỗi thờirồi.Với lạilàm sao Tổng giám mục chịu cho Tổng thống làm. Cụ Nh.hiểu biết, ra về, khi trời chưa sáng hẳn.

Hết màn trên tiếp liền màn khác. Một ngườicông chứctự nói là hội viên khuôn hội Phú Thạnh,yêu cầunói chuyện hơn thiệt với tôi. Rằng thầy chống đối thì đương nhiên chính quyền sắp sửa máy chém. Sao thầy không nghĩ cuộc sống dài hơn cho công việc dài hơn? Xét thấy người nầy chỉ học bài và trả bài, tôiđiềm đạmnói với anh như vậy, anh cũngđiềm đạmra về sau khi nói, “con không biết gì cả thật”!

15.5
Nếubị bắtlúcXá Lợibị tấn công, tôi bị thọán tử hìnhtheothủ tụcbình thường, hay hơn nữa theothủ tụckhẩn cấp, thì đó là điều tôi đinh ninh như vậy. Nhưng sẽ khác hẳn nếubị bắtlại sau 9 ngày “bị bắt mànhư khôngbị bắt”, nhất là sau khi về Pháp Quang.Vì vậy, tôiquyết địnhkhông đểbị bắtlại. Không đểbị bắtlại, nhưng cũng đã không có cách nào khác hơn đến tòa đại sứ Mỹ.

Tôiý thứcđược sựphức tạpcho riêng tôi, kể cả khi đã ngồi trong tòa Đại sứ ấy.

Trong người tôi tự thấyngạc nhiênvà bất ổn. Nhân viên cao cấp của tòa Đại sứ cũng thấy ra như thế. Họ nói với tôi, nếuthượng tọacóý địnhtỵ nạn ở đây thì là khách củachúng tôi. Nếuthượng tọakhông cóý địnhấy thì có thể đi ra bất cứ lúc nào thượng tọamuốn.

Tôi nói,dĩ nhiêntôi đangyêu cầutị nạn ở đây. Nhưng,xin lỗi, tôi vào đây còn muốn nhìn thấy người Mỹgiải quyếtnhư thế nào vềvấn đềmà người Mỹ cótrách nhiệm. Tôi ở đâytùy thuộcvào sự nhìn thấy ấy. Họ nói, vậy xin mời Thượng tọaở đây vớichúng tôicho đếnkhi thấy không cần ở nữa.

16.1
Đến đây, tôi ngưng một giai đoạnPhật giáo, bằng cách ghi thêm mấy việclinh tinhcần nói, mà không theo thứ tự nào cả.

1. Do Hòa thượngChơn Trí màGia đìnhPhật tửtập họp đúng giờ, đúng chỗ, trước tòatỉnh trưởngThừa thiên, vào buổi chiều 14.4 - buổi chiều mà Pg khiếu nại cờ đèn bị phá bị giật, lễ đàiPhật đảnbịxúc phạmrấtmất dạy.Tỉnh trưởngmời Pg (Phật giáo)họp đểgiải quyết.

2, Huynh trưởng Gái đượcbí mậtgiao cho cầm đầu đoàn GĐPT rước Phật từ Diệu đế lên Từ Đàm. Không có sự khôn khéo của anh, thì 5biểu ngữkhông lên thấu chùa, kế hoạchbị thươngtổn không nhỏ. Cũng chính huynh trưởng Gái đầu tiên đem tài liệu vàoẤn Quangmà, lúc đó, nếu thiếucan đảmvà khôn ngoan, đã không thể chu toàn nghĩa vụ.

3. Ba thanh niênhoạt độngnổi tiếngsau khi thiết quân luật là Bôi, Nho, Doãn. Bôi dã thành ngườithiên cổ, còn 2 người kia, tôi chưa có dịpliên lạcđược.

4. Tôiđặc biệtnói đến 1Phật tửmà làân nhâncủa Pg, kể từ lúc Pg mớirục rịchcó vấn đềsuốt đến khi chế độ ông Diệm sụp đổ. Người nầy làđệ tửhòa thượngMật nguyện, là ngườiđồng hươngvới tôi - là ông Đẳng. Ngay từ đầu ông đãbỏ công bỏ của ra không nhỏ, dầu ông khá nghèo. Ông đóngvai tròTỉnh trưởngvàPhật tửrất vất vả, laotâm khổtrí. Không có ông, tôi dã rất khó khăn trong việctiếp xúcvới các cấp chính quyền. Ngườisắp đặtcho tôi lên máy bay đi Saigon là ông. Khi tôi viết mấy dòng nầy, ông đã không còn nữa, từ lâu.

5. Bs Lê khắc Quyến,pháp danhNhật thắng,đệ tửđại tổ đìnhQuốc ân, người Huế. Tôi là bịnh nhân đến khám bịnh tại phòng mạch tư của ông ở cửa Thượng tứ. Bấy giờ ông là Giám đốc Bịnh viện Trung ương Huế. Sau đó được biết bà cụ thân sinh ông là em ruột cụbà Lê Văn Định. Mốiliên hệPhât giáo của ông là như vậy, chưa kể thân sinh của ông cũng làđệ tửđại tổ đìnhQuốc ân, bổn sư là ngài Đắc Quang, Tăng cang quốc tự Linh mụ. Ông là Khoa trưởngĐại họcđường Y khoa Huế, được gia đình Tổng thống Diệmbiết ơnvì chữa bịnh giỏi cho bà cụ thân sinh của họ. Ông có nhà mới, lớn và đẹp, ở phía nam thành phố, nhưng chưa kịp ở. Ôngtham giacuộc Vận động1963 của Pg, mất hết chức và nhà,bị bắtở tù. Khitham gia, ông tự biết sẽ phải như vậy.

SauPhật đảnnăm ba ngày, một buổi sáng gặp tôi, ôngcho biếtông Diệm mời ông vào Saigon để nói vềvấn đềPg. Ông hỏi tôi muốn ông nói gì, tôi nói, xin nói rất thật thâm tâmcủa tôi. Tôi không mưu đồ gì cả, chỉphản ứngvì hết mứcchịu đựngsự xúc phạmquá đángđếnđức Phậtvà Pg của tôi, mà thôi.Vấn đềnhư vậy quá dễ giải quyết cho Tổng thống chứ khôngthương tổngì.

Hôm sau Bs Quyến về Huế, nói, ông mời vào để nghe ông nói, không phải để nói cho ông nghe! Bs Quyến chẳng nhữngtham giahết lòngvào 1963, sau đó, đến nỗi mất sách,bị bắtbị tù nữa, vẫn không chánbỏ đạopháp – mà không mưu đồ gì cả, cho đếnhết đời.

6. ViệcPhật tửMai Tuyết An chặt tayphản đốibà Nhu, người Mỹ hỏiý kiếntôi, tôi nóiphong tràochống đối ông Diệm đã và sẽ lan ra mạnh mẽ tronggiới họcsinh. Sự việc quả như vậy, ngay sau đó.

7. Sau khi thiết quân luật,hoạt độnghải ngoại làhòa thượngNhất hạnhvàbác sĩW.

8.Bác họcBửu Hội gặp tôi khi về thăm mẹ. Tôiphàn nànđộng thái gâyác cảm
nặng nề của ông. Ôngân hậnvà muốn đóng góp. Tôi nhờ chuyển đến Tổngthư ký Liên hợp quốc 5 va-ly đầyđủ tàiliệu. Chuyển ra để ở khách sạn ông Lê Văn Hiệp. Ông Hội đến nhận ở đó,chuyển giaorất chu đáo, nhanh chóng. Bằng tình cảm cá nhân, ông Hội lạitác độngcác Đại sứÁ Phiđếnđiều tranhân quyềnở Nam Việt Nam.Hòa thượngNhất hạnhvàbác sĩW. càngliên lạcvà hướng dẫncụ thểcho phái đoàn nầy. Chỉ vì tôi chưa kịp nói nên đôi bên chưa hiểu nhau.

9. Khi ởXá Lợi, tất cả chi phí không nhỏ cho việc của Pg miền Trung mà tôi phải liệu, thì người giúp tôi là ông Lê Văn Hiệp. Nhân đây, tôi nói đến chi phí khi còn ở Huế. Mọi chi phí ở đây vàlúc ấylà do các khuôn hộiThừa thiênlạc cúng, do tỉnh hội ấy thu và chi.

10. Tình báo một cách xuất sắc nhất là 1Phật tửtự động. Chính ông Nhu cũng lao đao vềsự tìnhbáo của người nầy. Người này thường viếtbáo cáogiao cho hòa thượng Tâm Châu mà không ra mặt. Nhưng sau nầy tôi cũng biết người đó là ai.

11.Hòa thượngTrí Quảng,lúc ấy, khá có khả năngvận độngphong tràohọc sinh.

12.Hòa thượngThiện minh có sáng kiến tấn công bà Nhu. Sự tấn công nàytác động nhanh và mạnh đến bất ngờ đối vớiphong tràohọc sinh. Mưu đồlừa đảocủa chính quyền trong việc thực thi Thôngcáo chungcũng rã vì “đức bàlồng lộn, vung vít”. Nhưnghòa thượngHộ giác và thầyGiác đứcthìtai họakhông nhỏ, vì “mồm miệng không ưa nổi” trong chiến dịch ấy. Nghe nói lúcbị bắt, 2 ngài được đức Bàhỏi thăm kháân cần.

13. Sau hết, mà thật ra là trước hết, tôi nói đến 1 người, một người bạn của tôi, Bs W. Ông thương tôihết lòng. Việc tôi làm, mở đầu màthế giớibiết, là do ông.Giao thiệp với Tổngthư kýLHQ đầu tiên là do ông. Sau thiết quân luật, Pg bị hốt rồi, cũng chính ônghoạt độngvớihòa thượngNhất Hạnh, rấthiệu quả.

Ông, trước không nói gì, nhưng tôi biết và biết rõ. Ông muốn qua tôi, Pg phải thành một lực lượng. Nhưngthực tếlàm cho ước muốn ấy khôngphù hợpvới chính Pg. Dẫu vậy, ông khôngbiến đổitình cảm, vẫn một lòng một dạ thương tôi, thương Pg của tôi.

Ở đây, tôinói vắn tắtvề ông - về cái tình ấy, cái tình tôi không thể quên, không bao giờ quên.

17.1
Ở trong tòa Đại sứ Mỹ, khi đoán chắc sẽ có đảo chánh, tôi lại lo nhưtình trạngHàn quốc: Lý Thừa Vãn đổ rồi, đảo chánh hoài. Như thế thì làm được cái gì. Ông Diệmbị đảo chánh rồi, tôicáo từra về, người Mỹ nói,nếu có thể, tôi nên gópý kiếnvới chế độ mới. Tôi nói, nhưng không nên đảo chánh nữa. Người Mỹ không nói lại gì hết.

Tôiđoán trướcnhững gì sẽ xảy ra.Nếu khôngvìthành lậpGiáo hội Phật giáoViệt Nam (GHPGVN), tôi đã “côngthành thânthoái” rồi. GHPGVN sẽthành lập, là vì phảithành lậpnhưng đối nội đối ngoại sẽ đầy những sự khó vui.Dầu vậy, vẫn phải thành lập, thay thế Tổng hộiPhật giáo Việt Namhếtnhiệm vụrồi.

Dự thảoHiến chươngcho GHPGVN, tôi viết lời mở đầu, “Công bốlý tưởnghòa bình,Phật giáokhông đặt sựtồn tạicủa mình ngoài sựtồn tạicủa dân tộc”. GHPGVN được cầm đầu bởi chức vụTăng thống, tước hiệu có từthời đạiĐinh Lê.

Tăng thốngtương đồng vớiTăng cang, tước hiệu vua Minh Mạng đã đổi ra.
GHPGVN gồm 2 viện:Tăng thốngvàHóa đạo,lãnh đạotất cảtăng nivàtín đồcủa Pg VN. Khichính thứcthành lập, tôitìm cáchgiữ chức vụ Chánhthư kýviện Tăng thống, là thật sự muốnẩn mình,hy vọngtiếp tụcdịch giải kinh sách vốn là chí hướng đích thực của tôi.

…Rốt cuộc, tôi không biết gì, không cóý địnhgì cả, nêncuộc đờitôi “không vẫn hoàn không”, không có gì đáng nhớ, đáng nói. Ngay như sự tự truyện này, vì không thể không có nên phải viết và phải in, mà thôi. “Không vẫn hoàn không” là Phật cho, tôi mới được như vậy.

(Trích “Trí Quang Tự truyện – NXB Tổng hợp TP.HCM – 2011)