Đa và thiểu

Không phải do có phong trào khen Bí thư Thăng mà tôi a dua, nhưng tôi nghĩ rằng một người trình độ cao như ông ấy có lẽ không dùng cụm từ “giảm thiểu tối đa”, mà do phóng viên viết tán vào thôi, rồi lọt sang tay một biên tập viên chưa cứng nên mới có câu đó, sai sót đó trên mặt báo.

Trong cụm từ “giảm thiểu tối đa” ta thấy toàn từ Hán Việt. Trong đó, "tối" có nghĩa là hết sức, hết mức, để chỉ sự vô hạn; ví dụ: tối ưu (tốt nhất), tối mật (bí mật nhất), quy chế tối huệ quốc (quy chế cho nước được nhiều ưu đãi nhất). "Đa" là nhiều, lắm; tối đa là nhiều nhất, nhiều hết mức; ví dụ: đa mưu là lắm mưu, đa dục là nhiều ham muốn, ham muốn hết mức. Văn cổ có câu “quý hồ tinh, bất quý hồ đa”, tức là chỉ cần tinh chất mà không cần nhiều, thà ít mà chất lượng cao, còn hơn nhiều mà thấp; hoặc truyện dân gian có câu “đa mao thiểu nhục, tắc phù” nghĩa là nhiều lông ít thịt thì nổi (trong truyện, câu này để chỉ con vịt. Nghe anh thư sinh ra vẻ ta đây có học, lắm chữ nói vậy, anh nông dân ít chữ mới vặn lại thế cái thuyền kia thì lông đâu thịt đâu mà nó vẫn nổi).

Đối lập với đa là thiểu. "Thiểu" nghĩa là ít. Ví dụ thiểu số là số ít; dân tộc thiểu số tức là dân tộc có ít người (so với người Kinh); thiểu năng là khả năng, năng lực, cái sức làm bị hạn chế; tối thiểu là ít nhất.

Theo cách dùng từ của nhà báo kia, có thể tạm hiểu “giảm thiểu tối đa” tức là hạ xuống, giảm xuống còn ít nhất. Nhưng khổ nỗi, không ai lại trái khoáy cưỡng ép, gán ghép thiểu với đa vào nhau như vậy. Đã hiểu không hết, thì tại sao không diễn đạt là "giảm tối đa" (giảm nhiều nhất), hoặc đơn giản mà lại rõ ý hơn nữa là “kéo giảm tình trạng tội phạm xuống mức thấp nhất”.

Nên chăng các chi hội nhà báo cần tổ chức lớp bồi dưỡng về từ Hán Việt cho phóng viên và biên tập viên của báo mình.

Nguyễn Thông