Một góc nhìn về chủ đề sex trong văn học

Ngay cả những trường hợp thẳng thừng tuyên bố tuyên chiến với những sợi dây ràng buộc nào đó của đạo lý cũng đã bao hàm trong đó một quan niệm mới về đạo lý:

Trong lịch sử, nếu như đạo lý học thuyết hướng con người tới những khuôn mẫu đạo lý của một trật tự tôn ti tuyệt đối thì đạo lý hồn nhiên dân gian là một sự điều chỉnh, nhấn mạnh tính tương đối của các hệ giá trị, trong đó có đạo lý. Vì thế đạo lý hồn nhiên dân gian thường đóng vai trò đối trọng với vị trí độc tôn của đạo lý học thuyết như mầm mống đa nguyên sơ khai trong chế độ quân chủ hoặc các chế độ độc tài hiện đại. Đề tài tình dục cũng không nằm ngoài quy luật chung giản dị này.

Nếu tính theo chu kỳ, tình dục từ thời kỳ chưa bị xã hội hoá trong xã hội bầy đàn nguyên thuỷ đến tình dục cưỡng bức lại quá trình xã hội hoá trong xã hội hiện đại, loài người đã đi gần hết một vòng xoáy trôn ốc. Tình dục giai đoạn thứ nhất là tình dục chưa bị xã hội hoá, thiết chế hoá bởi luật pháp và đạo lý. Ở đó chưa có quan niệm sở hữu trong quan hệ tình dục. Từ khi tình dục gắn liền với sở hữu, thậm chí sở hữu tuyệt đối thì hàng loạt các giá trị văn hoá của con người như hôn nhân, đạo đức gia đình, vai trò của huyết thống... lần lượt nẩy sinh; cũng từ đó, những rắc rối thường xuyên không thể giải quyết như vấn đề sở hữu tình dục và tình yêu tự do, vấn đề sở hữu một lần cho mãi mãi và các khả năng phát sinh bất thường những tình huống của con người trong xã hội mâu thuẫn thường xuyên với cái sở hữu tuyệt đối đó.

Chính vì thế, đề tài tình dục trong văn chương mọi dân tộc trong quá khứ thường lại không còn là tình dục thuần tuý. Nó là vấn đề văn hoá-xã hội, là triết lý sống, là hệ giá trị hoặc chuẩn mực. Xu hướng ca ngợi quá trình xã hội hoá tình dục trong văn học thường nhấn mạnh tính hợp lý, hài hoà của sở hữu tuyệt đối trong quan hệ tình dục. Có thể nói từ văn học cổ trung đại Việt Nam, tình dục trong văn chương là vấn đề Trinh hay không Trinh, là sở hữu tuyệt đối hay loạn luân. Chỉ có điều, vấn đề sở hữu tình dục trong xã hội phong kiến còn phụ thuộc thuộc vào phái tính. Nó quy định sở hữu tuyệt đối nhưng chỉ theo một chiều: Đàn ông toàn quyền sở hữu tuyệt đối đối với đàn bà chứ không quy định chiều ngược lại, hay nói cách khác cho phép chiều ngược lại phá cái quy luật xã hội hoá khắc nghiệt này: "Trai năm thê bảy thiếp, gái chính chuyên một chồng". Quyền sở hữu tình dục không đặt ra đối với giới tính nữ. Chuyện Trinh thử là chuyện đề cao phẩm hạnh trinh tiết của con chuột cái. Tất cả các truyện Nôm trung thế kỷ đều ngợi ca gương đàn bà tiết hạnh chứ không phải là đàn ông thờ một vợ.

Đã một thời những giá trị văn hoá này khá bền vững. Nền tảng gia đình gắn với các mối quan hệ huyết thống đã quy định đặc tính tôn nghiêm của quan hệ tình dục dưới chế độ phong kiến. Theo đạo lý học thuyết, loại tình dục chân chính không đặt ra vấn đề hưởng lạc, còn ngược lại loại tình dục hưởng lạc là loại tình dục "trên bộc dưới dâu", "nguyệt nọ hoa kia" không được sự thừa nhận của các rường mối lễ nghi chính danh và thường gắn với loại vô luân bỏ đi, bị người đời phỉ báng hoặc gắn với loại ca kỹ, bị người đời khinh rẻ.

Khác với đạo lý học thuyết, đạo lý hồn nhiên không bao giờ là một hệ thống giá trị được đúc kết hoàn chỉnh và do đó nó thường đầy mâu thuẫn. Nói đúng hơn, nó (đạo lý hồn nhiên) chỉ xuất hiện như là sự điều chỉnh cái phần thái quá, cứng nhắc của đạo lý học thuyết.

Để lườm nguýt, đỏng đảnh với chữ Trinh khắc nghiệt của lễ giáo, đạo lý hồn nhiên không ngần ngại bốp chát: "Lẳng lơ cũng chẳng có mòn / Chính chuyên cũng chẳng sơn son để thờ". Hoặc nhìn thẳng vào cái giả đạo đức của người quân tử trước cám dỗ của tình dục: "Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt / Đi thì cũng dở ở không xong" (Hồ Xuân Hương). Hoặc là cãi lại cái phi lý trong quy ước bất công sở hữu tình dục một chiều: "Chém cha cái kiếp lấy chồng chung" (Hồ Xuân Hương). Hoặc bỡn cợt cả với cái triết lý khổ hạnh thoát dục của các nhà tu hành:

Đối với các quy ước khắc nghiệt của đạo lý học thuyết được ngợi ca một cách vần vè kiểu: "Khoan khoan ngồi đó chớ ra / Nàng là phận gái ta là phận trai", đạo lý hồn nhiên ngược lại lại đưa ra những mẫu ứng xử suồng sã, thẳng băng, lột hết cái vỏ bọc xã giao bên ngoài: "Yêu em anh nắm cổ tay / Anh hỏi câu này, có lấy anh không?"

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu từ những ví dụ trên để cho rằng đạo lý hồn nhiên phỉ báng những giá trị của tình yêu chung thuỷ. Trong quan niệm dân gian, chung thuỷ là một trong những tiêu chuẩn đạo lý được đề cao. Chỉ có điều nó không thái quá máy móc, một chiều, mà nó có quan hệ song phương:

Thái độ ăn miếng trả miếng trong đạo lý hồn nhiên thường nhằm đả vào cái bất công, phi lý một chiều của quan hệ đạo đức - tình dục phong kiến để khẳng định cái quyền bình đẳng "Ông ăn chả bà ăn nem". Tình dục lễ nghi bị dân gian chòng ghẹo cười cợt chỉ vì cái cứng nhắc và phi lý của nó như đã được đề cập ở phần trên.

Trong văn học hiện đại, tình dục trong văn chương ngày càng vùng vằng đòi trả lại vị trí hồn nhiên, chưa bị xã hội hoá của thời tiền sử. Giải phóng tình dục ra khỏi những quy ước của hôn nhân, ra khỏi những tình yêu xã giao dài dòng văn tự để khẳng định tình dục thuần tuý, tình dục hưởng lạc. Trong trường hợp này những khuyến cáo đạo lý trở nên lạc lõng và thừa thãi. Chỉ có một trở ngại duy nhất mạnh hơn tất cả các lực cản của quy ước xã hội, đó là bệnh lý tình dục vô phương cứu chữa.

Con người hiện đại có thể mặc sức thí nghiệm để trả giá. Tuy nhiên có thể khẳng định rằng, khi tách tình dục ra khỏi quá trình xã hội hoá của văn hoá loài người, những giá trị hấp dẫn của tình dục trong văn học cũng sẽ biến mất. Tình dục trần trụi chỉ hấp dẫn thời "mở cửa", sau hàng thế kỷ triền miên báo động giới nghiêm. Nhưng chỉ ít lâu người ta sẽ lại chán nó. Sẽ đến lúc chẳng cần sự khuyến cáo nào cả, người ta lại trùm chiếc áo xã hội hoá, dù đã cũ lên cái loã lồ lông lá tiền sử để đi tiếp những chặng còn lại của tiến trình văn hoá loài người...