Kỹ nghệ chế tác Enamel trên những mặt đồng hồ trăm tuổi

Patek Phillippe nổi tiếng với kĩ nghệ Cloissone, Vacheron Constantin được ca ngợi với kĩ nghệ Champleve và thương hiệu vàng son 275 năm tuổi Jaquet Droz được đóng đinh với kĩ nghệ Grand Feu và Pailonnee huyền thoại.

Enamel là một kĩ nghệ lâu đời, có thể hiểu cơ bản là “tráng men lên kim loại”. Lớp Enamel cổ nhất được tìm thấy tại Cộng hoà Síp trong kho báu của vua chúa Đế Quốc Byzantine niên đại từ thế kỉ thứ 13 tới thế kỉ 11 trước Công Nguyên, Trong suốt thời kì Trung Cổ, thung lũng Meuse và vùng Limoges của Pháp và Đức là những làng nghề Enamel nổi tiếng nhất Châu Âu.

Loạt những đồng hồ Jaquet Droz bỏ túi cổ được trang trí bằng các bức tranh tráng men tiểu hoạ mà thương hiệu Jaquet Droz sưu tầm lại được và trưng bày tại đại bản doanh của hãng ngày nay.

Từ thế kỉ thứ 9 đến thế kỉ thứ 11, các tác phẩm Enamel nổi tiếng nhất là kiệt tác Pala d Oro trong thánh đường San Marco ở Venice và Hungary Crown tại Bảo tàng Quốc gia Hungary. Đến thế kỉ 17 và 18, giai đoạn sơ khai của ngành đồng hồ cơ học cũng là lúc nghệ thuật tráng men đạt đỉnh hưng thịnh tại Anh Quốc, Pháp và Thuỵ Sĩ. Đây cũng chính là cột mốc quan trọng khi những nhà làm đồng hồ tiên phong như Jaquet Droz hay Vacheron Constantin đưa nghệ thuật tráng men vào trang trí vỏ và mặt đồng hồ xa xỉ.

Grand Feu Enamel và thử thách “Lửa Lớn”

Enamel là một quá trình nung chảy thuỷ tinh cùng với bộ màu gốc ôxít kim loại ở nhiệt độ lớn rồi lại làm nguội để lớp màu cố định trên mặt kim loại. Nghệ nhân phải lặp lại quá trình này từ 4 đến 10 lần để có được kết quả cuối cùng. Sở dĩ Enamel là kĩ nghệ của các bậc thầy bởi tỉ lệ loại bỏ rất lớn, trong mười mặt đồng hồ thành phẩm trung bình chỉ có thể chọn được một.

Enamel còn phức tạp ngay từ công đoạn pha màu bởi mỗi màu sắc mới đều đòi hỏi quá trình nghiên cứu và xây dựng công thức pha chế riêng biệt. Ở bất kì bước nào, mặt đồng hồ đều có thể bị vỡ, nứt, bị chấm lỗ chỗ, phồng rộp hoặc màu sắc không như mong đợi. Gặp phải bất kì sự cố nào nghệ nhân đều phải bắt đầu lại từ con số không.

Mới đây nhất hộp mùi hương có bức tranh tráng men tiểu hoạ chú chim bản địa vùng Jura, Thuỵ Sĩ của thương hiệu Jaquet Droz đã được đấu giá lên đến 2,5 triệu USD tại New York. Đây là tác phẩm của ngài Pierre Jaquet Droz và có niên đại hơn 200 năm tuổi, vẫn lưu giữ được màu sắc và độ sắc nét của bức tranh tráng men điêu luyện.

Grand Feu có nghĩa là “Lửa lớn”, dùng để chỉ thuật enamel của những nghệ nhân bậc thầy về khả năng dùng lửa, thường nung các mặt đồng hồ ở ngưỡng 800 đến 1000 độ C. Mặt đồng hồ tráng men Lửa Lớn – Grand Feu có sắc mượt, độ sâu và bền màu thử thách thời gian. Những mặt đồng hồ enamel được lưu giữ trong bảo tàng ngày nay đều có tuổi đời hàng thế kỉ đều mà vẫn giữ được các bức tranh tiểu hoạ Enamel tuyệt vời.

Cloisonne, Champleve hay Pailonnee

Con số các nghệ nhân Enamel gạo cội ngày nay chỉ còn khoảng 5 tên tuổi lớn tại Thuỵ Sĩ, thường xuyên hợp tác với các thương hiệu hàng đầu. Với kĩ thuật tráng men Cloisonne, nghệ nhân sẽ thêm vào dung dịch tạo màu những sợi vàng không lớn hơn sợi tóc của con người, hoà tất cả bằng tay và quét bằng kìm siêu nhỏ. Qua tác động nhiệt, những sợi này nằm lại trên mặt đồng hồ làm sắc nét các chi tiết và tạo độ sâu ấn tượng. Tác phẩm Cloisonne được giới mộ điệu yêu thích hiện nay là tấm bản đồ thế giới của Patek Phillippe 5131, dưới bàn tay chế tác của nghệ nhân Susan Rohl.

Chiếc Patek Phillippe 5131 nổi tiếng với bức vẽ bản đồ thế giới bằng kĩ nghệ tráng men Cloisonne.

Champleve có phần ngược lại so với Cloissone về mặt trình tự. Nghệ nhân cạo các lớp kim loại bằng công cụ chạm khắc để tạo các khoang rỗng. Màu men sau đó sẽ được lấp đầy các khoang này và nung cho đến khi đạt diện mạo hoàn hảo.

Một tuỵệt tác tráng men Champleve của nhà Vacheron Constantin.

Một quá trình chế tác mặt đồng hồ của Jaquet Droz với kĩ nghệ tráng men lửa lớn - Grand Feu tạo bề mặt đồng hồ màu ngà, bức tranh tiểu hoạ tráng men tái hiện thần Cupid đang ngồi trên cỗ xe kéo và cuối cùng là chú bướm hiện thân của nghệ thuật chạm khắc vàng và kĩ nghệ tráng men Champleve.

Chiếc đồng hồ độc bản chế tác với kĩ nghệ gần như thất truyền Paillonnee của nhà Jaquet Droz dành cho buổi đấu giá độc bản tại Monaco tháng 11 năm nay.