Khai thác bauxite Tây Nguyên luôn tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường

Bộ Tài nguyên và Môi trường vừa có đánh giá về môi trường ở hai dự án bauxite có quy mô lớn tại khu vực Tây Nguyên gửi Bộ Công Thương. Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng chủ đầu tư dự án và Bộ Khoa học - Công nghệ cần lưu ý chất lượng thiết bị của nhà thầu cung cấp, kể cả các thiết bị phục vụ công tác bảo vệ môi trường. Bởi qua thực tế kiểm tra, sau 9 năm triển khai các thiết bị ở Nhà máy Alumin Tân Rai và thiết bị tại một số hệ thống xử lý môi trường đã xuống cấp, khả năng tuổi thọ của các thiết bị này không được như mong muốn.

Đáng chú ý, chủ dự án đã có nhiều cố gắng trong việc khắc phục những tồn tại về bảo vệ môi trường sau mỗi đợt kiểm tra, giám sát của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Tuy nhiên hoạt động khai thác, chế biến bauxite tại Tân Rai và Nhân Cơ luôn tiềm ẩn các nguy cơ gây ô nhiễm môi trường và phức tạp.

"Đây là vấn đề được dư luận xã hội quan tâm đặc biệt trong các kỳ hợp Quốc hội hay trên phương tiện thông tin đại chúng. Trong quá trình xây dựng và sản xuất, mặc dù đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường đôn đốc, nhắc nhở nhưng các dự án vẫn để xảy ra một số sự cố với quy mô nhỏ về môi trường. Dự án ở Tân Rai đã để xảy ra 3 lần sự cố; dư án Nhân Cơ để xảy ra 4 lần sự cố", Bộ này cho hay.

Trong khi đó, tiến độ thực hiện các dự án này bị chậm so với dự kiến, mỗi dự án đều chậm 2 năm, khiến hầu hết các hạng mục công trình bảo vệ môi trường thi công đều chậm so với cam kết trong báo cáo đánh giá tác động môi trường đã được phê duyệt. Cụ thể, hồ bùn đỏ dự án Tân Rai - công trình bảo vệ môi trường trọng yếu - dù đã xây dựng xong khoang số 3 và đang làm khoang thứ 4, nhưng vẫn còn chậm nghiệm thu và bàn giao. Các khoang của hồ dù đã đưa vào vận hành nhưng bùn thải chưa đạt yêu cầu về tỷ lệ rắn/lỏng. Theo đó, Bộ Tài nguyên đề nghị chủ đầu tư, nhà thầu đặc biệt quan tâm tới lượng nước dư trong hồ bùn đỏ.

Với dự án bauxite Tân Rai, dù đã đi vào sản xuất bình thường, song vẫn gặp một số lỗi kỹ thuật do chất lượng của công trình, công nghệ. Trong tương lai, dự án vẫn tiềm ẩn nguy cơ về ô nhiễm.

2 dự án trên do Tập đoàn TKV làm chủ đầu tư. Dự án Tổ hợp Bauxite - Nhôm Tân Rai (Lâm Đồng) được đưa vào vận hành từ tháng 9.2013 với công suất 650.000 tấn alumin/năm (tăng 50.000 tấn so với thiết kế). Dự án gồm 3 hợp phần là khai thác mỏ bauxite, Nhà máy tuyển quặng bauxite và Nhà máy Alumina.

Dự án có tổng số vốn đầu tư ban đầu dự kiến gần 7.800 tỉ đồng, sau đó được tăng vốn lên gấp đôi tới hơn 15.400 tỉ đồng. Tuy nhiên, sau 3 năm chạy máy, dự án này đã lỗ tới 3.700 tỉ đồng, trong đó khoản lỗ do hoạt động sản xuất kinh doanh chiếm gần 70%, khoảng 2.520 tỉ đồng; lỗ do chênh lệch tỷ giá 1.176 tỉ đồng và phần còn lại do vượt lỗ lũy kế theo kế hoạch 1.660 tỉ đồng.

Trước đó, kết quả thanh tra tại dự án cho thấy dự án này thua lỗ là do kéo dài thời gian đầu tư, làm phát sinh chi phí. Bên cạnh đó, thời điểm dự án đi vào sản xuất là lúc giá alumin - nhôm trên thị trường thế giới sụt giảm, cộng với thuế tài nguyên, thuế - phí môi trường tăng.

Đáng lưu ý, Tổ hợp Bauxite - Nhôm Lâm Đồng từng khiến dư luận hoang mang khi để xảy ra sự cố vỡ đường ống dẫn nước dư từ hồ bùn đỏ về nhà máy tuyển quặng hay sự cố rò rỉ ống khói... gây ảnh hưởng tới môi trường.

Tại dự án Nhân Cơ, vốn đầu tư đổ vào năm 2007 là 3.285 tỉ đồng nhưng đến năm 2014, tổng vốn đầu tư đã tăng lên đến 16.821 tỉ đồng. Nguyên nhân chính được chỉ ra là do thay đổi công suất của nhà máy từ 300.000 tấn/năm lên 650.000 tấn/năm; dừng thi công 2 năm để đánh giá lại hiệu quả và do thay đổi tỉ giá cùng một số thay đổi về chính sách... Hai dự án này có tổng vốn đầu tư lên tới gần 32.000 tỉ đồng.

Tại cuộc họp giữa lãnh đạo dự án với Phó thủ tướng Trịnh Đình Dũng hồi đầu năm 2017, lãnh đạo Chính phủ lưu ý nhà máy không để xảy ra sự cố về môi trường dù là nhỏ nhất. Phó thủ tướng cho biết sẽ có chế tài yêu cầu TKV và lãnh đạo dự án Tổ hợp Bauxite - Nhôm Lâm Đồng tuân thủ các quy định bảo vệ môi trường theo quy định pháp luật.

Trước những rủi ro còn tiềm ẩn ở 2 dự án trên, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề nghị Sở Tài nguyên và Môi trường Đắk Nông tiếp tục theo dõi diễn biến tình hình khắc phục sự cố của chủ dự án, trực tiếp quan trắc môi trường nước xung quanh khu vực nhà máy đặc biệt là tại các khu vực về phía hạ du các cửa xả thải của nhà máy.

Chủ đầu tư cần tiếp tục xây dựng kế hoạch phòng ngừa, ứng phó sự cố môi trường hợp lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm và sự cố môi trường. Đồng thời khẩn trương thực hiện các thủ tục pháp lý theo quy định để Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp giấy xác nhận việc hoàn thành các công trình bảo vệ môi trường đối với dự án.

Bộ Công Thương cần xem xét, hướng dẫn chủ đầu tư nhanh chóng thẩm định, thiết kế các khoang hồ bùn đỏ tiếp theo ở 2 dự án này. Đồng thời chỉ đạo chủ dự án ở Nhân Cơ nhanh chóng khắc phục sự cố lún, sạt trượt phần diện tích đất gần khoang của hồ bùn đỏ số 1 và 2.

Tuyết Nhung