Xã hội thông tin là xu hướng của sự phát triển khoa học kỹ thuật

Sự chuyển đổi xã hội từ một xã hội căn bản dựa trên công nghiệp chế tạo sang xã hội dựa trên sản xuất và sử dụng thông tin và tri thức, ứng dụng thông tin và công nghệ truyền thông vào mọi lĩnh vực hoạt động của con người đã dẫn đến việc hình thành xã hội thông tin.

Các nhà xã hội học đã phác hoạ “xã hội thông tin là xã hội mà ở đó không chỉ diễn ra quá trình chuyển dịch từ sản xuất sang dịch vụ mà còn là sự thay đổi từ một xã hội sản xuất vật phẩm sang xã hội sản xuất thông tin và tri thức”.

Đặc trưng của xã hội thông tin

Theo giáo sư Nick Moore, nghiên cứu viên cao cấp thuộc Viện nghiên cứu chính sách London thì các xã hội thông tin có ba đặc trưng cơ bản sau:

Một là: Thông tin được sử dụng như một nguồn lực kinh tế. Các tổ chức sử dụng nhiều thông tin hơn để đổi mới, cải tiến, nâng cao chất lượng hàng hoá và dịch vụ, để tăng thêm hiệu quả và khả năng cạnh tranh. Hàm lượng thông tin chứa tỉ trọng lớn trong giá trị sản phẩm, trong tổng giá trị của nền kinh tế.

Hai là: Nhu cầu thông tin trong xã hội ngày càng gia tăng. Mọi người sử dụng thông tin để lựa chọn sản phẩm, dịch vụ và để làm chủ cuộc sống riêng của mình. Người ta sử dụng thông tin để thực hiện quyền hạn và trách nhiệm của người công dân. Ngoài ra các hệ thống thông tin phát triển cũng tạo ra cơ hội cho quần chúng tiếp nhận và hưởng thụ văn hoá, tiếp cận tới các cơ sở giáo dục.

Ba là: Phát triển một ngành thông tin ở ngay trong nền kinh tế. Chức năng của khu vực thông tin này là phải đáp ứng nhu cầu chung về phương tiện và dịch vụ thông tin, với cơ sở hạ tầng công nghệ là các mạng máy tính và viễn thông. Ở đây phải hình thành và phát triển một ngành công nghiệp sản sinh ra chính thông tin và các dòng thông tin được chuyển tải trên các mạng. Người ta nhận thấy rằng trong xã hội thông tin, khu vực thông tin phát triển nhanh hơn nhiều so với toàn bộ nền kinh tế.

Thuộc tính chung của xã hội thông tin là công nghệ thông tin đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tốc độ và sự chính xác của các quá trình xử lý thông tin, trong việc nâng cao chất lượng của truyền thông, cũng như trong việc đổi mới cách thức quản lý tổ chức xã hội và quản lý các hoạt động kinh tế.

Việc tạo nên các xã hội thông tin riêng biệt đang diễn ra trong một quá trình thay đổi mạnh mẽ và mang tính chất quốc tế. Một phần là do các hệ thống thông tin đang phát triển hiện nay mang tính toàn cầu, mà Internet là một ví dụ. Mặt khác ngày nay tất cả các nước đều quan tâm đến việc dùng thông tin để nâng cao khả năng cạnh tranh và duy trì chỗ đứng của họ trong một thị trường toàn cầu mang tính cạnh tranh ngày càng cao.

Nền công nghiệp thông tin

Một thuộc tính của xã hội thông tin là có một nền công nghiệp thông tin phát triển ở trong nền kinh tế. Khi xem xét việc phát triển khu vực thông tin người ta thường phân chia khu vực này thành ba phân ngành riêng biệt: một phân ngành liên quan đến việc sáng tạo thông tin, tức là nội dung, phân ngành hai liên quan đến việc cung cấp thông tin và phân ngành ba liên quan đến việc xử lý thông tin.

Phân ngành nội dung thông tin bao gồm các tổ chức và cá nhân tham gia vào việc tạo dựng và phát triển tài sản trí tuệ. Đó là những người sáng tạo ra tri thức mới, sản xuất ra các sản phẩm và dịch vụ thông tin, đảm bảo các hoạt động nghiên cứu và triển khai (R&D).

Thông tin bắt nguồn từ nhà khoa học và kỹ thuật, các chuyên gia, tư vấn, các nhà văn và các nhà sáng tác. Các nhà xuất bản, các đài phát, các nhà phân phối và các công ty sản xuất mua sản phẩm trí tuệ của họ, xử lý chúng theo các cách khác nhau để có thể phân phối và bán chúng cho người tiêu dùng thông tin. Ngày nay với công nghệ thông tin hiện đại, ranh giới giữa các dạng thông tin bị phá vỡ, các công ty truyền thông đa phương tiện khai thác các tài liệu dưới các dạng chữ viết, âm thanh, hình ảnh,... và gộp chúng lại thành một chương trình thông tin.

Cùng với lực lượng sáng tạo ra thông tin, trong phân ngành nội dung còn có một bộ phận biên tập thông tin như: những người chuyên biên soạn các tài liệu tra cứu, các cơ sở dữ liệu CSDL, các danh mục thống kê và các dịch vụ thông tin “tức thời” cung cấp các luồng thông tin liên tục như giá cổ phiếu, giá hàng hoá. Các nhà cung cấp thông tin này chiếm một phần quan trọng trong tổng số thu nhập của ngành nội dung thông tin, trong đó khu vực nhà nước đóng vai trò then chốt.

Phân ngành công nghiệp phân phối thông tin liên quan tới việc tạo lập và quản lý các mạng lưới phân phối và truyền thông tin. Đó là các công ty viễn thông, các công ty cung cấp các mạng lưới truyền hình cáp, các công ty truyền phát qua vệ tinh, radio và vô tuyến.

Liên kết với các tổ chức trên còn có các kênh khác để phân phối nội dung thông tin. Lĩnh vực này gồm các công ty phát hành sách, các thư viện, các hãng phát thanh truyền hình và các hãng cung cấp dịch vụ thông tin có giá trị gia tăng trên mạng.

Phân ngành công nghiệp xử lý thông tin bao gồm các nhà chế tạo phần cứng và các hãng chế tạo phần mềm. Các hãng chế tạo phần cứng thực hiện các công việc thiết kế, triển khai, sản xuất và đưa ra thị trường các máy tính, các thiết bị viễn thông và các mặt hàng tiêu dùng điện tử. Các nhà sản xuất phần mềm cung cấp cho chúng ta các hệ điều hành như UNIX, DOS hay Windows. Họ còn sản xuất các cụm chương trình ứng dụng như các hệ xử lý văn bản, bảng tính điện tử, các phần mềm thiết kế và quản lý theo yêu cầu của khách hàng.

Với sự phát triển của CNTT, trên thị trường thông tin ngày càng xuất hiện nhiều sản phẩm nội dung số. Đó là những sản phẩm nội dung (văn bản, dữ liệu, hình ảnh, âm thanh...) được thể hiện dưới dạng số và được lưu giữ, lưu truyền trên môi trường điện tử (mạng máy tính, mạng Internet, mạng viễn thông, truyền thanh, truyền hình..). Những sản phẩm này được tích hợp nhiều dạng khác nhau, hoà trộn văn bản, âm thanh, hình ảnh (đa phương tiện), có thể dễ dàng lưu giữ, truy xuất, tái sản xuất, nâng cấp chỉnh sửa.

Từ đó, gần đây trên thị trường thông tin xuất hiện khái niệm Công nghiệp Nội dung số (Digital Content Industry - DCI). Đó là ngành công nghiệp thiết kế, sản xuất, xuất bản, lưu trữ, phân phối và phát hành các sản phẩm nội dung số và các dịch vụ liên quan, gồm nhiều lĩnh vực như: tra cứu thông tin số liệu, giáo dục trực tuyến, thư viện số, quảng cáo tiếp thị trên Internet...

Những thay đổi về công nghệ và sự phát triển của các ngành công nghiệp thông tin đặt ra những đòi hỏi mới đối với những người làm nghề thông tin: các cán bộ thư viện, các nhà khoa học thông tin, các nhà lưu trữ và xuất bản.

Ngày nay người làm nghề thông tin đang đứng trước hai áp lực. Thứ nhất, công nghệ thông tin đang mở rộng rất nhanh trong phạm vi công việc của họ. Thứ hai, những mong đợi của người dùng tin tăng lên cùng với thời gian và họ đòi hỏi nhiều hơn ở các dịch vụ thông tin chất lượng cao.

Những sức ép trên đây đòi hỏi một trình độ cao hơn ở các nhà chuyên môn. Họ không chỉ có kiến thức chuyên sâu về khoa học thông tin mà còn phải nắm vững những kỹ năng, kỹ thuật cần thiết để khai thác đầy đủ tiềm năng của công nghệ thông tin.

Chúng ta đang ở thời kỳ, mọi xã hội trên toàn thế giới đều đang thay đổi. Ở các nước thuộc nhiều trình độ phát triển khác nhau, thông tin đang đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội, văn hoá và chính trị của họ. Chúng ta đang chứng kiến sự thay đổi rõ nét trong một nền văn hoá mà ở đó thông tin được sử dụng như một nguồn lực thúc đẩy tiến bộ xã hội và con người sử dụng thông tin như một phần trong công việc và đời sống hằng ngày của mình. Thông tin ngày càng in đậm trong đời sống văn hoá, sắp đặt cách thức làm việc, giải trí và làm phong phú thêm cuộc sống của chúng ta.

Có thể nói trong lịch sử loài người chưa có thành tựu khoa học nào lại tác động mạnh mẽ và nhanh chóng vào sự thay đổi và phát triển của xã hội như công nghệ thông tin và chúng ta cũng chỉ đang chứng kiến giai đoạn đầu của sự thay đổi đó.