Bài cuối: 'Tiếp xúc với bệnh nhân tâm thần là một nghệ thuật!'

Là bác sĩ điều trị tâm thần phải luôn chuẩn bị tinh thần

28 năm công tác trong ngành, thường xuyên khám và điều trị cho các bệnh nhân tâm thần, bác sĩ Nguyễn Văn Hùng dường như đã nếm trải hết tất cả các tình huống, ngọt bùi đắng cay với nghề. Lúc mới là 1 sinh viên ra trường, trong những lần đầu tiếp xúc với các bệnh nhân tâm thần, ông Hùng đã kịp trải nghiệmnhững cảm xúc “hú hồn”.

Ông kể: “Lúc đó còn trẻ, mình chưa có nhiều kinh nghiệm, tôi bị bệnh nhân tâm thần tấn công. Cũng không có gì to tát, mình chỉ giật mình rồi hoảng sợ vì chưa chuẩn bị tinh thần. Còn bây giờ thì không có gì đáng phải lo cả”.

Theo ông Hùng, đối với 1 bác sĩ chuyên ngành tâm thần thì phải luôn đương đầu với những hoàn cảnh đó. Sau nhiều năm công tác, bản thân ông và các bác sĩ khác trong khoa luôn rút cho mình những bài học kinh nghiệm sâu sắc. “Đi thăm khám 1 bệnh nhân tâm thần đang bị kích động, chúng tôi luôn nhìn đường trước để…thoát hiểm. Họ có tấn công thì mình phải nhanh chân bỏ chạy”, ông Hùng cười nói.

Họ bị mất hoặc rối loạn giấc ngủ, đau mỏi cơ thể nhưng khám thường cho kết quả bình thường. Như vậy, để khám, chẩn đoán bệnh cho bệnh nhân tâm thần phải làm thế nào? Ông Hùng lý giải, bệnh tâm thần không giống bất cứ 1 căn bệnh nào mà chỉ qua triệu chứng, hay máy móc mà chẩn đoán hay kết luận được.

“Những căn bệnh khác có thể siêu âm, nội soi, chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ để xác định. Nhưng bệnh tâm thần thì chỉ có thể trao đổi trực tiếp với người bệnh, hoặc tiếp nhận thông tin từ người thân của bệnh nhân mà chẩn đoán bệnh. Nhưng để chính xác thì phải tiếp xúc với bệnh nhân thôi. Để tiếp xúc được với họ là cả một môn nghệ thuật giao tiếp”, ông Hùng đúc kết.

Theo vị bác sĩ này, đối với các bệnh nhân tâm thần, người thầy thuốc đầu tiên phải kiên nhẫn, nhẹ nhàng, mềm mỏng khi hỏi han bệnh tình. Và quan trọng là phải biết tùy cơ ứng biến trong từng trường hợp để khai thác tâm lý người bệnh. Khi trò chuyện với bệnh nhân tâm thần, phải cố gắng đi hết câu chuyện, buổi trò chuyện chỉ kết thúc khi bác sĩ hiểu rõ vấn đề của bệnh nhân và mong muốn của họ, từ đó có những phương pháp điều trị hợp lý.

Bác sĩ Hùng thăm khám cho các bệnh nhân tâm thần - Ảnh: Thanh Nguyên

Bác sĩ Hùng cho biết, phương pháp điều trị các chứng bệnh tâm thần hiện tại chủ yếu vẫn là dùng các loại thuốc và các liệu pháp tâm lý. Về công tác chuyên môn trong quá trình điều trị cho người tâm thần, ông Hùng cho biết, cũng như bao bác sĩ chuyên khoa khác, bác sĩ điều trị tâm thần cũng rất vất vả.

“Nhưng cái vất vả của chúng tôi không mấy ai hiểu và thấy được. Chúng tôi làm việc không dựa trên các thiết bị máy móc y tế mà chủ yếu là dựa vào kiến thức và kinh nghiệm tích lũy được”, ông Hùng nói.

Điều trị tâm thần, rất cần sự phối hợp của người thân bệnh nhân

Gần 30 năm trong nghề, bác sĩ Hùng đã điều trị cho hàng ngàn bệnh nhân tâm thần. Từ đó, ông hiểu rằng người tâm thần tùy từng mức độ nặng nhẹ luôn là mối nguy hiểm tiềm ẩn cho những người xung quanh. Thực tế cho thấy, người bệnh tâm thần rất dễ bắt gặp ở nhiều nơi công cộng, những khu vực đông dân cư. Họ cứ khóc, cười, nói vô cớ, bỗng dưng buồn rầu, bi quan, mất tự tin, cảm thấy bất lực trước công việc hàng ngày.

Nghiêm trọng hơn, họ có thể nghe thấy tiếng người nói trong đầu và cảm thấy mình bị chửi mắng, nói xấu và thấy hình ảnh không giống với thực tại hoặc những hình ảnh mà người khác không thấy. Họ cho rằng có người đang làm hại mình, theo dõi điều khiển mình, tình trạng này kéo dài sẽ dẫn đến người bệnh không chú ý vệ sinh cá nhân, bỏ ăn, đập phá đồ đạc, vô cớ tấn công người khác, có ý định và hành vi tự sát mà không phải do bế tắc trong cuộc sống.

Bác sĩ Hùng cho biết, điều trị bệnh tâm thần, đặc biệt là những bệnh nhân tâm thần tiến triển mãn tính tại các cơ sở điều trị nội trú chỉ là một giải pháp điều trị nhất thời của thời kỳ bệnh tiến triển cấp tính, chỉ chiếm một thời gian không đáng kể trong quá trình điều trị người bệnh, còn mục đích chính là đưa người bệnh hòa nhập cộng đồng.

Muốn vậy, phải phối hợp nhiều liệu pháp điều trị, phối hợp nhiều tổ chức trong xã hội với gia đình và đặc biệt là sự hợp tác của người bệnh trong suốt quá trình điều trị.

Khi trong nhà có người thân bệnh tâm thần, mọi thành viên khác đều phải chịu sức ép về tâm lý ở một mức độ nào đó, buộc họ phải nghiêm túc đối mặt để vượt qua thách thức. Phải bình tĩnh, biết chấp nhận người bệnh, để họ cảm thấy mình là một thành viên của gia đình. Gia đình không cố tranh luận với người bệnh, hay kỳ thị, phân biệt, mà phải dành cho họ sự quan tâm về tình cảm, sự yêu thương, chăm sóc, giúp họ có cảm giác an toàn, dễ hòa nhập hơn với mọi người xung quanh.

Ông Hùng cho biết, hiện chỉ có thể điều trị được là những bệnh rối loạn tâm thần do rượu, do ma túy. Còn đối với bệnh tâm thần phân liệt phải chữa tích cực, thường xuyên và kết hợp nhiều phương pháp như sử dụng thuốc, chia sẻ tâm lý và lao động, tái thích ứng xã hội (lao động tại các trung tâm) một cách kiên trì thì mới có hy vọng.

Phương pháp điều trị hiện chủ yếu là sử dụng thuốc an thần, chống loạn thần. Ngoài ra còn nhiều loại thuốc khác tùy vào sự diễn biến của từng bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định cho bệnh nhân. Những loại thuốc này có tác dụng dập tắt nhanh chóng các cơn kích động dữ dội, cơn phá phách.

Dù vậy, khi ổn định, người nhà bệnh nhân không được chủ quan mà cần tiếp tục điều trịvà kết hợp các liệu pháp khác như can thiệp về tâm lý, gần gũi, chia sẻ với người bệnh. Đặc biệt, người mắc bệnh tâm thần căn nguyên do tâm lý thì nhất định phải dùng liệu pháp tâm lý mới có kết quả tốt. Bên cạnh đó, phải cho người bệnh lao động để khôi phục các hoạt động tâm thần, nếu không sẽ dễ bị tự kỷ và đi đến trạng thái tâm thần sa sút.

Bác sĩ Hùng nhấn mạnh, trong quá trình điều trị,bệnh nhân phải được uống thuốc hàng ngày để ổn định bệnh. Gia đình phải chăm sóc toàn diện, đặc biệt là chăm sóc về tâm lý để phục hồi chức năng tâm lý xã hội. Thái độ gia đình chính là những can thiệp tâm lý sớm nhất và tốt nhất cho người bệnh.

Muốn vậy, gia đình phải hiểu biết về bệnh tâm thần, cảm thông chia sẻ những mặc cảm của người bệnh, giúp người bệnh thích ứng được với cuộc sống xã hội bằng cách tạo điều kiện để người bệnh tham gia lao động tập thể, học nghề, sinh hoạt giải trí thích hợp hoặc tối thiểu là lao động phục vụ sinh hoạt hàng ngày như nấu ăn, dọn dẹp vệ sinh, chơi thể thao...

Đồng thời, phải có sự khen thưởng, động viên kịp thời nếu người bệnh làm được việc tốt hoặc cư xử theo ý muốn của gia đình để họ thấy được sự yêu mến của gia đình dành cho mình, từ đó mới tích cực hành động theo sự hướng dẫn của gia đình.

Bệnh tâm thần dễ tái phát nếu dùng thuốc an thần không đều, nhất là trường hợp bệnh nhân không dùng thuốc, hoặc bỏ thuốc. Đây là vấn đề rất nguy hiểm. Mặt khác, yếu tố giúp đỡ, động viên, tâm lý cho người bệnh là một trong những vấn đề quan trọng giúp bệnh nhân giảm căng thẳng dẫn đến phục hồi yếu tố tâm lý.

Năm 2018, Thạch Sà Khêl (bị bệnh tâm thần), cầm dao chém 12 người ở xã Hưng Hội, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu, khiến 1 cụ già và 1 em bé tử vong- Ảnh: CTV

Nếu thấy họ đột nhiên thu mình lại, trầm lặng, không thích giao tiếp hoặc họ hiếu động và nói nhiều bất thường hay có biểu hiện sợ hãi, dễ kích động đập phá đồ hoặc dùng hung khí tấn công mọi người xung quanh, trước tiên để an toàn thì không nên đến gần.

Khi người nhà phát hiện họ có những hành vi nguy hiểm thì những vật dụng sắc nhọn, cháy nổ gây thương tích phải đem giấu không cho người bệnh biết, đồng thời thông báo cho mọi người xung quanh để họ tránh xa, đề phòng người bệnh tấn công.

Tiếp theo là báo chính quyền địa phương hay bệnh viện nơi gần nhất. Nếu họ có ý định gây thương tích cho bản thân hoặc tấn công, dọa nạt những người xung quanh, cần cố định họ lại và chuyển đến ngay bệnh viện.

Bác sĩ Hùng thông tin thêm, hiện nay các bệnh nhân tâm thần điều trị ở các bệnh viện trung ương thì được miễn phí hoàn toàn. Tuy nhiên ở các bệnh viện tuyến tỉnh, thì các bệnh nhân nên mua Bảo hiểm y tế để được hỗ trợ tốt hơn.