Lực lượng nào sẽ thay thế đội quân lính đánh thuê Wagner?

“Bây giờ tôi không thể nói với quý vị bất cứ điều gì, tôi không biết. Về mặt pháp lý, không có cơ cấu nào như vậy tồn tại cả”, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết hôm 25.8 - hai ngày sau khi thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin và các chỉ huy cấp cao nhất của Wagner qua đời trong vụ tai nạn máy bay.

Trước đó, Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 13.7 cho biết, luật pháp Nga cũng không công nhận sự tồn tại của các công ty quân sự tư nhân, trong đó có Wagner.

“Chúng tôi không có luật về các công ty quân sự tư nhân, vì thế lực lượng Wagner không tồn tại về mặt pháp lý. Đây là một vấn đề riêng biệt, liên quan đến sự hợp pháp hóa, cần được Duma Quốc gia (Hạ viện Nga) và chính phủ giải quyết. Một câu hỏi khá phức tạp”, ông Putin nói.

Chính phủ Nga từ lâu đã giữ quan điểm này khi được hỏi về công ty quân sự tư nhân Wagner do thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin đứng đầu. Sự tồn tại của Wagner, trên thực tế chỉ được quân đội Nga thừa nhận khi nhóm này tham gia cuộc chiến ở miền Đông Ukraine vào năm 2022, đặc biệt là khu vực Bakhmut.

Các nhà quan sát cho rằng các chiến binh đã được thử nghiệm trên chiến trường của Wagner có quá nhiều giá trị khiến lực lượng này khó có thể bị giải tán. Phần còn lại của Wagner có thể tham gia vào quân đội Nga, các cơ quan tình báo, các tập đoàn nhà nước và các công ty quân sự tư nhân (PMC) khác hoặc làm việc ở Belarus.

Kể từ năm 2014, Wagner đã tuyển dụng hàng nghìn chiến binh kỳ cựu nhưng có hoàn cảnh khác nhau. Một số tốt nghiệp từ các đơn vị quân sự và tình báo ưu tú, một số đã từng chiến đấu cho Nga trong các cuộc chiến Chechnya, và một số xuất thân từ các nhóm tội phạm ở Liên Xô cũ vào những năm 1990. Năm ngoái, Wagner đã chiêu mộ hàng chục nghìn chiến binh từ các nhà tù ở Nga, những người được hứa trả lương hậu hĩnh và được tổng thống ân xá.

Với sức mạnh chiến trường của lực lượng Wagner, câu hỏi lớn nhất được đặt ra hiện nay là liệu Nga sẽ cố gắng duy trì Wagner dưới sự quản lý của Bộ Quốc phòng hay hậu thuẫn các bản sao của một tổ chức bán quân sự tương tự. Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng cả hai lựa chọn dường như khó khả thi.

Không gì có thể thay thế Prigozhin hay Wagner?

Điều khiến Wagner nổi bật là sự nhạy bén trong kinh doanh và sự quyết đoán của Prigozhin. Ông đã thành lập một đế chế kinh doanh buôn bán hydrocarbon, kim cương châu Phi, vàng và nguyên liệu thô. Prigozhin đã ký các thỏa thuận an ninh béo bở với các lãnh đạo ở khu vực Sahara, điều hành các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ăn uống và khách sạn ở Nga.

John Lechner, tác giả người Mỹ đang viết một cuốn sách về Prigozhin tóm tắt nhiều năm nghiên cứu ở châu Phi, Trung Đông, Nga và Ukraine, nói với Al Jazeera: “Wagner không chỉ là một tập đoàn quân sự tư nhân. Thực sự không có tổ chức nào tương tự hoặc có thể sớm thay thế được họ”.

“Có rất nhiều tài năng quân sự trong số các chỉ huy khác nhưng Prigozhin là nhân vật nổi bật nhất với khả năng kết hợp mọi thứ với tư cách là một nhà hậu cần, một nhà quản lý - điều đó sẽ rất khó để thay thế”, ông Lechner nhận định.

Đồng tình với quan điểm này, trung tướng Ihor Romanenko, cựu Phó tổng Tham mưu trưởng Lực lượng Vũ trang Ukraine, nói với Al Jazeera: “Wagner là tổ chức đặc biệt và duy nhất theo cách riêng của họ, cần ghi nhận công lao của Prigozhin về điều đó”.

Romanenko cho biết giới lãnh đạo hàng đầu của Nga “sẽ khó có thể hình thành được thứ gì đó tương tự trong tương lai gần nhất”. “Lực lượng chiến binh dày dạn kinh nghiệm, đã được thử nghiệm trên chiến trường của Wagner sẽ bị chia cắt. Quá trình này đang diễn ra. Một số sẽ loại bỏ hoặc bị sa thải. Một số sẽ chuyển đến các đơn vị khác”, chuyên gia quân sự Ukraine nói.

Wagner “chia 5 xẻ 7”

Lực lượng Wagner đã rạn nứt từ khi xảy ra cuộc nổi loạn hồi tháng 6 do mâu thuẫn kéo dài nhiều tháng với Bộ quốc phòng Nga. Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko đã làm trung gian cho một thỏa thuận giữa Prigozhin và Điện Kremlin, đảm bảo rằng các chiến binh Wagner không muốn ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga có thể chuyển đến Belarus.

“Một số chiến binh Wanger sẽ có đủ điều kiện nhận quốc tịch Belarus và được tích hợp vào các cơ cấu thực thi pháp luật của Belarus. Số còn lại có thể quay trở lại Nga, nơi quân đội, cơ quan tình báo và các công ty nhà nước đang cố gắng lấp đầy khoảng trống do cái chết của Prigozhin để lại”, nhà phân tích Igar Tyshkevich, người gốc Belarus, sống ở Kyiv, nói với Al Jazeera.

Ví dụ, Lukoil, công ty năng lượng lớn thứ hai của Nga, từ lâu đã có công ty an ninh riêng do các cựu sĩ quan hoạt động tình báo đặc biệt của KGB thời Liên Xô thành lập. Lukoil đã “tích cực tăng cường tiềm năng quân sự” để thành lập công ty quân sự tư nhân (PMC) của riêng mình.

“Tương tự như vậy, các công ty an ninh liên kết với chính phủ Nga hoặc các tập đoàn năng lượng khổng lồ do Điện Kremlin quản lý sẽ giữ liên lạc với những gì còn lại của Wagner để phát triển các công ty quân sự tư nhân của riêng họ. Trong khi đó, một số chiến binh Wagner muốn duy trì sự độc lập của mình sẽ tự lập một nhóm hoặc một công ty quân sự tư nhân khác”, Tyshkevich nói và cho biết “Wagner sẽ phân mảnh thành nhiều cấu trúc”.

Bản sao yếu hơn

Molfar - nhóm tình báo nguồn mở của Ukraine cho biết, tính đến tháng 3, có 25 công ty quân sự tư nhân (PMC) hoạt động ở Ukraine như Redoubt, Anti-Terror Eagle và Yastreb (Hawk). Hầu hết các công ty này đều tuyển dụng các cựu sĩ quan quân đội.

Theo Molfar, 2/3 trong số đó được cho là có quan hệ với Bộ Quốc phòng và cơ quan tình báo Nga, 6 công ty được tài trợ bởi các nhà tài phiệt Nga.

“Các nhóm lính đánh thuê được tập hợp để vượt qua các khuôn khổ và giới hạn liên thể chế. Hầu hết các PMC này đều nhỏ và các chiến binh của họ phàn nàn về chuỗi cung ứng kém cũng như thiếu sự phối hợp với các đơn vị khác”, Pavel Luzin, một nhà phân tích quốc phòng Nga cho Al Jazeera biết.