Sách chống tham nhũng thời Lê sơ, món sử lạ trong một chủ đề quen

Sách được chia làm 3 chương. Ở chương đầu tiên, tác giả khái quát cho chúng ta biết về tệ nạn tham nhũng của các triều đại trước thời Lê sơ. Dựa vào những tài liệu có được, bạn đọc sẽ thấy rằng thời nước Văn Lang – Âu Lạc không thấy sự có mặt của nạn tham nhũng. Nhưng bước sang thời Bắc thuộc, thì tham nhũng trở thành một tệ nạn công khai cùng mưu đồ đồng hóa của phương Bắc. Đến khi đất nước giành được nền tự chủ, ở thế kỷ X không ghi nhận có nạn tham nhũng. Chỉ từ thời nối tiếp ở nhà Lý về sau là tham nhũng lại có điều kiện hoành hành. Qua đó, ta thấy được sự hiện diện của vấn nạn này đã gây nên những hệ lụy to lớn đối với nền chính trị của các triều đại Lý, Trần. Là một trong những nguyên nhân trực tiếp góp phần làm suy yếu và sụp đổ các triều đại này, mặc dù thời Lý, Trần, các vị vua cũng đã có những biện pháp hòng trừng phạt hay giảm thiểu nạn tham nhũng.

Nội dung đáng chú ý và là trọng tâm của sách nằm ở chương 2 và chương 3. Nếu như ở chương 2, từ những mảnh vụn trong sử sách, tác giả đã dựng lại bức tranh về nạn tham nhũng thời Lê sơ trong 100 năm tồn tại khá chi tiết và cụ thể. Có những nhân vật, những vụ tham nhũng bị điểm mặt, chỉ tên làm cho thực tế nạn tham nhũng được miêu tả sống động. Cũng ở chương 2, nguyên nhân tham nhũng, đối tượng tham ô, hối lộ và lĩnh vực tham nhũng, hình thức ăn của đút và hệ quả của vấn nạn này được tác giả chỉ ra rõ ràng, chi tiết. Chính từ thực tế đó, dẫn tới những biện pháp xử lý nạn tham nhũng của nhà Lê sơ. Và phần này được thực hiện ở chương 3, cũng là chương cuối cùng của sách.

Đúng như lời tác giả nhận định, nạn tham nhũng trở thành “nội nạn”, nỗi lo canh cánh, thường trực của các vua nhà Lê sơ giống như “Quan coi đê sợ mối làm sụp đổ đê lúc nào không hay, người đi thuyền sợ hà đục thủng thuyền lúc nào chẳng biết”. Thế nên, vấn nạn này trở thành một nhiệm vụ cấp bách trong kế sách trị nước của nhà Lê sơ.

Có thể thấy chương 3 đã phân tích khá chi tiết những biện pháp khác nhau được thực hiện trong thời Lê sơ nhằm phòng, chống và xử lý nạn tham nhũng. Ban đầu là việc quy định thành luật lệ, điển chế để trừng phạt trọng tội này, và xem nó là một tội ác không được dự phần khoan hồng, ân xá của Nhà nước. Chúng tôi rất ấn tượng khi tác giả căn cứ trên việc thống kê Quốc triều hình luật (luật Hồng Đức) để chỉ ra được việc nhà Lê sơ coi trọng thế nào việc xử phạt tội này với 1/7 điều luật (102/722 điều) liên quan đến việc xử tham nhũng, hối lộ. Nếu như hiện nay, Nhà nước có cả Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng thì ở thời Lê sơ, những cơ quan như Ngự sử đài, Lục khoa cũng đã thực hiện nhiệm vụ đó. Rồi chính sách về việc chọn lựa nhân tài qua thi cử, tiến cử, bảo cử đều nhằm một mục đích cao nhất, đó là phải chọn được người có tài, có đức; việc sắp xếp quan lại, việc khảo hạch để xét định năng lực quan lại là những cách làm rất khoa học để chọn người đúng vị trí, đúng năng lực, để kịp thời cất nhắc người giỏi, thải loại người kém. Người có công được thưởng, kẻ có tội bị trừng trị, nhà Lê sơ cũng đã thực hiện việc đó rất hiệu quả.

Những biện pháp thực hiện phòng, chống và xử lý tham nhũng của nhà Lê sơ xét ra, đã thu được những kết quả khả quan, thế nên, như nhận định của tác giả, đã góp phần hiệu quả vào việc trị nước của vua Lê, đưa nhà Lê trở thành một trong những triều đại thịnh trị của chế độ phong kiến Đại Việt xưa.