Bất ngờ nhận tội, nộp 18,8 tỉ đồng, cựu công an Hoàng Văn Hưng có được giảm nhẹ hình phạt?

Ngày 23.12, luật sư của bị cáo Hoàng Văn Hưng (cựu trưởng phòng thuộc Cơ quan an ninh điều tra Bộ Công an) cho biết ông Hưng vừa có đơn gửi tòa án xin nhận tội, đồng thời tác động, nhờ người thân, bạn bè nộp thay 18,8 tỉ đồng nhằm khắc phục hậu quả vụ án. Bị cáo Hoàng Văn Hưng có đơn xin được xét xử vắng mặt.

Trước đó, sau phiên tòa sơ thẩm, bị cáo Hoàng Văn Hưng có đơn kháng cáo kêu oan. Tại phiên tòa sơ thẩm, Hưng bị tuyên phạt mức án chung thân. Suốt quá trình điều tra, xét xử sơ thẩm vụ chuyến bay giải cứu, Hoàng Văn Hưng luôn khai không phạm tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản như cáo buộc.

Phóng viên Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với TS-LS Đặng Văn Cường, Trưởng văn phòng Luật sư Chính Pháp xoay quanh vấn đề này.

- Ông đánh giá thế nào về việc bị cáo Hoàng Văn Hưng nhận tội trước ngày xét xử phúc thẩm, ngược với việc liên tục kêu oan trong phiên sơ thẩm?

- TS-LS Đặng Văn Cường: Bị cáo Hoàng Văn Hưng nhận tội trước ngày xét xử phúc thẩm lại một lần nữa gây bất ngờ trong vụ án này. Đây là tình tiết mới quan trọng, là căn cứ để tòa án cấp phúc thẩm có thể xem xét giảm nhẹ một phần hình phạt cho bị cáo này.

Vụ án chuyến bay giải cứu giai đoạn xét xử sơ thẩm có lẽ điều khiến dư luận quan tâm nhất là nội dung tranh tụng giữa bị cáo Hoàng Văn Hưng với đại diện viện kiểm sát tại phiên tòa và nội dung tranh luận đối đáp giữa bị cáo Hoàng Văn Hưng với bị cáo Nguyễn Anh Tuấn liên quan đến việc bị cáo Hưng kêu oan khi cho rằng mình không nhận tiền từ bị cáo Tuấn, chiếc cặp số mà bị cáo nhận chỉ đựng 4 chai rượu.

Nội dung kháng cáo của bị cáo Hoàng Văn Hưng cũng là kháng cáo kêu oan sau khi tòa án sơ thẩm kết tội bị cáo về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản với mức hình phạt cao nhất là tù chung thân. Tuy nhiên điều bất ngờ là trước ngày mở phiên tòa phúc thẩm bị cáo này lại thay đổi nội dung kháng cáo xin giảm nhẹ một phần hình phạt và tác động để gia đình khắc phục hậu quả đối với toàn bộ số tiền mà bản án sơ thẩm đã tuyên buộc bị cáo phải nộp lại.

Dưới góc độ pháp lý thì tại giai đoạn xét xử phúc thẩm bị cáo nhận tội, thành khẩn khai báo và khắc phục hậu quả là những tình tiết có thể xem xét giảm nhẹ một phần hình phạt cho bị cáo.

Về nguyên tắc, phạm vi xét xử phúc thẩm là chỉ xem xét phần nội dung bản án sơ thẩm có kháng cáo hoặc kháng nghị. Nếu tại giai đoạn xét xử phúc thẩm mà bị cáo Hưng vẫn giữ nguyên quan điểm kháng cáo là "kêu oan" và không tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả mà tòa án cấp phúc thẩm xác định bị cáo không oan thì khả năng cao là sẽ giữ nguyên bản án sơ thẩm.

Còn trường hợp nếu bị cáo kêu oan mà tòa án chấp nhận nội dung kháng cáo thì đồng nghĩa với việc sẽ hủy một phần bản án sơ thẩm để điều tra lại hoặc tuyên bố bị cáo không phạm tội.

- Khả năng xảy ra trường hợp đó thế nào, thưa ông?

- TS-LS Đặng Văn Cường: Thực tiễn cho thấy cơ hội hủy một phần hoặc toàn bộ bản án sơ thẩm để điều tra lại hoặc tuyên bố bị cáo không phạm tội tại giai đoạn phúc thẩm là rất mong manh. Đó chính là lý do khiến nhiều bị cáo rất băn khoăn lựa chọn hướng bào chữa giai đoạn phúc thẩm. Nhiều bị cáo vì thế cũng đã thay đổi quan điểm, nhận thức để nhận tội và xin giảm nhẹ hình phạt.

Tại giai đoạn xét xử phúc thẩm nếu có thêm tình tiết mới có ý nghĩa trong việc giải quyết vụ án như: thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả hoặc có thêm những tình tiết có ý nghĩa được quy định tại điều 51 Bộ luật Hình sự… thì tòa án cấp phúc thẩm thường sẽ chấp nhận kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt để giảm một phần hình phạt cho bị cáo.

Có những trường hợp bị cáo kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt, mặc dù không có tình tiết mới tại giai đoạn phúc thẩm nhưng xét tính chất mức độ hành vi phạm tội và đánh giá hậu quả xảy ra, tòa án cấp phúc thẩm cho rằng tòa án cấp sơ thẩm xét xử như vậy là quá nghiêm khắc, chưa phù hợp, chưa tương xứng với tính chất mức độ hành vi nhân thân và hậu quả xảy ra thì cũng có thể giảm nhẹ một phần hình phạt cho bị cáo trong giai đoạn này.

Do đó, với một số bị cáo kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt mặc dù không có thêm tình tiết mới thì vẫn có cơ hội để tòa án xem xét giảm nhẹ một phần hình phạt nếu xét thấy tòa án cấp sơ thẩm tuyên mức hình phạt như vậy là quá nghiêm khắc.

Còn trường hợp bị cáo kháng cáo kêu oan thì tòa án sẽ thận trọng trong việc xem xét đánh giá chứng cứ, cân nhắc trong việc đánh giá thái độ khai báo cũng như nhận thức của bị cáo về hành vi của mình để xem xét quyết định có chấp nhận kháng cáo hay không. Thông thường nếu kháng cáo kêu oan thì tòa án chỉ giải quyết có oan hay không, cơ hội giảm hình phạt là không cao.

Ngoài ra, đối với những vụ án đặc biệt nghiêm trọng như phạm tội về ma túy, giết người, xâm phạm an ninh quốc gia..., dù cấp phúc thẩm có thêm những tình tiết giảm nhẹ thì cũng có nhiều trường hợp tòa án vẫn giữ nguyên bản án sơ thẩm. Lý do là tòa căn cứ vào tính chất đặc biệt nghiêm trọng và hậu quả là gây ra là rất nguy hiểm, nguy hại đối với xã hội.

Còn đối với các vụ án xâm phạm quyền sở hữu, án về kinh tế và chức vụ thì nhận thức của người phạm tội và ý thức khắc phục hậu quả là những yếu tố quan trọng có thể tác động đến việc quyết định hình phạt.

Trong vụ án này đối với các bị cáo mà giai đoạn sơ thẩm chưa thành khẩn khai báo, giai đoạn phúc thẩm thực sự thành khẩn ăn năn hối cải thì cũng là một trong những tình tiết hội đồng xét xử cấp phúc thẩm có thể xem xét giảm nhẹ một phần hình phạt trong trường hợp xác định bị cáo có tội.

Ngoài ra với tội phạm về tham nhũng và chức vụ, các tội phạm xâm phạm quyền sở hữu thì việc bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả cũng là tình tiết quan trọng để xem xét giảm nhẹ một hình phần hình phạt ở cấp phúc thẩm.

- Trong vụ án này, điều bất ngờ là trước ngày phiên tòa phúc thẩm diễn ra, bị cáo Hoàng Văn Hưng có đơn kháng cáo kêu oan bất ngờ nhận tội và đã khắc phục toàn bộ hậu quả vụ án với số tiền 18,8 tỉ đồng. Ông đánh giá thế nào về điều này?

- TS-LS Đặng Văn Cường: Điều này là bất ngờ với nhiều người, tuy nhiên với những người thường xuyên tham gia tố tụng thì diễn biến này cũng không phải là đặc biệt. Thực tiễn có rất nhiều bị cáo giai đoạn sơ thẩm kêu oan nhưng giai đoạn phúc thẩm thì thừa nhận hành vi phạm tội, tỏ ra ăn năn hối cải, tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả để có tình tiết xin giảm nhẹ một phần hình phạt.

Kinh nghiệm tranh tụng cho thấy, muốn giảm hình phạt ở giai đoạn cấp phúc thẩm thì phải có những tình tiết mới hoặc họ đánh giá lại tính chất mức độ hành vi phạm tội so với đánh giá của tòa án cấp sơ thẩm.

Trong đó bị cáo thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, tự nguyện bồi thường khắc phục hậu quả thì có nhiều cơ hội để được giảm hình phạt (trừ những vụ án về các tội giết người, án ma túy hoặc tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia).

Về nguyên tắc chung của pháp luật thì lời nhận tội của bị can, bị cáo không phải căn cứ duy nhất để kết tội. Lời nhận tội của bị can bị cáo chỉ được coi là chứng cứ buộc tội nếu như lời nhận tội đó phù hợp với các tình tiết chứng cứ khác có trong hồ sơ vụ án. Và bị cáo kêu oan, không nhận tội thì cũng không phải là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

Theo quy định của pháp luật thì bị cáo không có nghĩa vụ phải nhận mình có tội, không có nghĩa vụ phải đưa ra bằng chứng để chống lại mình. Nghĩa vụ chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng, bị cáo có quyền nhưng không có nghĩa vụ phải chứng minh mình không có tội...

Nếu bị cáo nhận tội nhưng về mặt lý luận về cấu thành tội phạm, hành vi không thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm hoặc bị cáo không thực hiện hành vi phạm tội hoặc bị cáo nhận tội thay cho người khác thì cơ quan tố tụng cũng không thể sử dụng lời khai nhận tội để buộc tội.

Bởi vậy, lời khai nhận tội thì không phải là yếu tố quyết định bị cáo có tội hay không theo nguyên tắc "trọng chứng hơn trọng cung".

- Vậy theo ông, việc bị cáo Hưng nhận tội thì có được giảm nhẹ hình phạt?

- TS-LS Đặng Văn Cường: Mặc dù lời nhận tội của bị can bị cáo không phải là bắt buộc, không phải là tình tiết tăng nặng tuy nhiên là có ý nghĩa để đánh giá nhận thức, thái độ khai báo, khả năng cải tạo giáo dục đối với bị cáo.

Trong trường hợp bị cáo thực hiện hành vi phạm tội nhưng không nhận thức được hành vi của mình, không thành khẩn ăn năn hối cải mà tòa án kết tội bị cáo thì đương nhiên sẽ áp dụng hình phạt nghiêm khắc; kéo dài thời gian cải tạo giáo dục hơn so với bị cáo đã thành khẩn ăn năn, đã nhận thức được hành vi của mình.

Vì thế, mặc dù không nhận tội không phải là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và nhận tội không phải là căn cứ để buộc tội nhưng trường hợp bị cáo có tội thì lời khai nhận tội, thái độ ăn năn hối cải là một trong những yếu tố quan trọng để quyết định đến loại và mức hình phạt.

Điều 50 Bộ luật Hình sự quy định việc quyết định hình phạt sẽ căn cứ vào quy định của bộ luật hình sự trên cơ sở đánh giá tính chất, mức độ của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.

Việc quyết định hình phạt phải phù hợp đối với từng hành vi, từng hoàn cảnh, từng đối tượng sao cho hình phạt thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, ý nghĩa trong việc giáo dục và đảm bảo có thể răn đe, phòng ngừa chung cho xã hội.

Bởi vậy, trong vụ án này lời khai nhận tội của bị cáo Hoàng Văn Hưng là khá bất ngờ, tuy nhiên nếu chỉ có lời nhận tội thì chưa phải là căn cứ để giảm nhẹ một phần hình phạt.

Nếu hội đồng xét xử phúc thẩm vẫn kết tội bị cáo thì lời khai nhận tội phải thực sự thể hiện sự thành khẩn khai báo ăn năn hối cải và là nguyên nhân tác động đến người thân của bị cáo để họ bồi thường khắc phục hậu quả thay cho bị cáo số tiền mà tòa án sơ thẩm đã quy kết là bị cáo chiếm đoạt (800.000 USD).

Tòa án sẽ làm rõ việc thay đổi nội dung kháng cáo có phải là tự nguyện không, nhận thức thế nào về hành vi của mình, cùng với việc thay đổi nội dung kháng cáo thì bị cáo có thể hiện thái độ thành khẩn, ăn năn hối cải hay không thì mới là tình tiết có ý nghĩa trong việc xem xét giảm nhẹ hình phạt.

Pháp luật quy định có những trường hợp xét xử vắng mặt bị cáo, tuy nhiên có những trường hợp có thể triệu tập được bị cáo và hội đồng xét xử xét thấy cần thiết thì sẽ triệu tập bị cáo tham gia phiên tòa, mặc dù bị cáo đã có đơn xin xét xử vắng mặt.

- Bị cáo Hưng cũng xin xét xử vắng mặt. Theo ông việc này có được chấp nhận?

- TS-LS Đặng Văn Cường: Việc bị cáo thay đổi nội dung kháng cáo, thừa nhận hành vi phạm tội là tình tiết mới, bất ngờ trong vụ án này. Nếu bị cáo có mặt tại phiên tòa phúc thẩm thì tòa án sẽ thuận lợi hơn trong việc làm rõ lý do thay đổi nội dung kháng cáo để xác định nhận thức của bị cáo, thái độ của bị cáo đối với hành vi của mình.

Tuy nhiên, bị cáo Hưng lại xin xét xử vắng mặt tại phiên tòa phúc thẩm, việc xét xử vắng mặt này có thể sẽ không làm rõ được thái độ của bị cáo và lý do bị cáo thay đổi lời khai, một số tình tiết có liên quan đến bị cáo khác cũng sẽ có thể gặp trở ngại.

Chính vì vậy rất có thể mặc dù bị cáo xin xét xử vắng mặt nhưng tòa án vẫn triệu tập bị cáo tham gia phiên tòa để làm rõ hành vi của các bị cáo khác cũng như làm rõ thái độ nhận thức của bị cáo tại giai đoạn phúc thẩm để xem xét có chấp nhận hay không chấp nhận kháng cáo của bị cáo.

Xin cảm ơn ông!