Các nước ASEAN bắt đầu biết gác tranh chấp để đối phó với tham vọng của Trung Quốc trên Biển Đông

Trong nhiều năm, các quốc gia Đông Nam Á nằm trong tranh chấp Biển Đông đã phải đối mặt với chỉ trích về cách tiếp cận của họ để thúc đẩy giải quyết tranh chấp.

Malaysia, Việt Nam, Philippines và Brunei đều phản đối yêu sách của Trung Quốc về đường chín đoạn trên Biển Đông. Indonesia, mặc dù không phải là một bên tuyên bố chủ quyền, cũng đã thách thức những nỗ lực của Bắc Kinh trong việc đánh bắt cá trong vùng biển của họ, đặc biệt là trong vùng đặc quyền kinh tế ngoài khơi quần đảo Natuna.

Năm quốc gia này là một phần của Hiệp hội 10 quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), hiện đang đàm phán với Bắc Kinh về “quy tắc ứng xử” ở vùng biển tranh chấp.

Tuy nhiên, các quốc gia ven bờ Biển Đông này dù chung thuyền nhưng vẫn tồn tại "sự khác biệt nội bộ" giữa họ và điều này làm giảm đoàn kết trong việc đương đầu với thế lực bên ngoài. Chẳng hạn như xung đột về đánh bắt cá trái phép giữa các nước trong khối làm suy yếu các cuộc đàm phán của họ với Trung Quốc.

Nhưng một số nhà quan sát khu vực nói rằng kế hoạch về hiệp định hàng hải giữa Malaysia và Việt Nam mang lại một số lạc quan rằng các quốc gia trong khối đã sẵn sàng gác lại những khác biệt tương đối nhỏ của mình để đương đầu với tham vọng của Trung Quốc trong vùng biển này.

Mohd Zubil Mat Som, Tổng giám đốc Cơ quan Thực thi Hàng hải Malaysia, được truyền thông địa phương dẫn lời hôm 5.4 cho biết một biên bản ghi nhớ giữa Kuala Lumpur và Hà Nội sẽ được ký kết trong năm nay nhằm tăng cường hợp tác trong lĩnh vực an ninh trên biển.

Các nhà phân tích cho biết, mối quan hệ hợp tác được tăng cường giữa Malaysia và Việt Nam, cũng như một thỏa thuận riêng của Malaysia và Brunei nhằm tiến tới phát triển chung các mỏ dầu và khí đốt ở biên giới trên biển của họ, cho thấy các quốc gia Đông Nam Á đang có những nỗ lực nghiêm túc trong việc khép lại các tranh chấp.

Murray Hiebert, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu của công ty tư vấn BowerGroupAsia và là một nhà quan sát kỳ cựu ở Đông Nam Á, cho biết sự phát triển này rất đáng được hoan nghênh. Hiebert nói: “Sẽ rất hữu ích cho các đàm phán của họ với Trung Quốc nếu các bên tranh chấp ở Đông Nam Á có thể tự giải quyết các tranh chấp về các tuyên bố chủ quyền giữa họ, đồng thời đem lại mô hình để các quốc gia này có thể vận dụng khi giải quyết các yêu sách chồng lấn với Bắc Kinh”.

Hiebert, người cũng là cộng sự cấp cao không thường trú của Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế ở Washington, cho biết sự im lặng của Malaysia khi tàu tuần duyên Trung Quốc quấy rối tàu thuyền Việt Nam trong những năm gần đây không giúp ích gì cho các quốc gia nhỏ hơn.

Ông nói: “Vào năm 2019 và 2020, lực lượng tuần duyên Trung Quốc và các tàu dân quân trên biển đã quấy rối các hoạt động thăm dò dầu khí trong vùng đặc quyền kinh tế ngoài khơi đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam và các bang Sabah và Sarawak của Malaysia,” ông nói.

“Việt Nam lên án mạnh mẽ hành động của Trung Quốc, nhưng Malaysia im lặng một cách đáng kinh ngạc. Nếu cả hai quốc gia có thể tìm được tiếng nói chung trong việc chỉ trích hành vi bất chấp của Bắc Kinh, thì họ đã có thể hiệu quả hơn”.

Bà Ivy Kwek, giám đốc của tổ chức nghiên cứu vì sự tiến bộ xã hội, lưu ý rằng đã có những trường hợp hợp tác hàng hải giữa các nước Đông Nam Á, chẳng hạn như Thỏa thuận hợp tác ba bên giữa Indonesia, Malaysia và Philippines - nhằm tăng cường an ninh ở biển Sulu hay việc Malaysia, Indonesia, Singapore và Thái Lan cùng thực hiện tuần tra eo biển Malacca.

Kwek, một cựu nhân viên tại Bộ Quốc phòng Malaysia, cho biết các cơ chế này có thể được tăng cường hơn nữa để giải quyết các vấn đề như đánh bắt bất hợp pháp, nguyên nhân chính gây ra hiềm khích giữa các bên tranh chấp ở Đông Nam Á.

Một số tranh chấp giữa các nước Đông Nam Á cũng có thể được giải quyết trong nội bộ - mà không có sự tham gia của Trung Quốc - bằng cách sử dụng các cơ chế như Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (Unclos), bà Kwek nói thêm.

Tuy nhiên, các chuyên gia khác cho rằng các bên tranh chấp Đông Nam Á không thể thoát khỏi sự thật rằng Bắc Kinh ưu tiên giải quyết tranh chấp với các nước Đông Nam Á theo đàm phán song phương.

Oh Ei Sun, một thành viên cấp cao tại Viện Các vấn đề Quốc tế Singapore, cho biết ông hiểu rằng “một số” quốc gia có tuyên bố chủ quyền hy vọng sẽ thấy một lập trường “toàn khối” hơn giữa họ đối với Trung Quốc.

Ông nói: “Nhưng rất khó để xây dựng một mặt trận thống nhất như vậy vì Trung Quốc thích giải quyết song phương với từng bên và sẽ chỉ giải quyết riêng lẻ với từng bên trong các vấn đề tranh chấp”.

Nhưng “thỏa thuận thống nhất” của Brunei và Malaysia vào đầu tháng này để cùng phát triển khai thác ngoài khơi Gumusut-Kakap và Geronggong-Jagus East - dù trước đó có tin rằng bất đồng về kế hoạch giữa họ gia tăng. Thỏa thuận được chính thức hóa trong chuyến thăm của Thủ tướng Malaysia Muhyiddin Yassin tới Brunei. Hai nước sau đó cho biết thỏa thuận đã tạo ra “một động lực tích cực cho hợp tác dầu khí giữa cả hai nước”. Điều đó cho thấy rằng các nước nhỏ có thể giải quyết những khác biệt , Oh Ei Sun nói.

Ông Oh cho biết Brunei và Malaysia có thể sử dụng kịch bản từ hiệp định này để giải quyết những khác biệt khác. Ông nói: “Nếu các cuộc đàm phán như vậy không thể đạt được đồng thuận, hai nước cũng có thể đưa tranh chấp của mình ra trọng tài quốc tế để phân xử hoặc xét xử để tránh mất hòa khí”.