Kinh tế thế giới 2016: Tạm ổn!

Vào khoảng giữa tháng 4 năm sau, âu thuyền thứ 3 của kênh đào Panama sẽ bắt đầu tiếp nhận các con tàu lớn gấp 2,6 lần các con tàu lớn nhất hiện đang đi qua kênh đào này. Các cảng của Mỹ từ New York cho đến Galveston, Texas đang sẵn sàng để chào đón lượng lưu thông tăng lên. Cảng Houston vừa mới hoàn tất lắp đặt 4 cần trục cao 30 tầng. “Giao thương nhiều hơn có nghĩa là nhiều việc làm hơn”, Chủ tịch Janiece Longoria của cảng này cho biết vào đầu năm nay.

Việc mở âu thuyền thứ 3 của kênh đào Panama chỉ là một trong nhiều sự kiện dự kiến diễn ra trong năm tới của nền kinh tế toàn cầu. Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) có thể giành được sự phê chuẩn của 12 quốc gia vốn chiếm tới 40% GDP của cả thế giới. Đó còn là sự kiện bầu cử Tổng thống ở Mỹ, Thế vận hội mùa hè ở Brazil, một kế hoạch 5 năm mới ở Trung Quốc, hay có thể là một cuộc trưng cầu dân ý tại Anh Quốc về việc liệu nước này ở lại hay rời khỏi EU.

Nền kinh tế thế giới trong năm tới được dự báo sẽ tăng trưởng khả quan hơn năm 2015. Tuy nhiên, “viễn cảnh trở lại thời kỳ tăng trưởng mạnh mẽ và đồng bộ vẫn còn xa vời”, IMF nhận xét trong báo cáo triển vọng tháng 10. Các chuyên gia của IMF dự báo tăng trưởng thế giới sẽ đạt 3,6%, tăng từ mức 3,1% của năm nay và bằng mức tăng trưởng trung bình 3,5% trong giai đoạn năm 1980-2014.

Năm tới, tăng trưởng kinh tế thế giới “cũng tạm ổn”, Adair Turner, từng là Chủ tịch Cơ quan Dịch vụ Tài chính của Anh, nhận xét. Ông lo ngại, sẽ có một cuộc chiến tranh tiền tệ âm thầm diễn ra khi Nhật và châu Âu ra sức hạ giá đồng tiền để gia tăng xuất khẩu và thúc đẩy việc làm ở thị trường nội địa.

Tuy nhiên, điểm đáng quan tâm nhất trong năm 2016 là Trung Quốc, một quốc gia đang chứng kiến tăng trưởng GDP hằng năm đã về dưới 7% trong quý III/2015, lần đầu tiên kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Tốc độ tăng trưởng tiếp tục chậm lại tại Trung Quốc sẽ ảnh hưởng đến các quốc gia đang phát triển, vốn phụ thuộc vào thị trường tiêu thụ nước này, trong đó có Brazil, Chile, Indonesia, Malaysia, Philippines, Nam Phi, Thái Lan và Việt Nam.

IMF dự kiến tăng trưởng Trung Quốc sẽ chậm lại còn 6,3% vào năm 2016, từ mức 6,8% năm nay. Willem Buiter, chuyên gia kinh tế trưởng của Citigroup, tỏ ra bi quan về nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới. “Chúng tôi cho rằng kinh tế Trung Quốc có rủi ro cao hạ cánh cứng mang tính chu kỳ”, ông nói hồi tháng 9, dẫn chứng về tình trạng thừa cung quá lớn và nợ cao tại nước này.

Với việc Nga và Brazil đã rơi vào suy thoái, việc nền kinh tế Trung Quốc giảm sâu sẽ kéo theo sự sa sút của các thị trường mới nổi khác, Buiter khuyến cáo. Hầu hết các nước giàu có đều giảm phụ thuộc vào hoạt động xuất khẩu sang Trung Quốc, vì thế “họ sẽ không rơi vào suy thoái, nhưng sẽ tăng trưởng chậm hơn”, ông nhận định.

Tuy nhiên, phần lớn các chuyên gia kinh tế lại lạc quan hơn Buiter. Một lý do chính cho sự lạc quan này là giá dầu rẻ. Mặc dù giá dầu thấp đã gây thiệt hại cho các nhà xuất khẩu dầu như Nga và các thành viên của khối OPEC, nhưng nó lại là lực đỡ cho những quốc gia nhập khẩu tại thế giới đang phát triển ở châu Mỹ Latinh, châu Phi và châu Á. Giá dầu rẻ cũng hỗ trợ các nước phát triển như Mỹ, nhưng chi phí năng lượng lại chiếm phần nhỏ hơn trong tổng chi tiêu của họ.

Cái khó cho các chuyên gia kinh tế vĩ mô là giá dầu lại không dễ đoán, vì nó phụ thuộc vào mọi thứ từ động thái của OPEC cho đến căng thẳng ở Trung Đông. Có ý kiến cho rằng giá dầu thô có thể giảm về dưới 40 USD/thùng vào năm tới, vì sản xuất đang vượt mức tiêu thụ. Tuy nhiên, phía ủng hộ quan điểm giá dầu tăng lại cho rằng việc giá dầu thấp sẽ khiến cho các hoạt động thăm dò và sản xuất dầu ngưng lại đủ để tạo ra sự khan hiếm, từ đó đẩy giá tăng trở lại.

Emad Mostaque, một chiến lược gia của Eclectic Strategy ở London, cho rằng một thùng dầu có thể đạt tới 100 USD hoặc thậm chí 130 USD vào năm 2017. Trong khi đó, các nhà giao dịch lại đặt cược rằng giá dầu sẽ chỉ tăng nhẹ với giá dầu thô Brent được dự báo đạt 56 USD/thùng vào cuối năm 2016, từ mức khoảng 49 USD/thùng hiện tại.

Thế nhưng, thế giới có thể sẽ không tận hưởng lợi ích đầy đủ từ giá dầu rẻ vì thời tiết xấu bất thường ở các quốc gia khu vực Thái Bình Dương. Một trong những hiện tượng El Niño mạnh nhất kể từ năm 1950 sẽ tạo ra “tình trạng trì trệ, hạn hán và lũ lụt khắp nơi”, Kevin Trenberth, nhà khoa học cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Khí quyển Quốc gia tại Mỹ, dự báo. Ông ước tính El Niño năm 1997-1998 đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 30.000 người và gây thiệt hại tới 100 tỉ USD.

Năm 2015, châu Âu và Nhật đã trải qua những thời khắc khó khăn khi nền kinh tế chưa qua cơn bạo bệnh. Và năm 2016 được dự báo sẽ không khả quan hơn. Ngân hàng Trung ương châu Âu có thể áp dụng mạnh hơn chính sách lãi suất âm thậm chí trước khi năm 2016 bắt đầu. Còn Ngân hàng Trung ương Nhật đang chuẩn bị tăng lượng mua vào trái phiếu nhằm kích thích nền kinh tế.

Đối với Mỹ, 2015 là năm nền kinh tế đủ khỏe để bước ra khỏi cái phao cứu sinh “lãi suất gần 0%” đã duy trì từ nhiều năm nay. Tuy nhiên, với tình hình thế giới còn nhiều bất ổn, FED đã đẩy lùi thời điểm nâng lãi suất lần đầu tiên có thể là vào cuối năm nay. Khả năng cao hơn là vào tháng 3.2016. Cũng có khả năng, dù rằng rất thấp, rằng FED sẽ hoãn nâng lãi suất cho đến cuối năm 2016.

Năm sau tình hình có vẻ thuận lợi hơn cho Mỹ. Trước hết, lương dự kiến sẽ tăng nhanh hơn: các công ty tư nhân do PwC khảo sát trong quý III năm nay dự báo họ sẽ tăng lương vào năm tới khoảng 3,1% - lần đầu tiên kể từ năm 2008 con số này không ở dưới mức 3%. Các gia đình Mỹ đã trả hết nợ kể từ cuộc suy thoái 2007-2009 và họ hiện có nhu cầu, đặc biệt đối với nhà ở. “Thế hệ Y (những người sinh ra trong thập niên 1980-1990) đang chuyển ra khỏi nhà bố mẹ”, Steve Rick, chuyên gia kinh tế trưởng tại CUNA Mutual Group, nhận xét. Tiêu dùng tăng lên cũng khiến cho các doanh nghiệp Mỹ tự tin đầu tư nâng cấp nhà máy, trang bị thiết bị và phần mềm.

Hiện các nước đang phát triển đang dõi theo động thái của FED, lo ngại nhà đầu tư sẽ rút tiền khỏi nước họ và rót trở lại vào Mỹ khi cơ quan này nâng lãi suất. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng lo ngại này không có cơ sở. Nhà đầu tư đã có ít nhất 2 năm để “di chuyển” dòng tiền. “Chắc chắn chẳng có ai ngạc nhiên khi Ủy ban Thị trường mở Liên bang Mỹ (FOMC) cuối cùng thực hiện nâng lãi suất, có lẽ là vào tháng 3”, các chuyên gia kinh tế tại Capital Economics nhận xét hồi tháng 10.

Đối với các nước như Brazil và Nga, 2016 sẽ là một năm mệt mỏi. Kinh tế Nga, chẳng hạn, đang bị tác động bởi giá dầu giảm và các biện pháp trừng phạt của phương Tây. IMF dự báo cả 2 nước này sẽ tiếp tục giảm sâu vào năm 2016, nhưng tốc độ không nhanh như năm 2015. IMF cho rằng Ấn Độ có thể sẽ một lần nữa qua mặt Trung Quốc về tốc độ tăng trưởng với 7,5% trong khi Mexico là 2,8%, Nigeria 4,3% và Nam Phi chỉ xoay xở được mức tăng trưởng 1,3%.