Một miền hoa tam giác mạch (Phần 2)

Ông mở tập báo, nhìn ngày tháng trên những tờ báo, những tờ tạp chí khác nhau, lật giở từng trang một để tìm ra lý do của sự lưu giữ. Chỉ đến khi nhìn thấy bức ảnh phong cảnh chùa Thầy trên trang giữa của một tờ báo, ông mới chợt nhớ ra cơ sự.

 Hồi đó, không hiểu vì cớ gì, khi bức ảnh của ông vừa được trao giải trong cuộc thi hàng năm, một nhiếp ảnh gia đã lên báo tố rằng ông đạo ảnh của ông ta. Trong lúc ông chưa kịp phản ứng thì hàng loạt tờ báo đã vội vã nhập cuộc. Người thì cho rắng lời tố cáo là đúng sự thật. Kẻ thì cho rắng ông bị oan. Ai cũng muốn nói lời sau cùng, ai cũng muốn mình đúng.

Ông nghe lời thầy, đợi mọi người nói xong phần của họ rồi mới lên tiếng. Lại ầm ầm thêm một thời gian nữa mọi việc mới yên ắng. Ít lâu sau, ông gặp lại tay nhiếp ảnh nọ ở một cuộc triển lãm mỹ thuật, hắn chạy tới bắt tay, cười nói hi hô như chưa từng xảy chuyện. Không hiểu nổi. Ông nói với thầy VH đang đứng bên cạnh. Thầy cười, chưa hết đâu. Rồi cậu còn thấy khối chuyện lạ trong cái mảnh sân bé nhỏ này.

Quả nhiên, gần như ngay sau đó, lại đến lượt thầy gặp nạn. Có ba bốn bài báo đồng loạt lên tiếng phê phán VH, cho rằng thầy là người duy mỹ, các tác phẩm không phản ảnh hiện thực đời sống, không tuân thủ chức năng này chức năng nọ…Ông đã toan lên tiếng bênh thầy nhưng thầy bảo, vào lúc này, anh không “địch” nổi với họ đâu.

Thầy vừa rít thuốc lào vừa lơ đãng nhìn khói, nói dấm dẳng, chỉ cần họ không tước máy của mình là được. Rồi thầy lại vác máy ra đi hàng tháng trời. Rồi lại đem về những bức ảnh đẹp tuyệt vời.

Hồi đó, ông thấy mọi việc rất nghiêm trọng nên đã giữ lại các bằng chứng để phòng khi cần đến, một phần ông cũng muốn cho con cháu về sau biết rõ thực hư sự việc.

Ông thở dài, đứng ngẩn ra một lúc rồi mới thu dọn chồng báo, đem đặt vào chồng báo cũ ông vẫn để dành cho người giúp việc. Người phụ nữ gầy nhỏ này giúp việc theo giờ cho năm nhà trong chung cư, nhà thì 2 tiếng, nhà thì 3 tiếng, cộng lại thành 12 tiếng trong một ngày. Ông chọn quãng thời gian 9 đến 11 giờ để tiện việc chợ búa, cơm nước.

Gia đình bà vốn là những diêm dân ở miền Trung nhưng vì chồng đau ốm, con lại đang theo học trường cao đẳng nghề ở thành phố nên bà đưa cả nhà vào theo, thuê một căn phòng nhỏ để tá túc. Bà làm việc chăm chỉ, cẩn thận, rất ít lời. Lần duy nhất bà hỏi ông về gia cảnh là khi ông bị cảm, phải ăn cháo mấy ngày liền. Bà bưng cháo lên, ái ngại mở lời, tôi hỏi không phải, xin ông tha lỗi, bà nhà và các anh chị ở đâu mà ông sống một mình thế này.

Ông cười nhẹ, nhà tôi mất sớm, cô con gái duy nhất thì lấy chồng cách xa hàng vạn cây số. Ông nghe bà thở dài khi quay đi. Đó cũng là lần duy nhất ông nói với người khác tình cảnh của mình. Trừ số tiền lương được thỏa thuận ra, ông cũng chẳng có gì nhiều để cho bà, ngoài mấy tờ báo cũ, mà nghe đâu bây giờ cũng chẳng đáng gì. Hôm nay bà xin phép nghỉ để đưa chồng đi tái khám sau đận mổ ruột thừa.

Ông mở tủ lạnh. Các thức ăn đã sắp sẵn cho một ngày, chỉ cần đặt vào lò vi ba hâm nóng. Thật tội nghiệp, ông nghĩ thành lời, nước mắt chợt ứa tràn, nhòa cả mắt. Cái cuộc đời tàn khốc, đau đớn này rút cục bao giờ cũng dành cho ta một niềm thương cảm, một nỗi xót xa, để có thể sống.

Ông quàng chiếc dây da qua cổ. Một cảm giác gần như cơn ớn lạnh chợt chạy khắp cơ thể, giống như lần đầu tiên ông cầm chiếc Leica, ngắm nhìn Hồ Tây trong một ban mai mùa hạ. Mọi thứ cứ lặp đi lặp lại như thế, làm cho cuộc đời mình như dày dặn thêm lên, thầy từng có lần nói câu này, có lẽ là câu nói dài nhất, văn vẻ nhất của thầy, trong lúc xem bức phong cảnh cũ nhưng được chụp ở một thời khắc khác.

Ông đẩy chiếc khung sắt về phía ô cửa. Loay hoay mà đã đến nửa buổi rồi, ông lẩm bẩm. Lựa một tư thế ngồi thích hợp, ông cúi nhìn xuống dòng sông, chuẩn bị cho việc bấm máy. Thế nhưng, trong ánh sáng rỡ ràng của ngày, con thuyền đã biến mất. Ông bỏ máy xuống, nhướn mắt nhìn thật kỹ một lần nữa.

Rặng cây thấp ven bờ vẫn xanh thắm. Dòng nước dưới xa kia vẫn êm đềm như chẳng hề trôi chảy. Chỉ có con thuyền là  không còn nữa. Cái cảnh vật mà ông muốn có đã vỡ ra. Khoảnh khắc đã vuột mất.

Dù biết vậy, ông vẫn không sao có thể rời khỏi ô cửa. Ông cứ ngồi như thế, chốc chốc lại đưa mắt tìm kiếm, hy vọng lại nhìn thấy con thuyền neo đậu giữa dòng sông, cái hình ảnh đã tạo nên cảm giác yên bình kỳ lạ trong tâm khảm ông từ bấy lâu nay.

Nếu không có tiếng chuông cửa của người đưa báo, không biết ông sẽ còn chờ đợi đến bao giờ. Ông kêu to, tôi ra đây, tôi ra ngay đây như kẻ ngủ mê chợt tỉnh dậy, nói mà không biết mình đang nói gì.

Khi ông ra đến nơi thì người đưa báo đã đi rồi. Mấy tờ báo được đẩy qua khe cửa. Thường thì cậu ta nán lại vài phút để trò chuyện với ông. Không hiểu do đâu mà cậu ta biết nghề nghiệp của ông. Cậu ta thích chụp ảnh, thích bàn luận về nghệ thuật này và không ngớt tán dương ưu thế của máy ảnh kỹ thuật số. Cậu ta bảo đang theo học tại một trường nghệ thuật nào đó, đưa báo là việc làm thêm để chi dùng hàng ngày.

Biết vậy, những hôm bận, cậu đưa báo trễ, thậm chí quên đưa báo, ông cũng không phàn nàn. Ông bảo, cậu đừng ngại, đọc báo chỉ là thói quen thôi, tin tức có là bao. Hằng ngày, ông vẫn có ý đợi chàng trai này để nói dăm điều ba chuyện cho đỡ buồn.

Đã vài ba lần cậu ta bảo, để lúc nào rỗi, cháu đến chơi với bác cả buổi. Nhưng chắc chẳng khi nào cậu ta (và bọn trẻ nói chung) có thể có đủ một buổi để nói chuyện với một ông già, ông thầm nghĩ.

Ấy vậy mà, một ngày nọ, chàng trai lại tìm đến thăm ông. Nghe tiếng chuông, ông nghĩ là người giúp việc đến dọn dẹp, không ngờ là cậu đưa báo.  Câu ta đến giữa phòng rồi mà ông vẫn còn đứng vịn vào cánh cửa, vẻ bần thần.

Cậu ta quay lại, cháu có làm phiền bác không ạ. Ông giật mình, đỏ mặt, không, không, chẳng là tôi ở một mình lâu quá nên bất ngờ một chút thôi. Ông đã không nói với cậu ta rằng, chính cậu, chàng trai có mái tóc cắt ngắn, mặc chiếc sơ mi kẻ sọc xanh biển, khoác hờ hững chiếc ba lô màu đen bên vai, đã mang theo một luồng khí ấm nóng, tràn trề nhựa sống ùa vào căn phòng nhỏ bé, lạnh lẽo của ông, đã khiến ông  nghẹn ngào vì xúc động.

Chỉ đến lúc này ông mới hiểu vì sao ngày trước thầy VH lại yêu quý ông đến vậy. Tuổi trẻ của người khác làm cho ta hoài nhớ tuổi trẻ của chính mình, làm sống dậy trong ta những khát vọng, những ao ước, những tiếc nuối, day dứt, để có thể tiếp tục sống.

Vẫn đứng giữa phòng, chàng trai nói to, giọng trầm vang, cháu vừa đi thực tập ở Tây Bắc về.  Đẹp không thể tả được bác ạ. Chỉ có ba ngày mà cháu chụp không biết bao nhiêu là ảnh. Bác đừng cười cháu nhé. Cháu không thể cưỡng lại cái ý muốn thâu tóm tất cả cảnh trí vào ống kính. Đêm nằm không sao ngủ được, cháu cứ lục đà lục đục khiến cậu bạn mất ngủ, càu nhàu cấm cảu như một bà già khó tính.

Vừa tờ mờ sáng cháu đã vác máy đi, đúng là quên ăn, quên ngủ. Cháu mang ảnh đến trình bác đây ạ. Chàng trai chợt dừng lại, lo lắng nhìn ông già đang ngồi im lặng, một tay chống cằm, vẻ lơ đãng, bác ơi, bác có khỏe không ạ. Ông già ngẩng lên, mỉm cười, giọng run run, tôi khỏe mà. Anh cho tôi xem ảnh đi. Ông đã thay đổi cách xưng hô. Nhận thấy vẻ bối rối của chàng trai, ông đưa tay kéo cậu ngồi xuống bên cạnh, chỉ riêng tình yêu với thứ nghề này của anh đã đủ để chúng ta thành bạn bè rồi.

Chàng trai ngạc nhiên khi nhìn thấy chiếc máy tính cũ trên bàn làm việc, bác dùng máy tính ư. Thật tuyệt quá. Cháu đã in ra đây rồi nhưng xem trên máy sẽ rõ ràng hơn, thú vị hơn, sinh động hơn. Ông húng hắng ho, máy của tôi chỉ để gửi thư, nhận thư của con cháu, không biết anh có dùng được không.

Chàng trai ngó nghiêng chiếc máy một chút, giúp ông đến ngồi trước màn hình, rồi đặt đĩa CD vào ổ máy. Lập tức, trên màn hình hiện ra những triền núi, những cánh đồng, những thửa ruộng bậc thang phủ đầy một màu hoa hồng thắm.

Chàng trai vừa di chuột cho những bức ảnh liên tục hiện ra vừa giải thích, đây là hoa Tam giác mạch, cháu may mắn đến vào đúng mùa hoa. Thoạt tiên cháu cũng hơi ngạc nhiên vì tên của hoa. Người bạn ở địa phương nói với cháu, sở dĩ có tên lạ lùng như vậy là bởi hoa có ba mặt hình tam giác, lại là thứ hoa được nảy mầm từ mày lúa, mày ngô, có thể lấy hạt làm bánh, nấu rượu như các loại cây lương thực khác. Tam giác là vẻ ngoài, còn mạch là thuộc tính căn bản của hoa.  Có người gọi chúng là loài Lương thảo, có người lại gọi là Thảo hoa. Cháu thấy tên nào cũng hay vì chúng đẹp quá, mỏng manh quá, hoang dại quá. Một cô gái đẹp đâu phải nhờ cái tên bác nhỉ. Tam giác mạch có nhiều ở Cao Bằng, Lào Cai, Hà Giang…

Ông vừa nhìn hoa vừa nghe chàng trai vừa nhớ lại những loài hoa ông từng biết, những vùng đất ông từng qua. Simacai, Bát Xát, Bắc Hà, Mường Khương, Trà Lĩnh, Trùng Khánh, Sủng Là, Lũng Cú, Hoàng Su Phì, Phó Bảng, Đồng Văn, Xín Mậu…

Ông nhắm mắt lại, ngả đầu tựa vào thành ghế, im lặng hồi lâu rồi bất thần hỏi chàng trai, hoa Tam giác mạnh nở vào lúc nào. Dạ, vào cuối thu, khoảng tháng 10, tháng 11 bác ạ. Thế nào cháu cũng sẽ quay lại vào năm tới…

Chàng trai hào hứng trả lời, trong khi ông già đã thiếp đi với ý nghĩ, tại sao ngày xưa ta lại chẳng bao giờ đi đến Tây Bắc, vào độ cuối thu…

Trò chuyện cùng tác giả
Nghệ thuật không nhằm tạo ra các nghệ sĩ

Chân dung nhà thơ Ý Nhi qua nét vẽ của họa sĩ Đinh Cường

* Hình như chị chuẩn bị có tập truyện ngắn đầu tiên?

- Đúng vậy. Tôi đã ký hợp đồng với Nhà xuất bản Trẻ để xuất bản tập truyện ngắn Có gió chuông sẽ reo của mình. Hy vọng sẽ sớm có sách.

* Chị đang đọc những tác giả nào trong nước và ngoài nước? Và chị thích họ vì lẽ gì?

- Đọc sách là một công việc đặc biệt. Gọi đó là một thú vui cũng được. Tôi ham đọc sách từ nhỏ. Bây giờ đọc chậm hp7n nhưng vẫn không ngừng đọc. Trên bàn làm việc của tôi hiện đang có Báo ứng của Philip Roth, Khởi sinh của cô độc của Paul Auster, Quyển sách này sẽ cứu cuộc đời bạn của A.M.Homes, Thế giới như tôi nhìn thấy của Albert Einstein, Một mình ở châu Âu của Phan Việt, Nhiệt đới gió mùa của Lê Minh Khuê, Nghề cười của Chóe, Khải huyền muộn của Nguyễn Việt Hà, Sa lam! Chào xứ Ba Tư của Hồ Anh Thái, Bãi vàng, Đá quý, Trầm hương của Nguyễn Trí, Tâm, thơ của Marina Svetaeva…Một trong những cuộc dạo chơi thú vị nhất của tôi là dạo chơi trong nhà sách.

* Là con cả của nhà nghiên cứu có công lớn với nghệ thuật Tuồng, giáo sư Hoàng Châu Ký, chị có chịu ảnh hưởng nhiều từ cha mình?

- Cha tôi để lại trong tâm hồn chúng tôi hình ảnh một con người Chính trực, Tài năng, Đam mê và tràn đầy tình yêu thương. Ông tôn trọng sự tự do của tôi trong cuộc sống, trong công việc và luôn dõi theo tôi. Điều đó thực sự khích lệ, an ủi tôi. Tôi và các em tự hào về cha của mình.

* Người ta cũng muốn biết thông tin về người chồng nổi tiếng của chị, người thầy của nhiều thế hệ sinh viên, giáo sư Nguyễn Lộc…

- Nhà tôi, giáo sư Nguyễn Lộc Tết này đã bước sang tuổi tám mươi. Ông không còn lên lớp hay làm công việc nghiên cứu. Vừa rồi, khi các vị trong Ban lãnh đạo khoa Ngữ văn Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn đến chúc Tết, ông đã quyết định tặng lại tủ sách nghiên cứu của mình cho Khoa. Nhân đây, cũng xin báo một tin vui, công trình nghiên cứu Văn học Việt Nam cuối Thế kỷ 18- Thế kỷ 19 của ông đã được Nhà xuất bản Giáo dục tái bản đến lần thứ 9.

* Và cũng không thể không hỏi về con dâu chị, họa sĩ Đinh Ý Nhi: hiện Đinh Ý Nhi đang có những hoạt động nghệ thuật nào?

- Là một họa sĩ chuyên nghiệp, Đinh Ý Nhi vẫn đang vẽ và thật đáng mừng là các tác phẩm của Nhi vẫn được đón nhận.

* Theo chị, văn học liệu có vai trò gì trong cuộc sống đòi hỏi rất nhiều điều  “thiết thực” hiện nay?

-Tôi nghĩ, cuộc sống càng “thiết thực” bao nhiêu thì văn chương càng cần có mặt bấy nhiêu. Không phải ngẫu nhiên mà Octavio Paz nói: “Thơ là thuốc giải độc cho Kỹ thuật và Thị trường”. Không phải ngẫu nhiên mà Evtusenko phát biểu: “Thế giới luôn thiếu Thơ”. Câu hỏi của chị khiến tôi nhớ tới một câu nói của Rin Ke trong tác phẩm Thư gửi Rudolf Bodlander: “Nghệ thuật không phải nhằm cuối cùng tạo ra thêm nhiều các nghệ sĩ. Nó không có nghĩa kêu gọi mọi người vươn tới nó. Quả thực, tôi luôn luôn cho rằng nó không gắn với bất kỳ một mục đích nào. Nhưng khi được tạo ra, được thoát ra không gì cưỡng nổi từ mạch nguồn vô tận, khi đứng bình thản và ngạo nghễ giữa các vật khác thì có thể bất giác chẳng hiểu sao chúng trở thành mẫu mực đối với mọi hoạt động của con người do sự vô tư, tự do và cường độ cảm xúc mạnh mẽ của chúng”.

Tất nhiên, để có được những tác phẩm như vậy là điều vô cùng khó khăn, cho bất cứ ai trong chúng ta.    

Ngô Thị Kim Cúc

Tác giả - Tác phẩm

Tác giả

Nhà thơ Ý Nhi sinh tại Hội An - Quảng Nam, chị tốt nghiệp Khoa Ngữ văn Đại học Tổng hợp Hà Nội năm 1968.

Đã làm việc tại Viện Nghiên cứu Văn học, Nhà xuất bản Văn nghệ Giải phóng, Nhà xuất bản Tác phẩm mới (sau này là Nhà xuất bản Hội nhà văn)

Hiện sống cùng gia đình tại TP. Hồ Chí Minh.

Tác phẩm

Nỗi nhớ con đường (chung với Lâm Thị Mỹ Dạ), Đến với dòng sông, Cây trong phố - Chờ trăng (chung với Xuân Quỳnh), Người đàn bà ngồi đan, Ngày thường, Mưa tuyết, Gương mặt, Vườn, Ý Nhi, thơ; Những gương mặt-Những câu thơ, Ý Nhi tuyển tập.