Sứ mệnh cho khoa học sau 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

Tổng Bí thư khẳng định: "Việt Nam xác lập mô hình tăng trưởng mới lấy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số làm động lực chính nhằm tạo chuyển biến mạnh mẽ về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế".

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc Cách mạng Công nghiệp 4.0, Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ đón nhận xu hướng phát triển của kỷ nguyên mới. Mục tiêu là tạo ra bước chuyển biến mạnh mẽ về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, giúp Việt Nam thoát khỏi mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và tài nguyên, hướng tới trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045.

Trên thực tế, sau khi đổi mới, Việt Nam đạt được tăng trưởng kinh tế ấn tượng, với GDP tăng trung bình 6-7% mỗi năm, đưa đất nước từ một nền kinh tế nghèo nàn trở thành quốc gia thu nhập trung bình thấp (GNI bình quân đầu người của Việt Nam khoảng 4.000 USD, vẫn nằm trong ngưỡng trung bình thấp nhưng đang tiệm cận mức trung bình cao). Tuy nhiên, mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên và đầu tư nước ngoài (FDI) đã bộc lộ nhiều hạn chế.

Ngoài ra, năng suất lao động của Việt Nam, dù cải thiện, vẫn thấp hơn so với các nước ASEAN như Singapore hay Malaysia, những nước có năng suất lao động cao nhất, nhờ vào nền kinh tế công nghệ cao và hệ thống quản lý hiệu quả. Ngoài ra, sự phụ thuộc vào xuất khẩu hàng hóa giá trị thấp và thiếu hụt nhân lực công nghệ cao đang khiến Việt Nam đối mặt với nguy cơ mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình.

Để giải quyết bài toán đó, Bộ Chính trị Việt Nam vào cuối năm ngoái ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW, xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, nghị quyết đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào top 3 ASEAN về nghiên cứu và phát triển AI, cạnh tranh số và chỉ số phát triển chính phủ điện tử (e-government) vào năm 2030, đồng thời nằm trong top 30 toàn cầu về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào năm 2045, với kinh tế số chiếm 50% GDP, đạt tỷ lệ doanh nghiệp công nghệ số tương đương các nước phát triển.

Nghị quyết này chính là kim chỉ nam giúp Việt Nam thoát khỏi mô hình tăng trưởng dựa vào lao động giá rẻ và tài nguyên, hướng tới phát triển bền vững dựa trên công nghệ cao. Các lĩnh vực ưu tiên bao gồm công nghệ thông tin, chuyển đổi số, sản xuất thông minh, công nghệ bán dẫn, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo và nông nghiệp công nghệ cao.

Ngay lúc này, chuyển đổi số và công nghệ cao đang giúp Việt Nam cải thiện năng suất lao động. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê Việt Nam, tốc độ tăng năng suất lao động xã hội của Việt Nam năm 2024 đạt khoảng 8,5%/năm. Đây là một mức tăng trưởng đáng kể, phản ánh những nỗ lực cải thiện hiệu quả sản xuất và ứng dụng công nghệ vào nền kinh tế.

Đó là nhờ Chính phủ Việt Nam đã đưa ra Chiến lược quốc gia về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, tập trung vào việc nâng cao năng suất lao động, phát triển công nghệ cao và hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới. Tổng vốn đầu tư cho nghiên cứu và phát triển ngày càng tăng, đặc biệt trong lĩnh vực AI, công nghệ xanh và điện tử.

Các doanh nghiệp lớn tại Việt Nam như Vingroup, FPT, Viettel đầu tư mạnh vào công nghệ và sáng tạo, góp phần nâng cao chỉ số này. Các doanh nghiệp Việt Nam đang đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa để nâng cao hiệu suất làm việc. Các ngành công nghiệp đang dịch chuyển từ sản xuất gia công sang sản xuất có giá trị cao hơn, giúp tăng năng suất lao động.

Việc áp dụng công nghệ sản xuất thông minh và tự động hóa trong các ngành như điện tử, dệt may và ô tô đã tăng năng suất lao động đáng kể ở một số nhà máy từ năm 2020 đến 2024. Ví dụ VinFast ứng dụng công nghệ 4.0 tại các nhà máy, giúp cho các thiết bị và một phần/toàn thể dây chuyền ở một nhà máy được kết nối với nhau thông qua các cảm biến được kết nối qua mạng và/hoặc điện toán đám mây. Công suất của nhà máy ô tô là sản xuất 250.000 xe/năm giai đoạn một, dự kiến nâng công suất lên tới 950.000 xe/năm vào năm 2026. Mức độ tự động hóa ở đây rất cao, với 1.200 robot, xưởng thân vỏ 98% tự động, xưởng động cơ 90% tự động.

Đồng thời, công nghệ đang nâng cao chất lượng sản phẩm và hiệu quả quản trị. Chẳng hạn, việc tự động hóa robot tại Viettel Post là khả năng giảm chi phí vận hành và nhân lực. Ngoài ra, sự tích hợp công nghệ AI trong tự động hóa tại Viettel Post đã mang lại nhiều lợi ích đáng kể. Công nghệ AI giúp cải thiện khả năng phân tích dữ liệu và đưa ra quyết định thông minh, từ đó tối ưu hóa quy trình làm việc. Theo thống kê, chi phí dịch vụ chuyển phát đã giảm tới 40% trong 3 năm qua nhờ vào việc áp dụng công nghệ robot. Điều này không chỉ giúp Viettel Post tối ưu hóa chi phí mà còn cạnh tranh tốt hơn trên thị trường. Cũng lưu ý là theo Viettel, chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 16-18% GDP, giảm từ trên 20% trong 7-8 năm trước.

Rõ ràng việc áp dụng công nghệ đã tạo ra những lợi ích là những con số biết nói, giúp nâng cao năng suất lao động Việt Nam và tạo ra sự cạnh tranh tốt hơn trên thị trường. Từ những thành công ban đầu, với sự chỉ đạo đúng đắn từ Nghị quyết 57 thì khoa học công nghệ Việt Nam sẽ là đòn bẩy để đưa nền kinh tế nước nhà bước lên tầm cao mới.