Formosa, bài học về đầu tư và phát triển bền vững

Tôi đã từng nghe nói, dự án luyện cán thép Formosa (Đài Loan) khi vào tỉnh Hà Tĩnh của Việt Nam ta năm nào thật ra cũng đã có nhiều quan điểm khác nhau. Thế rồi, sau nhiều năm xây dựng và bảo vệ luận chứng kinh tế kỹ thuật, Hà Tĩnh cũng trở thành bến đậu của công trình luyện cán thép khá hoành tráng nói trên. Công trình này có tổng mức đầu tư gần chục tỉ USD nếu xong cả 2 giai đoạn và nằm trong Khu Công nghiệp Vũng Áng với diện tích thuê đất và mặt nước biển đến trên 3 ngàn ha, thời hạn thuê lại rất khác người (đến 70 năm ?!)...

Trong các luồng ý kiến trái chiều nhau của dự án này ngày ấy (khoảng năm 2008), tôi được biết:

Phía không tán thành thì đưa ra dẫn chứng cho rằng tập đoàn này, ngay như ở Đài Loan thì vốn dĩ đã lình xình nhiều chuyện xung quanh các dự án của họ hay mắc ở khâu sản xuất không đảm bảo an toàn cho môi trường vì thiết bị thường lạc hậu. Nó lại không chỉ xảy ra ở nước khác mà ngay tại vùng lãnh thổ của họ, cũng đã có chuyện.

Phía đi vận động để dự án được phê duyệt thì về cơ bản là từ địa phương. Họ biết là bị các cơ quan thẩm định nghi ngại nên thường "tỉ tê" theo lối "đánh" vào sự thương tình của những người có tiếng nói trọng lượng, đại để là tỉnh Hà Tĩnh chúng tôi nghèo lắm, nghèo nhất nước. Thu không đủ chi, bão lụt thì quanh năm... Lâu nay, có dự án đầu tư nào lớn mà họ thèm màng tới mảnh đất hẹp nhất của hình chữ S này đâu. Vì thế, rất mong được các anh trên Trung ương chiếu cố cho họ vào...

Nói cho công tâm, đó cũng là điều chúng ta có thể chia sẻ và nên ủng hộ địa phương nếu dự án lớn này được thực thi tốt và đảm bảo môi trường bền vững.

Hồi cuối tháng 3, đầu tháng 4, mảnh đất Hà Tĩnh và vài tỉnh lân cận đã chứng kiến một trong những tai họa môi trường lớn nhất trong lịch sử. Khoảng 70 tấn cá chết được thu gom dọc 200 km đường biển ở Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường, đến cuộc sống của ngư dân và cư dân sống bằng nghề du lịch tại đây.

Rồi khi bị nghi vấn trước hiện tượng cá chết quanh biển Vũng Áng ầm ĩ trên công luận, chiều 26.4, Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh đã tổ chức họp báo về việc công ty này xả nước thải ra biển và nhiều khả năng bởi phát ngôn "gây sốc" của ông Chu Xuân Phàm làm họ bẽ bàng.

Số là trước đó, trong cuộc trao đổi với phóng viên Tuổi Trẻ, khi được hỏi về việc từ khi nhà máy hoạt động thì vùng biển quanh đường ống xả ngầm ra biển không còn tôm cá hay sinh vật biển, ông Chu Xuân Phàm, Trưởng Văn phòng Formosa tại Hà Nội đã có những phát ngôn “gây sốc”. Ông Phàm nói: “Hai cái này mình phải lựa chọn một, tôi muốn bắt cá, bắt tôm hay tôi muốn xây dựng một ngành thép hiện đại? Hồi xưa, khi giải phóng mặt bằng đã tính phương án hỗ trợ ngư dân đánh bắt cá chuyển sang nghề khác rồi, sao cứ phải đánh bắt quanh vùng biển này. Muốn bắt cá, bắt tôm hay nhà máy, cứ chọn đi. Nếu chọn cả hai thì làm Thủ tướng cũng không giải quyết được…”.

Vậy là về mặt nào đó, tấm màn bí mật đã hé lộ. Tuy rằng khi đó, họ vẫn chưa thừa nhận.

Hôm 16.6, một trong những tập đoàn lớn nhất của Đài Loan, Formosa Plastics Group đã gặp phải sức ép từ người của chính lãnh thổ họ, do các nhóm môi trường địa phương, các nhóm nghị sĩ và một hội của người di dân Việt Nam yêu cầu tập đoàn trả lời về vụ cá chết bí ẩn ở miền Trung Việt Nam. Nhiều người trong các nhóm trên đã nghi ngờ nước thải từ nhà máy thép Đài Loan, một cơ sở của Formosa Plastics Group liệu có phải là thủ phạm?

Việt Nam chúng ta, sau những nỗ lực điều tra và rất cẩn trọng khi mời cả các chuyên gia quốc tế sang trợ giúp tìm ra nguyên nhân cá chết ở khu vực ven biển miền Trung suốt gần 90 ngày. Đến 17 giờ chiều nay (30.6), mọi việc đã được đưa ra ánh sáng tại cuộc họp báo của Chính phủ dưới sự chủ trì của Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ Mai Tiến Dũng và các bộ trưởng có liên quan. Không ai khác, thủ phạm chính trong vụ cá chết đầy biển hồi đầu tháng 4 vừa qua đích thị là từ chất thải nguy hại của nhà máy luyện cán thép Formosa gây ra.

Trước đó, sáng 30.6, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh đã gửi thư cho toàn thể cán bộ, nhân viên Formosa Hà Tĩnh, thừa nhận sai sót dẫn đến hiện tượng cá chết là do quy trình vận hành thử đã để các nhà thầu phụ thực hiện không chuẩn gây ra và trấn an toàn thể cán bộ công nhân toàn nhà máy...

Lời xin lỗi muộn kèm theo lời hứa sẽ đền bù tối đa những thiệt hại của người dân nói chung trong suốt thời gian qua mà họ đưa ra sau một hồi quanh co chưa chịu nhận lỗi ngay như hôm nay (tại buổi họp báo cũng đã phát lại clip ban lãnh đạo Công ty cúi đầu xin lỗi nhân dân Việt Nam và hứa sẽ hoạt động sản xuất nghiêm túc). Còn chúng ta sở dĩ rất cẩn trọng là bởi chính tập đoàn này đã từng dọa kiện ngược một nước cũng có hoàn cảnh tương tự, khiến cho những người trong cuộc được giao nhiệm vụ cũng phải thận trọng hơn. Song, đến giờ thì cũng đã rõ.

Nhìn lại quy trình phê duyệt của phía chúng ta, nhiều người hết sức băn khoăn và không thể lý giải nổi tại sao các cơ quan có trách nhiệm thẩm định về khoa học công nghệ và môi trường lại cho phép Formosa xả thải ngầm ra biển mà không phải là một giải pháp nào đó giúp chúng ta sau này giám sát công nghệ xả thải thuận lợi hơn thế? Về trách nhiệm phê duyệt trong khâu này phải chăng là có chuyện không ổn cần được đưa ra mổ xẻ nghiêm túc để rút kinh nghiệm cho các dự án khác sau này, thậm chí nếu thấy có sai phạm thì cũng phải xử lý nghiêm khắc thì mới tránh được sai phạm. Nếu không được giám sát chặt chẽ sau này, tôi nghĩ rồi cũng có thể có lúc họ lại tái phạm vì lợi nhuận sẽ làm họ mờ mắt.

Từ sự cố xảy ra nói trên, tôi đã có những suy nghĩ: không lẽ Formosa lại có thể xem thường đồng tiền khổng lồ họ bỏ vào dự án trên đến vậy hay sao? Nếu bị phát giác thì họ tính sao đây? Phải chăng công nghệ của họ kém chất lượng nên tất yếu sẽ ra kết quả trên hay do họ cố lách khe hở, "đi tắt công đoạn", không tuân thủ đúng như những gì lẽ ra họ buộc phải làm để tiết giảm chi phí. Nay khi đã lộ ra, tất nhiên sẽ buộc họ phải làm cho đúng và xem đó như một bài học do chính họ gây ra.

Formosa Plastics Group là một tập đoàn thuộc loại lớn nhất của Đài Loan. Đài Loan lại cũng là 1 trong 4 quốc gia và vùng lãnh thổ có vốn đầu tư lớn nhất đổ vào Việt Nam trong những năm qua. Ấy là chưa nói, có lúc Đài Loan đã từng đứng thứ 2 trong số các nước đầu tư nhiều nhất ở Việt Nam. Sự cố xảy ra ở Hà Tĩnh, người Đài Loan ngay tại chính quốc cũng đã vào cuộc rất trách nhiệm, khách quan. Sự truy nguyên gốc gác tai hoạ cá chết tại Việt Nam đã cho thấy ngay người Đài Loan cũng không bao che cho việc làm nói trên của người dân họ tại đất nước khác. Chúng ta nên nhìn nhận sự công tâm đó và đánh giá cao chuyện này từ phía bạn và hy vọng các đối tác phía Đài Loan cũng nên xem đây như một bài học về đầu tư ra nước ngoài. Có đảm bảo về môi trường mới có phát triển bền vững và lợi ích mang lại cho cả hai.

Quốc Phong