Phải xem xét lại việc mua ngân hàng 0 đồng

Năm 2015, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) quyết định mua bắt buộc Ngân hàng TMCP Xây dựng (VNCB), Ngân hàng TMCP Đại Dương (OceanBank), Ngân hàng TMCP Dầu khí Toàn Cầu (GPBank) với giá 0 đồng, chuyển đổi thành 3 ngân hàng thương mại TNHH MTVdo NHNN làm chủ sở hữu; đồng thời chấm dứt toàn bộ quyền, lợi ích của các cổ đông, bảo đảm quyền lợi cho người gửi tiền.

Pháp luật chưa quy định giá mua

Điều đáng nói là khi NHNN quyết định mua toàn bộ cổ phần thì 3 ngân hàng này vẫn còn tài sản. Từ đó, nhiều ý kiến thắc mắc vì sao NHNN không định giá tài sản VNCB, OceanBank, GPBank để mua với mức giá cao hơn 0 đồng?

Theo luật NHNN, luật Các tổ chức tín dụng, NHNN có quyền trực tiếp mua lại ngân hàng yếu kém thuộc diện kiểm soát đặc biệt (đã âm vốn điều lệ), nếu ngân hàng đó không có phương án bổ sung vốn.

Mặt khác, Quyết định 254 của Thủ tướng Chính phủ về cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015 cũng cho phép NHNN sử dụng các biện pháp theo quy định của pháp luật, trong đó có việc mua lại ngân hàng.

Trong khi đó, Quyết định 48/2013 của Chính phủ quy định NHNN mua cổ phần của ngân hàng thương mạibị kiểm soát đặc biệt phải thuê các tổ chức tư vấn có chức năng định giá độc lập để xác định giá trị ngân hàng, trên cơ sở đó xác định giá trị cổ phần một cách độc lập, khách quan.

Như vậy, luật NHNN, luật Các tổ chức tín dụng và các quyết định của Chính phủ không có quy định nào về cách thức, giá cả mua bắt buộc cổ phần ngân hàng.

Tại bản án kết thúc phiên xét xử sơ thẩm đại án OceanBank ngày 29.9, TAND Hà Nội cũng cho rằng luật NHNN và luật Các tổ chức tín dụng (mới) không có quy định về việc mua bắt buộc các tổ chức tín dụng với giá 0 đồng. Việc mua bán cũng chưa được quy định trong các văn bản pháp luật khác.

Mặt khác, việc mua lại các tổ chức tín dụng, trong đó có OceanBank, làm tăng gánh nặng cho ngân sách nhà nước khi buộc phải chi tiền khắc phục các hậu quả mà tổ chức tín dụng gây ra. Việc mua này cũng sẽ không bảo đảm quyền lợi của các cổ đông và những người có liên quan tại OceanBank.

Qua đó, TAND TP.Hà Nội kiến nghị Chính phủ xem xét, đánh giá lại việc mua lại một số tổ chức tín dụng, trong đó có OceanBank, cho phù hợp với các quy định của pháp luật hiện hành.

Thế nhưng, giới ngân hàng cho rằng có thể trước khi mua ngân hàng 0 đồng, NHNNđã được Chính phủ chấp thuận mới thực hiện.

NHNN cho biết từ năm 2012, thanh tra NHNN đã phát hiện nhiều yếu kém, rủi ro trong hoạt động của VNCB, OceanBank, GPBank. Cả 3 đều thuộc diện kiểm soát đặc biệt vì kinh doanh thua lỗ, âm vốn chủ sở hữu, tình hình quản trị, điều hành kém hiệu quả và không có phương án bổ sung vốn để khắc phục hoạt động. Việc NHNN trở thành chủ sở hữu sẽ giúp cho 3 ngân hàng 0 đồng có điều kiện thuận lợi triển khai thành công phương án tái cơ cấu, hoạt động kinh doanh theo hướng an toàn, hiệu quả.

Theo quy định, vốn điều lệ của một ngân hàng tối thiểu 3.000 tỉ đồng. Như thế, sau khi bị mua 0 đồng, VNCB, OceanBank, GPBank có số vốn điều lệ là bao nhiêu và tiền đâu để các ngân hàng này hoạt động trong gần 3 năm qua?

Lãnh đạo nhiều ngân hàng thương mại cho rằng vốn điều lệ của 3 ngân hàng 0 đồng chỉ mang danh nghĩa nhưng không có nghĩa là không có vốn để kinh doanh. Bởi các ngân hàng này vẫn huy động được tiền gửi từ dân cư và các tổ chức kinh tế, đồng thời vay được tiền trên thị trường liên ngân hànghoặc được NHNN tái cấp vốn trong thời gian ngắn, sau đó phải hoàn trả. Cứ thế, nguồn vốn đến từ kênh tiết kiệm, thị trường liên ngân hàng hoặc từ NHNH được các ngân hàng0 đồng quay vòng để kinh doanh.

Cổ đông ấm ức

Tuy NHNN căn cứ các quy định của pháp luật và nghị quyết đại hội cổ đông của VNCB, OceanBank, GPBank không thông qua phương án bổ sung vốn để quyết định mua lại toàn bộ cổ phần 3 ngân hàng này nhưng đến nay, không ít cổ đông vẫn ấm ức.

Một số nhà đầu tư từng tham dự các phiên họp đại hội cổ đông của 3 ngân hàng 0 đồng cho biết HĐQT đưa ra phương án bổ sung vốn điều lệ như một thách đố cổ đông. Đơn cử, OceanBank quy định cổ đông mua cổ phần để bổ sung vốn phải nộp tiền mặt, không sử dụng vốn ủy thác, vốn huy động, vốn vay của các tổ chức, cá nhân khác có tài chính lành mạnh, hạn chế chuyển nhượng trong 3 năm...

Trong khi đó, việc biểu quyết bổ sung vốn thường do các nhóm cổ đông lớn quyết định vì các nhóm này luôn nắm tỉ lệ cổ phần áp đảo. Đơn cử, trước thời điểm NHNN mua lại bắt buộc cổ phần của OceanBank, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) sở hữu 20% (tương đương 800 tỉ đồng); Tập đoàn Đại Dương (OGC), Công ty TNHH VNT mỗi đơn vị đều nắm giữ sở hữu 20%; Công ty CP Đầu tư và Xây dựng Sông Đà sở hữu 6,65% vốn cổ phần tại OceanBank. Còn tại VNCB, ông Phạm Công Danh và người liên quan nắm giữ khoảng 90% vốn cổ phần…

Mặt khác, do một số đại diện cổ đông lớn của VNCB, OceanBank, GPBank là doanh nghiệp nhà nước hoặc chủ doanh nghiệp tư nhân rơi vào vòng lao lý, góp vốn vào ngân hàng sai quy định nên họ không có "tiền tươi thóc thật" hoặc không thể sử dụng tiền của Nhà nước để bổ sung vốn pháp định.

Vì thế, tại đại hội cổ đông của các ngân hàng 0 đồng, nhóm cổ đông lớn không biểu quyết thông qua phương án bổ sung vốn là điều dễ hiểu. Còn cổ đông nhỏ lẻ có đồng ý bổ sung vốn thì đại hội cổ đông cũng không thông qua vì tỉ lệ biểu quyết của họ quá thấp. Hệ quả là NHNN quyết định mua toàn bộ cổ phần của 3 ngân hàng trên với giá 0 đồng, nhà đầu tư nhỏ góp vốn vào các ngân hàng này trắng tay.