TS Hà Thanh Vân: 'Muốn dùng một hệ chữ viết hoàn toàn mới, ngay lập tức là khó khả thi'

Đề xuất cải cách tiếng Việt của PGS-TS Bùi Hiền đã gây tranh cãi dữ dội trong suốt tuần vừa qua với nhiều ý kiến trái chiều trong dư luận. Để có góc nhìn đa chiều hơn về vấn đề này, phóng viên báo điện tử Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với tiến sĩ Hà Thanh Vân. Và sau đây là nội dung của cuộc trò chuyện này:

Là tiến sĩ nghiên cứu về lịch sử văn học, ngôn ngữ, chị có quan tâm đến đề xuất cải cách tiếng Việt của PGS-TS Bùi Hiền đang gây tranh xôn xao trong dư luận?

- Mấy hôm nay trên các phương tiện truyền thông đại chúng và trên Facebook nhộn nhịp những lời bàn cãi xung quanh chuyện đề nghị cải cách chữ viết của PGS.TS. Bùi Hiền. Tất nhiên tuyệt đại đa số các ý kiến đều phản đối và rất nhiều ý kiến mạt sát thậm tệ, coi ông là người điên.

Nhiều sinh viên ngành ngữ văn cũng đã hỏi tôi về vấn đề này. Tôi không nghĩ là sẽ nói về chuyện này vì đây là chuyện khoa học và là về ngôn ngữ học, một chuyên ngành tôi không am hiểu nhiều lắm. Song vì câu hỏi này của quý báo nên tôi xin mạo muội nói mấy lời.

Trước hết chữ quốc ngữ đã trải qua một quá trình phát triển dài, với nhiều thay đổi về hình thức, cho đến đầu thế kỷ XX mới hình thành chữ viết và cách viết như bộ mặt hiện tại. Từ thời của các giáo sĩ Francisco De Pina, Alexandre De Rhodes cho đến nay, hình thức chữ viết đến nay đã có sự khác biệt (ví dụ trong cuốn “Phép giảng tám ngày” của Alexandre De Rhodes, “quân tử” được ghi là “cuên tử”, “Chúa Trời được ghi là “Chúa Blời”. Quá trình thay đổi ấy phải trải qua sự điều chỉnh hàng trăm năm.

Ngôn ngữ sống với đời sống, thay đổi dần dần theo đời sống, bây giờ nếu muốn dùng một hệ chữ viết hoàn toàn mới, ngay lập tức e là khó khả thi.

Theo chị, nếu đề xuất của PGS-TS Bùi Hiền được thực hiện thì sẽ dẫn đếnnhững kết quả như thế nào?

- Giả sử ý kiến của ông Hiền được chấp nhận, nhà nước sẽ bỏ ra một số tiền khổng lồ để in ấn lại sách vở, văn bản. Google đang chuyển ngữ cũng phải viết lại code. Phải mở những lớp dạy cho người ta biết cách viết mới. Máy vi tính với bàn phím và các chương trình tiếng Việt cũng phải viết lại. Bản thân những người nước ngoài đã và đang học tiếng Việt cũng coi như phải học lại từ đầu. Chưa kể các thế hệ sau cũng phải được dạy cách tra từ điển để đọc các văn bản cũ… Nói chung là tiêu tốn một số tiền kinh khủng và công sức của toàn dân. Chỉ riêng điều này đã thấy đề xuất của ông Hiền là không khả thi. Đó là chưa kể về mặt tâm lý, với trẻ con chưa đi học thì dễ, song với người đã trưởng thành thì họ rất khó chấp nhận một cách viết xa lạ với mình so với cách viết đã quen thuộc với họ đã hàng chục năm nay.

Bản thân PGS Bùi Hiền cho rằng nghiên cứu này sẽ giúp… tiết kiệm được rất nhiều vật tư. Chị hiểu sao về sự “tiết kiệm” này?

- Ông Hiền bảo rằng đây là một phần của một công trình nghiên cứu đã hàng mấy chục năm và ông kỳ vọng nhiều vào nó, sẽ không lùi bước vì nó mang lại những lợi ích đáng kể như tiết kiệm 8% vật tư. Nhưng nói vậy thật là hài hước nếu so với sự xáo trộn khổng lồ về mặt tâm lý, tư duy và tiền bạc, nếu đề án nghiên cứu của ông được áp dụng vào thực tế.

Cũng có người bênh ông Hiền, cho rằng ngày xưa khi tiếp xúc với chữ quốc ngữ, cha ông ta cũng choáng như vậy. Thật ra hai vấn đề khác nhau hoàn toàn. Ngày xưa thời phong kiến, không có mấy người biết chữ Hán, chữ Nôm, chỉ có tầng lớp quan lại, nhà nho mới biết, nên khi chữ quốc ngữ ra đời, dễ dàng thâm nhập vào đời sống nhân dân. Việc học chữ quốc ngữ với nhiều người không phải là học để thay thế như kiểu đề xuất thay thế của ông Hiền mà là học để biết thêm. Thực tế là chữ Hán, chữ Nôm, chữ quốc ngữ vẫn song song tồn tại đến đầu thế kỷ XX.

Có nhiều ý kiến khác nhau về công trình nghiên cứu của PGS Bùi Hiền, thậm chí có người nói rằng ông ấy “thần kinh”, “điên rồ”… Theo chị thì những ý kiến đó có thái quá không?

- Tôi vẫn khẳng định ông Bùi Hiền là một nhà khoa học. Là một nhà khoa học, ông Hiền có quyền nghiên cứu, có quyền đề xuất nọ kia. Đó là quyền của một nhà khoa học trên bước đường nghiên cứu của mình. Hơn nữa nghiên cứu của ông Hiền là một nghiên cứu chưa hoàn chỉnh theo như chính ông nói, mới chỉ là một phần của một công trình nghiên cứu. Ông có lẽ hơi vội vàng khi đưa một nghiên cứu chưa hoàn chỉnh ra trước một Hội thảo Khoa học. Không nên mạt sát ông, chửi ông điên rồ. Song đã làm nghiên cứu thì phải chấp nhận sòng phẳng chuyện mình thành công hay thất bại, sai hay đúng. Thực tiễn cho thấy, ngay khi đưa ra dư luận, công chúng đã không ủng hộ và đó là thất bại của ông.

Với một nhà khoa học, nghiên cứu sai hay đúng, thành công hay thất bại là chuyện hết sức bình thường. Trong khoa học, người ta có quyền thử nghiệm. Nghiên cứu của ông Bùi Hiền có thất bại thì đó là chuyện do ông đã làm sai về mặt phương pháp, quy trình, tư duy. Không thể dựa vào việc đề xuất của ông để nói rằng ông điên rồ. Có chăng chỉ nên nói rằng đề xuất này là một thất bại ngay từ trong trứng nước. Nhưng công chúng thì rất khắc nghiệt, nên nếu nghiên cứu của ông thành công, hẳn là ông được gọi là tài năng. Song nghiên cứu của ông thất bại, thì chắc chắn công chúng sẽ gọi ông là điên rồ và thực tế đã diễn ra như vậy.

Ông là nhà khoa học, ông có quyền sai chứ?Có mấy nhà khoa học nào mà đúng và thành công 100% trong cuộc đời nghiên cứu của mình đâu.

Xin cảm ơn chị về cuộc trò chuyện này!