Ý nghĩa mâm ngũ quả trong văn hóa 3 miền Việt Nam
Kiến thức - Học thuật - Ngày đăng : 06:00, 30/01/2014
| Miền Bắc |
Miền Bắc
Mâm ngũ quả trưng bày thể hiện mong muốn theo ý nghỉa của từng loại quả và phải theo màu sắc để phân định ngũ hành. Mâm ngũ quả thể hiện mong muốn con cháu thuận hòa, sung túc và thành đạt, nên nhất thiết phải có 5 loại quả chính là chuối, quất (quýt), lê, phật thủ, sung.
Chịu ảnh hưởng của văn hóa truyền thống, Ngũ quả - Ngũ hành trong văn hóa phương đông, là vạn vật dung hòa trong trời đất. Tuy không câu nệ nhiều ít, nhưng phải đủ lễ, đủ loại; trái cây phải chọn theo ý nghĩa, tuân theo Ngũ Hành mà bày cúng:
Quả phật thủ - bàn tay phật nhằm bảo vệ gia đình, hoặc bưởi: mong muốn an khang thịnh vượng; màu vàng ứng với Kim
Quả chuối: tượng trưng con cháu sum vầy, quây quần đầm ấm, màu xanh ứng với Mộc
Quả sung hoặc quả mây: tượng trưng cho sự sung túc, no ấm, màu xám ứng với Thổ
Quả quất, quả hồng: biểu trưng cho sự may mắn, màu đỏ ứng với Hỏa
Quả lê hoặc dưa lê: tượng trưng cho sự thành đạt, thăng tiến, màu trắng ứng với Thủy
| Miền Nam |
Mâm ngũ quả, theo tên gọi thể hiện mong muốn “Cầu - Sung - Dừa - Đủ - Xài” hoặc “Cầu - Dừa - Đủ - Xài - Sung”, ước mong cái gì lúc nào cũng đủ đầy, sung túc. Do vậy, mâm ngũ quả bắt buộc phải có: mãng cầu xiêm hoặc mạng cầu, dừa, đu đủ, sung, xoài. Ngoài ra, còn có thêm trái thơm (dứa hoặc khóm) với mong muốn con cháu đầy nhà, và một cặp dưa hấu đỏ cầu may mắn..
Với người miền Nam, mâm ngũ quả thể hiện rõ nét tính bình dị dân giã và sự thông minh hóm hỉnh. Họ mong muốn nhiều thứ, song chỉ cầu vừa đủ; mà mỗi người khác nhau, sao biết thế nào là đủ, dù nhiều bao nhiêu, cũng chỉ “đủ” mà thôi. Đó là sự khiêm tốn nhã nhặn, song rất thông minh, sáng tạo trong cách thể hiện. Đặc biệt, người miền Nam kỵ cúng một số trái cây, vì theo phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt:
Chuối: chúi nhủi, làm ăn không cất đầu lên được
Lê, táo (bom): lê lết và đổ bể, làm ăn dễ thất bại
| Miền Trung |
Chịu ảnh hưởng văn hóa của miền Bắc và Miền Nam, trái cây không phong phú, đa dạng nên mâm ngũ quả của người miền Trung rất đơn giản.
Ngũ quả không cần đủ “Cầu - Sung - Dừa - Đủ - Xài” như người miển Nam, cũng không câu nệ Ngũ Quả - Ngũ Hành như người miền Bắc, cũng không kiêng kị cam, quýt như người miền Nam. Các loại trái cây mùa nào thức nấy. thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, thơm, sung, cam, quýt … đều có thể chưng trên mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả chỉ cần tươi ngon, đẹp mắt nhằm thể hiện lòng thành của con cháu với tổ tiên, không cần câu nệ quá nhiều.
Mâm ngũ quả ngày nay
Hiện nay, hội nhập và phát triển, người Việt vẫn duy trì phong tục cúng mâm ngũ quả truyền thống, nhưng không còn cứng nhắc như trước kia. Ngoài năm loại quả đặc trưng, kiêng kị theo từng vùng, các loại trái cây như thơm, nho, nhãn, dưa lưới, lê-ki-ma, cherry, vú sữa. quýt hồng, mận Úc… đều có thể thêm vào, để mâm ngũ quả thêm phong phú đa dạng và đẹp mắt.
Đặc biệt, mọi người chuộng chưng thêm thanh long kết hợp cùng quả mây, ngụ ý rồng mây gặp hội, rồng thỏa sức vẫy vùng, thăng tiến trên con đường sự nghiệp.
Những loại quả tạo hình đặc biệt mới, độc, lạ như dưa hấu vuông, dưa hấu thỏi vàng, dưa hấu xe hơi, bưởi hồ lô tạo hình chữ nổi Tài – Lộc; trái thơm tạo hình chim phượng….là mặt hàng “độc”, được săn tìm dịp tết, để mâm ngũ quả thêm “hoành tráng”, độc đáo khác biệt nhằm chứng tỏ “đẳng cấp” và mức độ “chịu chơi” của gia chủ.
Mâm ngũ quả ngày Tết, nét văn hóa đặc trưng của người Việt, hướng đến tổ tiên, nguồn cội. Mâm ngũ quả dâng cúng tổ tiên, với mong muốn an khang sung túc, là nét đẹp văn hóa cần gìn giữ cho thế hệ mai sau.