Người phương tây xưa kia đã đem bột mì tới, chắc họ không ngờ rằng một ngày nào đó con cháu họ tới Việt Nam, trong bản danh sách cần thỏa mãn của chuyến du hí có món bánh mì Việt.
Tháng nào “có điều kiện”, sang hơn một chút thì thịt con gà, luộc lên cúng với xôi. Cũng nhiều tháng chỉ thấy xôi với chuối, lễ cúng rằm qua đi trong sự đạm bạc, thiếu thốn. Chả thánh thần nào nỡ quở trách, giận dỗi người nghèo.
Ngày giữa tháng trăng được gọi trung tuần, là rằm. Từ tháng giêng tới tháng chạp, cứ ngày 15 hằng tháng đều rằm tất. Mở đầu là rằm tháng giêng, nguyên tiêu.
Về sau, có mấy người sáng kiến gói bánh bằng khuôn, nhanh gọn lắm, nhưng chả hiểu sao tôi vẫn thích những chiếc bánh thủ công từ A tới Z qua bàn tay khéo léo của các nghệ nhân làng. Chúng không chỉ là bánh mà như một tác phẩm nghệ thuật.
Nói về bánh chưng, có mà nguyên ngày cũng chửa dứt. Chiếc bánh chưng không chỉ gắn bó với Tết Nguyên đán theo lịch mặt trăng mà với cả nếp sống sinh hoạt của người Việt.
Năm 1965, ngôi đình đang làm nhiệm vụ che chở tụi trẻ con ê a học bài thì hợp tác xã nông nghiệp bắt chúng phải đi chỗ khác để… phá đình, lấy gỗ lấy ngói xây nhà hợp tác, làm trại chăn nuôi. Đình hay trường cũng không quan trọng bằng chuồng nuôi lợn.
Học xong, tự dưng thấy yêu cái vườn nhà mình, muốn làm gì đó cuốc xới, trồng trọt để vườn xanh hơn đẹp hơn. Tình yêu lao động thấm vào lòng con trẻ một cách tự nhiên, trong trẻo từ những bài học giản dị như vậy.
Có bút bi, sinh ra nghề mới, bơm mực bút bi. Chả là ở xứ người ta, viết cạn mực, họ bỏ cả cây (vỏ lẫn ruột), mua cây bút khác. Còn xứ ta, nghèo, thiếu thốn, nên chẳng vứt đi cái gì.
Nhiều anh sợ người ta chưa đánh giá hết tầm quan trọng và đẳng cấp của mình nên chơi luôn cả hai, ba chiếc bút Kim tinh, Hồng Hà cài lên túi áo, trông cứ như cửa hàng văn phòng phẩm di động.
Cụ Phương Đình Nguyễn Văn Siêu năm 1865 cho dựng tháp bút đài nghiên ở bên hồ Gươm, vừa để tôn vinh nho học, tôn vinh kẻ sĩ, vừa tạo một danh thắng nghìn năm cho chốn kinh thành.
Hồi còn ở Bắc, những năm chiến tranh và thuở đầu bao cấp, sống khó khăn, thiếu thốn, cực nhọc, vất vả, đời sống tinh thần nghèo nàn, nhưng đám trẻ nông thôn chúng tôi vẫn ít nhiều được nghe danh những đoàn chèo nổi tiếng.
Sáng sớm, ông Dũng dắt hai anh em tôi ra quán phở bà Hai, đãi mỗi ông em một bát phở gà tú hụ. Trời ơi, sao mà ngon đến thế. Những bát phở đầu tiên trong đời.
Nhiều người Bắc di cư năm 1954 không chỉ đem theo tượng Chúa, tài sản, bồng con bế cái mà cả cuốn sổ ghi công thức nấu phở gia truyền. Từ đó mà sinh ra phở Sài Gòn.
Chắc nhiều người còn nhớ câu ca phổ biến thời đó “Việt Nam dân tộc cần cù/Thịt rơi xuống đất thổi phù ăn ngay”, giun cũng chẳng sợ. Mỹ còn không sợ, giun là cái thớ gì.
Hồi tôi còn bé, sống ở nhà quê, cuộc sống nông thôn nghèo khó, vất vả, thiếu thốn nên vấn đề “vệ sinh”, chả nói giấu, không được tốt lắm. Những bệnh chốc đầu, chấy rận, ghẻ lở hắc lào, toét mắt, thò lò mũi xanh, bụng ỏng… là thường xuyên.
Từ sau giêng Kỷ Hợi tới giờ, xứ ta um xùm mấy chuyện liên quan tới con lợn. Nào là thịt lợn xuống giá, cần phải giải cứu cho người chăn nuôi; nào dịch tả lợn châu Phi hoành hành ở mấy tỉnh miền Bắc, rồi trẻ con huyện gì ở Bắc Ninh cả loạt nhiễm bệnh sán lợn. Còn chuyện lợn được kể ở đây không liên quan tới những thứ ấy.
