Quý 1 của thế giới nhiều biến động

Với các cộng sự hoàn toàn mới, một ê kíp là những người khá nổi tiếng, giỏi giang trong các lĩnh vực báo chí, ngoại giao, kinh doanh… làm việc rất mẫn cảm, quyết liệt và hiệu quả, đặc biệt có sự trung thành rất cao với tổng thống, 2 tháng qua ông Trump đã ban hành các lệnh, quyết định hành pháp khiến dấy lên làn sóng hai chiều: ủng hộ hân hoan và phản ứng quyết liệt…

Có lẽ lệnh cấm nhập cảnh và và siết lại việc nhập quốc tịch Mỹ là phát lệnh ban đầu nóng nhất ảnh hưởng tới nhiều triệu người và hơn 40 quốc gia. Cụ thể là việc kiểm tra toàn bộ công dân nhập cư trái phép, có quốc tịch bằng cách phù phép kết hôn giả tới người nước ngoài sinh ra tại Mỹ để được có quốc tịch Mỹ. Rồi chính sách thẻ vàng với phí 5 triệu USD. Tổng thống Trump đã ra lệnh thu hồi tư cách pháp lý của 530.000 người của 4 nước Mỹ Latinh gồm Cuba, Haiti, Nicaragua, Venezuela. Hàng triệu người của hàng chục nước bị trục xuất, trong đó Việt Nam hơn 8.000 người. Ông Trump cũng đã ký sắc lệnh Mỹ rút khỏi Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc, và nhiều khả năng sẽ ra khỏi tổ chức quốc tế lớn nhất hành tinh, rút khỏi hoặc sẽ không làm Tổng tư lệnh NATO nữa...

Các chính sách, từ việc không ủng hộ Obama care, chuyển giới, cấm nạo phá thai... tới việc kiểm tra các cơ quan lớn bao lâu nay được coi là bất khả xâm phạm ở toàn liên bang dẫn đến sa thải hàng chục hàng trăm ngàn nhân viên hành chính, đóng cửa nhiều cơ quan cấp cao, thậm chí giải tán cả Bộ Giáo dục, Tổ chức viện trợ quốc tế của Mỹ, v.v.. đã làm đất nước hơn 300 triệu dân náo động khó lường. Tình hình kinh tế, xã hội, chính trị trong nước Mỹ đang đứng trước nhiều thách thức chưa nói trước được điều gì lúc này. Sự phản kháng của đảng Dân chủ và chính quyền nhiều bang cũng là lực cản đối với tổng thống và chính phủ. Ông Trump đã trực tiếp xử lý các vấn đề của người tiền nhiệm trong chính sách đối ngoại bị coi là thất bại, như các quyết định về chiến tranh Afghanistan, Nga - Ukraine, Trung Đông. Vừa qua, ông đã xóa bỏ lệnh ân xá Hander Biden, lệnh mà chỉ ít ngày trước khi rời Nhà Trắng, cựu Tổng thống Biden đã ký lệnh ân xá cho con trai mình. Cả cựu tổng và các VIP trong chính phủ nhiệm kỳ 46 không được quyền miễn trừ an ninh và quyền tiếp cận an ninh mật, tức là có thể sẽ bị điều tra, buộc tội… Đảng Dân chủ đang suy yếu và nội bộ bất đồng.

Đương kim tổng thống đã cho phép tỷ phú Elon Musk khui ra nhiều vụ tiêu cực, tham nhũng trong hệ thống hành chính biên bang, liên quan tới cả kho vàng dự trữ hơn 4.700 tấn tại Fort Knox ở Kentucki; sa thải hàng vạn nhân viên nhà nước để giảm chi gần 2.000 tỉ USD; đóng cửa, giải tán các cơ quan truyền thông lừng lẫy như VOA, RFA... là những điều chưa bao giờ có. Còn có tin Tổng thống Trump sẽ đổi tên Bộ Quốc phòng thành Bộ Chiến tranh, bỏ tiếp một số bộ ngành.

Rất nhiều, rất nhiều công việc không có tiền lệ kể từ khi hình thành nước Mỹ. Mệnh lệnh “Nước Mỹ trên hết” và các chủ trương, đường lối, tiêu chí mới được ban hành. Các chính sách về thu hút nhân tài, đầu tư vào những lĩnh vực mà Mỹ có thế mạnh và cần cho cuộc cạnh tranh với Trung Quốc và các cường quốc để giữ vị trí siêu cường số 1 thế giới được liên tiếp đưa ra. Ông Trump còn đánh tiếng sẽ ứng cử tổng thống nhiệm kỳ 48 để tiếp tục sự nghiệp làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại...

Với đối ngoại thì còn khủng hơn khi hơn hai tháng qua Tổng thống Donald Trump với tới quá nhiều lĩnh vực kinh tế, xã hội, ngoại giao làm náo loạn toàn cầu. Trước hết là cuộc chiến thương mại với hầu hết các nước lớn, các tổ chức quốc tế bằng vai trò vị trí siêu cường, bằng chính sách thuế quan, bằng hàng rào kỹ thuật công nghệ…Việc đánh thuế 25% hàng loạt các sản phẩm chủ yếu của Trung Quốc, Mexico, Canada, Colombia và khối Liên minh châu Âu. Các đòn ra ấy nhiều nước phải chống đỡ và trả đũa, trả thù, dẫn tới dằng co, đôi khi Mỹ phải xuống nước. Còn các cuộc chiến tranh đang diễn ra tưởng như không lối thoát đã có tia hy vọng vãn hồi hoà bình. Tổng thống Panama không chịu nổi sức ép của Mỹ đã phải tuyên bố rút khỏi dự án Vành đai và con đường của Trung Quốc, kể cả việc cho Trung Quốc thuê kênh đào Panama. Colombo phải xuống thang để khỏi bị đánh thuế cao hàng nhập vào Mỹ. Nhiều nước lo ngại trước những áp đặt của Tổng thống Donald Trump suốt hai tháng qua…

Mỹ tuyên bố sẽ ra khỏi Liên minh Bắc Đại Tây Dương (NATO) nếu các thành viên châu Âu không tăng đóng góp kinh phí quân sự lên từ 3,5 - 5% GDP. Anh Pháp vội nhóm họp hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu toan tính lập ra Liên minh quân sự châu Âu vì Ukraine nhưng đã vấp phải sự phản đối của mấy nước trong khối. Huy động đóng góp tài trợ quân sự cho Ukraine khi Mỹ dừng cung cấp cũng không suôn sẻ, khiến Anh, Pháp, Đức phải gồng gánh kinh phí. NATO và cả EU đang bất hòa hai tháng nay vì vị thế của lục địa già đang xuống dốc, mất nhiều hơn được từ sau 24.2.2022 khi Nga tiến hành “Chiến dịch quân sự đặc biệt” tại Ukraine. Chủ tịch EU, bà Ursula von der Leyen kêu gọi huy động quỹ liên minh 800 tỉ euro để tăng cường năng lực quân sự và ủng hộ Ukraine. Anh và Pháp kêu gọi đưa quân vào Ukraine, thành lập “Liên minh quân sự tự nguyện” nhưng không thông qua được vì nhiều nước phản đối, cũng như Nga lên tiếng phản ứng.

Tại Áo, đảng Tự do dân túy thắng cử nhưng không thành lập được chính phủ liên minh với đảng Nhân dân Áo (OVP). Mỹ đe dọa cả nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRISC) là sẽ đánh thuế nhập khẩu hàng hóa của nhóm vào Mỹ nếu BRISC ra đồng tiền riêng cạnh tranh với đồng USD. Cuộc chiến phát triển AI - Trí tuệ nhân tạo với Trung Quốc và các cường quốc công nghệ ngày càng quyết liệt Mỹ cũng khá cay cú với Trung Quốc, Anh… về đất hiếm - nguyên liệu chính cho công nghiệp AI, cũng như năng lượng và nước dùng cho trí tuệ nhân tạo, nền công nghệ số 1 sống còn của mọi quốc gia. Nên nhớ là Anh đã nhanh chân ký Hiệp ước kinh tế an ninh với Ukraine 100 năm, trong đó có quyền khai thác khoáng sản. Mỹ chậm chân nên điều này góp phần dẫn đến cuộc cãi vã tại phòng Bầu dục (Nhà Trắng) giữa hai ông Donald Trump và Zelensky hôm 28.2.2025...

Các cuộc điện đàmc giữa hai ông Trump và Putin, sau đó là cuộc hội đàm cấp cao Nga - Mỹ tại thủ đô Ả Rập Saudi hé lộ nhiều điều về quyền lợi hai siêu cường trong vấn đề kết thúc chiến tranh Nga - Ukraine như lời hứa khi tranh cử của Donald Trump. Người ta đặt hy vọng vào các bước của hiệp định hòa bình: tạm ngừng chiến 1 tháng trên chiến trường, bầu cử quốc hội và tổng thống, bỏ lệnh thiết quân luật tại Ukraine, các đàm phán cho nội dung hiệp định hòa bình Nga - Ukraine. Tuy nhiên, sau đó cả Nga và Ukraine vẫn tấn công nhau vào những địa điểm trọng yếu bằng tên lửa và UAV. Nhưng cuộc trao trả tù binh với 175 tù binh mỗi bên đã cho thấy phần nào tia hy vọng.

Thoạt nhìn thì thì cả Nga và Ukraine đều ủng hộ ông Trump. Các nước EU, NATO bề ngoài cũng tỏ ra ủng hộ nhưng bên trong không nhất trí với sáng kiến kêu gọi hòa bình của Trump. Các tuyên bố của Thủ tướng Anh về có thể tấn công hạt nhân 40 thành phố Nga; tuyên bố của Tổng thống Pháp Macron nửa vời và cả tân thủ tướng Đức cũng vậy. Các ý kiến của nữ thủ tướng Ý, của lãnh đạo Ba Lan, Hungary, Serbia… cũng cần được cân nhắc. Serbia họp quốc hội vẫn bất đồng chính kiến, phe đối lập ném pháo sáng pháo nổ trong phòng họp gây hoảng loạn, có người bị thương.

Tình hình Trung Đông thật khó lường khi các nhóm Hamas, Houthi vẫn căng với Israel về mọi mặt trên chiến trường, mặc cho Mỹ có nhiều kế sách và hoạt động ngoại giao quân sự con thoi với các phe ở Trung Đông, nhất là với lãnh đạo Israel. Nhưng máu vẫn đổ, có cuộc tấn công của Israel làm 400 người thiệt mạng. Thảm họa nhân đạo vẫn tiếp diễn.

Một sự kiện đáng quan tâm và đem lại niền vui là ngoại trưởng của 3 nước Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc vừa có hội nghị quan trọng tại Kyoto nâng cao vị thế của ba quốc gia phát triển khu vực Đông Á chiếm GDP 20% toàn cầu, với hơn 1,5 tỉ dân. Nhiều quan điểm trước đây xa cách nay đã gần và trùng nhau.

Canada vừa có thủ tướng mới. Ở Romania, ông Calin Geogescu thân Nga, ứng viên tiềm năng nhất thắng cử bị bắt., Đức sắp có thủ tướng mới. Các nước vùng Bantic đang gặp khủng hoàng chính trị và kinh tế, nhất là năng lượng .

Hy vọng những quý, những tháng còn lại của năm nay thế giới sẽ tốt hơn lên, nhất là Việt Nam ta sẽ có nhiều cơ hội để bứt phá vươn mình khi vào kỷ nguyên mới. Năm nay 2025 có thể là bản lề giữa hai giai đoạn, không chỉ của Việt Nam mà toàn thế giới, một thế giới đa cực.

TS Nguyễn Văn Lạng - nguyên Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk, nguyên Thứ trưởng Bộ Khoa học - Công nghệ