Cắt giảm mạnh xuất khẩu đất hiếm sang Nhật, Trung Quốc giờ lo nguồn cung gián đoạn do đảo chính ở Myanmar

Trong khi Trung Quốc đang là nước sản xuất nguyên tố đất hiếm lớn nhất, cuộc đảo chính quân sự gần đây ở Myanmar đã nhắc nhở Bắc Kinh về sự phụ thuộc và dễ bị tổn thương vì nước láng giềng Đông Nam Á.

Trung Quốc sở hữu trữ lượng lớn nhất các loại khoáng sản chiến lược này, thứ không thể thiếu trong việc sản xuất nhiều loại sản phẩm công nghệ từ smartphone đến ô tô điện, máy phát điện gió và hệ thống phòng thủ tên lửa, nhưng nước này cũng phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu, chủ yếu từ Myanmar và Mỹ.

Báo cáo hàng năm mới nhất của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ cho biết Trung Quốc đã sản xuất 140.000 tấn oxit đất hiếm vào năm 2020, tương đương gần 60% tổng số toàn cầu. Trữ lượng của Trung Quốc là 44 triệu tấn, gấp đôi Việt Nam, quốc gia đứng thứ hai trên thế giới.

Ở chiều hướng khác, Trung Quốc là một trong những nước nhập khẩu quặng và tinh quặng đất hiếm lớn nhất. Đặc biệt với các nguyên tố đất hiếm nặng - những nguyên tố có số nguyên tử cao hơn trong số 17 nguyên tố, như terbi và dysprosi, Trung Quốc dựa vào nhập khẩu từ Myanmar cho hơn một nửa nhà cung cấp trong nước.

Cuộc đảo chính nổ ra ngày 1.2.2021 ngay lập tức nhắc nhở những người liên quan đến đất hiếm ở Trung Quốc về "sự cố Myanmar" vào tháng 11.2018, khi chính quyền Myanmar thông báo với nước này về lệnh cấm xuất khẩu tất cả đất hiếm.

Nhiều người tin rằng lệnh cấm trên được khởi động bởi cuộc đàn áp của Trung Quốc với hoạt động khai thác đất hiếm trái phép, vì nhiều người đã vượt biên giới để khai thác khoáng sản kể từ năm 2016. Dòng chảy nhanh chóng và việc khai thác tài nguyên ồ ạt khiến Myanmar lo ngại hủy hoại môi trường và các vấn đề về quyền khai thác trên lãnh thổ của mình.

Lệnh cấm năm 2018 sau đó đã được dỡ bỏ, nhưng thỉnh thoảng việc ngừng xuất khẩu lại được báo cáo.

Ma Jinlong, nhà phân tích tại Zheshang Securities, viết: “Bất ổn chính trị ở Myanmar có thể dẫn đến sự không chắc chắn về nguồn cung cấp đất hiếm”, ngay sau cuộc đảo chính mà tờ Tân Hoa xã (cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc) chỉ đưa tin như “cuộc cải tổ nội các”.

Đến nay, không có sự gián đoạn sản xuất lớn nào được báo cáo từ Myanmar và các nhà nhập khẩu Trung Quốc. Tuy nhiên, Ryan Castilloux, Giám đốc điều hành của công ty nghiên cứu về đất hiếm Adamas Intelligence, nói với trang Nikkei: "Myanmar đã trở thành nhà cung cấp thiết yếu về tinh quặng đất hiếm nặng cho Trung Quốc trong những năm gần đây và viễn cảnh nguồn cung đó có thể bị gián đoạn sẽ làm nhiên liệu đất hiếm tăng giá nhất định ở Trung Quốc".

Ryan Castilloux chỉ ra rằng giá các loại khoáng sản này đã tăng vọt nhờ nguồn cung thắt chặt và nhu cầu hồi sinh mạnh mẽ ở Trung Quốc, được thúc đẩy thêm bởi hoạt động đầu cơ, dự trữ và tích trữ liên quan đến Myanmar. Terbium oxit đã tăng giá 95% vào cuối tháng 2.2021 kể từ tháng 10.2020, trong khi kim loại neodymium và dysprosium oxit tăng giá lần lượt 87% và 65% trong cùng thời kỳ, theo giá giao ngay tại Trung Quốc đại lục được Reuters trích dẫn.

Giá cổ phiếu của các nhà sản xuất đất hiếm Trung Quốc gần đây cũng tăng mạnh. Không phải tất cả chúng đều được giao dịch công khai nhưng cổ phiếu Công ty Công nghệ cao Đất hiếm Phương Bắc Trung Quốc niêm yết tại Thượng Hải (công ty được chính phủ
phân bổ sản lượng lớn nhất nước) đã tăng 34% vào ngày 3.3 sau khi cảnh sát bắn chết nhiều người biểu tình chống đảo chính ở Myanmar. Công ty này có quyền tiếp cận khu khai thác Bayan Obo ở khu tự trị Nội Mông (Trung Quốc), một trong những mỏ đất hiếm lớn nhất thế giới.

Trong khi sức nóng tăng lên, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin và Bộ Tài nguyên Trung Quốc đã công bố một thông tư chung vào ngày 19.2 thông báo về việc mở rộng hạn ngạch đất hiếm trong nước trong nửa đầu năm 2021 lên 84.000 tấn, tăng gần 30% so với năm trước. Hạn ngạch được phân bổ cho 6 tập đoàn khai thác thuộc sở hữu nhà nước, bao gồm cả Công nghệ cao Đất hiếm Phương Bắc Trung Quốc.

“Sự gia tăng là rất cần thiết để giúp tạo đệm cho các thị trường chật hẹp với các nguyên tố đất hiếm được sử dụng trong nam châm vĩnh cửu”, Ryan Castilloux cho biết. Nhu cầu với các khoáng chất như terbi, dysprosi và neodymium dự kiến ​​sẽ tăng vì nam châm vĩnh cửu cần sử dụng chúng để chế tạo động cơ kéo cho xe điện, máy phát năng lượng gió và danh sách dài các loại máy móc khác.

Nam châm vĩnh cửu được cấu tạo từ các vật liệu từ cứng có khả năng giữ từ tính không bị mất từ trường, được sử dụng như những nguồn tạo từ trường.

Trên hết, sự phụ thuộc ngày càng nhiều vào các nguồn nước ngoài, chủ yếu ở Mỹ và Myanmar, có lẽ là điều đáng báo động với Trung Quốc. “Mỹ là mối lo rõ ràng trong bối cảnh căng thẳng với Trung Quốc đang diễn ra, nhưng tình hình hiện tại ở Myanmar làm nổi bật nguy cơ của sự phụ thuộc ngày càng tăng này", Ryan Castilloux nói thêm.

Trong cuộc họp báo hôm 1.3, Tiêu Á Khánh, Bộ trưởng Công nghiệp và Công nghệ thông tin Trung Quốc, nhấn mạnh rằng "sự phân công lao động quốc tế dựa trên chuỗi cung ứng công nghiệp và toàn cầu hóa kinh tế là xu hướng lớn". Đó là một phần trả lời của ông cho câu hỏi từ phóng viên Nhật Bản về ý định của Trung Quốc trong việc tạo ra một quy định có thể cho phép thắt chặt hơn nữa xuất khẩu đất hiếm. Tiêu Á Khánh nói thêm rằng: "Có cái gì đó của nhau và tất cả chúng ta cần phải song hành", dường như ám chỉ rằng Trung Quốc mong muốn hoạt động kinh doanh đất hiếm không bị cản trở.

Vào năm 1992, ông Đặng Tiểu Bình nói: "Trong khi Trung Đông có dầu, Trung Quốc có đất hiếm". Nhà lãnh đạo tối cao Trung Quốc khi đó đã đưa ra nhận xét này trong chuyến công du phía Nam đất nước nhằm tái thúc đẩy chính sách cải cách và mở cửa, vốn đã bị kìm hãm sau sự kiện ở Quảng trường Thiên An Môn năm 1989.

Ông Đặng Tiểu Bình cũng nói thêm rằng sẽ đến lúc "tính ưu việt của đất hiếm của Trung Quốc chắc chắn sẽ được phát huy". Điều này chỉ xảy ra nhiều năm sau khi ông qua đời ngày 9.2.1997 khi Trung Quốc quyết định cắt giảm mạnh xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản năm 2010, vào thời điểm hai quốc gia sa lầy vào cuộc đối đầu ngoại giao lớn sau khi tàu của hai bên va chạm ngoài khơi quần đảo Senkaku do Nhật kiểm soát mà Trung Quốc gọi là Điếu Ngư.

Chính phủ và các công ty Nhật Bản rơi vào tình trạng hỗn loạn, đứng trước nguy cơ phụ thuộc quá nhiều vào một hoặc rất ít nguồn cung cấp các nguyên liệu công nghiệp quan trọng như vậy. Trớ trêu thay, sau một thập kỷ mà Trung Quốc đã trở thành cường quốc kinh tế lớn hơn Nhật Bản và là nhà sản xuất công nghệ lớn trên toàn cầu, họ lại không thể chịu đựng được trước sự gián đoạn nguồn cung đất hiếm tiềm năng từ Myanmar.