Những kỷ niệm ngọt ngào và chua chát trong mối quan hệ Biden - Tập Cận Bình

Sau cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tuần trước, nhà hàng Yaoji Chaogan ở Bắc Kinh lại xuất hiện trên các bản tin.

Kỷ niệm đẹp của đôi bạn Biden và Tập

Quán ăn lâu đời này nằm trong một khu phố cổ của thủ đô Trung Quốc. Quán chuyên phục vụ chaogan (sao can), một món ăn bình dân của người Bắc Kinh được chế biến bằng cách hầm gan và ruột lợn.

Cách đây 9 năm, Joe Biden, khi đó là Phó tổng thống của Tổng thống Barack Obama, đã đến ăn trưa với cháu gái Naomi.

Biden lúc đó vừa có cuộc gặp với Phó Chủ tịch Trung Quốc lúc bấy giờ là Tập Cận Bình. Hình ảnh một Biden tươi cười đã được đăng trên các tờ báo Trung Quốc ngày hôm sau, ghi lại bản chất ấm áp và thân thiện trong chuyến du lịch 6 ngày hồi mùa hè năm 2011.

Chính quyền Obama đã sắp xếp một chuyến công du dài ngày bất thường tới Trung Quốc để Biden có thể hình thành mối quan hệ cá nhân sâu sắc với ông Tập, người khi ấy được coi là chuẩn bị kế nhiệm Chủ tịch Hồ Cẩm Đào nhưng lại có ít tương tác trực tiếp với các nhà lãnh đạo nước ngoài.

Cả hai đã dành nhiều giờ bên nhau trong chuyến đi đó và các chuyến thăm lẫn nhau sau đó. Thế nhưng, quá khứ này không đảm bảo những cải thiện trong tương lai trong quan hệ Mỹ-Trung.

Trước cuộc bầu cử Mỹ, nhiều nhà phân tích Trung Quốc đã dự báo rằng bất kể người chiến thắng, Biden hay Tổng thống Donald Trump, mối quan hệ căng thẳng của Trung Quốc với Hoa Kỳ sẽ tiếp tục. Câu hỏi quan trọng là Chủ tịch Tập nhìn nhận điều đó như thế nào?

"Chủ tịch của chúng tôi có thể thở phào. Ông ấy biết rõ về Biden", một nguồn tin Trung Quốc am hiểu về quan hệ với Mỹ tiết lộ. "Họ đã đồng hành cùng nhau từ 9 năm trước nên ông Tập có lẽ am hiểu theo cách riêng của mình về Biden là người như thế nào. Ít nhất thì ông ấy không khó đoán như Trump".

Chuyến du lịch sáu ngày của Biden đến Trung Quốc vào tháng 8.2011 là một chuyến đi thoải mái. Ông đã ở lại Bắc Kinh trong 3 ngày, có các cuộc hội đàm với ông Tập. Ông cũng đã đến thăm Thành Đô, thủ phủ của tỉnh Tứ Xuyên ở tây nam Trung Quốc, để có bài phát biểu và tham quan.

Trong phần lớn chuyến đi của mình, Biden được tháp tùng bởi người đồng cấp lúc bấy giờ là ông Tập. Nhà ngoại giao kỳ cựu Cui Tiankai đóng vai trò là người phục vụ và phiên dịch trên thực tế. Cui lúc đó đang giữ chức thứ trưởng ngoại giao. Hai năm sau, Cui đến Washington với tư cách đại sứ tại Mỹ.

Trong chuyến công du Trung Quốc của Biden, ông và ông Tập đã dành nhiều thời gian bên nhau, hội đàm ở Bắc Kinh và Tứ Xuyên, và ăn cùng bàn. Có lẽ không phải là bạn thân, họ có lẽ đã biết tính cách của nhau ở một mức độ nào đó.

Joe Biden và Tập Cận Bình cùng nhau ăn tối tại khách sạn Jianjiang ở Thành Đô, Trung Quốc vào ngày 21.8.2011. (Ảnh do Nhà Trắng cung cấp)

Trong bài phát biểu của mình tại Đại học Tứ Xuyên ở Thành Đô, ông nói: "Tôi muốn giới thiệu với các bạn hai người trong gia đình mà tôi đã dẫn theo, con dâu tôi Kathleen Biden và cháu gái tôi Naomi Biden".

"Sẽ thích hợp hơn nếu nói Naomi dẫn tôi đi vì cháu mới bắt đầu nói tiếng Trung, đã học tiếng Trung được năm năm, vì vậy tôi đã lắng nghe cháu trong suốt chuyến đi", ông Biden nói.

Ông Biden cũng đề cập đến kinh nghiệm của một thành viên khác trong gia đình, người mà ông mô tả "đã học tiếng Quan Thoại ở Harvard và dành một năm ở Bắc Kinh để trau dồi kỹ năng ngôn ngữ và cuối cùng làm việc tại Bộ Tài chính trong lĩnh vực quan hệ Mỹ-Trung."

Chuyến đi đã giúp Tập, Biden duy trì mối quan hệ tốt đẹp giữa Mỹ và Trung Quốc trong những năm sau đó.

Vào tháng 2 năm 2012, nửa năm sau khi Biden thăm Trung Quốc, ông Tập đã đến Mỹ.

Trong một cuộc gặp vào ngày Lễ tình nhân tại Nhà Trắng, Biden đã đưa ông Tập đến Phòng Bầu dục để chào xã giao, nơi Tổng thống Barack Obama đã ngồi với nhà lãnh đạo Trung Quốc trong 85 phút.

Sau đó Biden tháp tùng ông Tập đến Los Angeles. Một thỏa thuận được công bố ở đó, cho phép nhiều phim Hollywood vào Trung Quốc hơn mỗi năm. Đó được coi là minh chứng cho sự hợp tác giữa Mỹ và Trung Quốc.

Vô tình hay bị chơi khăm?

Mối quan hệ của ông Tập với người kế nhiệm Obama là Trump, hóa ra trở nên phức tạp hơn.

Ông Tập có một kỷ niệm cay đắng về cuộc gặp đầu tiên với Trump. Vào tháng 4.2017, trong khi tiếp đón ông Tập tại dinh thự riêng ở Mar-a-Lago, Trump đã ra lệnh tấn công tên lửa vào Syria

Ông Tập và phu nhân Bành Lệ Nguyên, cũng được đón chào tại nhà của Trump ở Florida bởi vợ chồng Ivanka Trump. Lũ cháu của Trump đã hát bài hát dân gian nổi tiếng của Trung Quốc "Mo Li Hua (Hoa lài)" cho các vị khách Trung Quốc đặc biệt.

Hình ảnh gia đình Trump và Tập vui vẻ đã lan truyền ở Trung Quốc. Nhưng ngay trước khi ca hát, chính quyền Trump đã quyết định phóng tên lửa, mặc dù biết rằng Trung Quốc luôn phản đối cuộc tấn công của Mỹ.

Trong bữa tối kéo dài, các cuộc tấn công bắt đầu. Ông Tập như ngồi trong phòng kín không hay biết gì. Chỉ khi bữa tiệc sắp kết thúc, ông Trump mới thông báo cho ông Tập về các cuộc không kích.

Ông Biden cũng từng bị ông Tập dành cho điều bất ngờ kiểu thế vào tháng 12.2013, sau khi ông Tập trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc. Lần đó, Biden đang có chuyến thăm khác tới Trung Quốc cùng một cháu gái khác là Finnegan, em gái của Naomi.

Ý tưởng của ông Biden khi dắt cháu gái đi là để tạo ra một "tình cảm kiểu giữa gia đình và gia đình". Nhưng kịch bản đó đã bị bỏ thùng rác khi có tin Trung Quốc đột ngột thiết lập vùng nhận dạng phòng không ở biển Hoa Đông trùng với chuyến thăm của Biden.

Khu vực này ảnh hưởng đến việc bảo vệ quần đảo Senkaku do Nhật Bản quản lý, mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền và gọi là Điếu Ngư. Ông Tập, người lúc đó nắm quyền chỉ huy quân đội Trung Quốc, đã chấp nhận chơi một trò chơi mạo hiểm, thử nghiệm liên minh an ninh Mỹ-Nhật.

Sáu tháng trước đó, vào tháng 6.2013, ông Tập đã có chuyến thăm đầu tiên tới Mỹ với tư cách là nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc.

Ông Tập đã hội đàm với Obama tại thị trấn nghỉ mát ở sa mạc Palm Springs, California, và đề xuất "một kiểu quan hệ cường quốc mới" giữa các nước.

"Thái Bình Dương rộng lớn có đủ không gian cho cả Trung Quốc và Mỹ" Ông Tập nói với Obama, gợi ý rằng các nước chia sẻ hoặc phân chia lợi ích thương mại, kinh tế và an ninh ở Thái Bình Dương.

Trên thực tế, ông Tập đã đòi chia “ảnh hưởng” nửa phía tây của Thái Bình Dương cho Trung Quốc. Nếu Mỹ đồng ý, cán cân quyền lực ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương sẽ sụp đổ.

Trật tự quốc tế đang ở một thời điểm quan trọng. Vào tháng 11 năm 2013, Susan Rice, cố vấn an ninh quốc gia của Obama, đã có một bài phát biểu về chính sách châu Á - Thái Bình Dương, trong đó bà bày tỏ sẵn sàng chấp nhận khái niệm này.

Bà nói: “Khi nói đến Trung Quốc, chúng tôi đang tìm cách vận hành một mô hình quan hệ cường quốc mới. "Điều đó có nghĩa là kiểm soát cạnh tranh không thể tránh khỏi trong khi tăng cường hợp tác sâu hơn về các vấn đề mà lợi ích của chúng ta hội tụ - ở châu Á và hơn thế nữa".

Trong một khoảnh khắc ngắn ngủi, thế giới đang ở đỉnh cao của kỷ nguyên "G-2", trong đó hai cường quốc - Hoa Kỳ và Trung Quốc - thống trị như những kẻ đồng bá chủ.

Khi Trung Quốc thiết lập ADIZ ở Biển Hoa Đông vào tháng 12.2013, căng thẳng bùng lên.

Điều thú vị là sau cuộc gặp Tập-Biden vào cuối năm 2013, Mỹ đã ngừng sử dụng thuật ngữ "quan hệ quyền lực lớn".

Sự quay lưng

Biden đã hy vọng Tập sẽ là một nhà lãnh đạo cởi mở và duy trì quan điểm thân thiện với Trung Quốc. Nhưng với việc ông Tập có đường lối quân sự cứng rắn, nên Biden không còn lựa chọn nào khác ngoài việc thay đổi lập trường của mình.

Sau đó, ý thức cảnh giác ngày càng tăng trong chính quyền Obama. Ba tháng sau, khi Obama gặp ông Tập tại The Hague ở Hà Lan, nhà lãnh đạo Mỹ không đề cập đến "các mối quan hệ quyền lực lớn".

Sự kiện đó đánh dấu sự khởi đầu trong suy thoái của mối quan hệ Mỹ-Trung một thời gian dài - rất lâu trước khi Trump thắng cử tổng thống Mỹ năm 2016 với chương trình nghị sự "Nước Mỹ trên hết".

Mặc dù bị Mỹ quay lưng nhưng Trung Quốc đã đưa ra kế hoạch B. Nước này đặt ra mục tiêu đứng vào hàng ngũ các nước tiên tiến tầm trung, sau đó bắt kịp và vượt Mỹ về kinh tế vào năm 2035. Một mục tiêu khác: đạt được bước đột phá đáng kể hướng tới ưu thế công nghệ.

Về mặt quân sự, Trung Quốc đã trở nên mạnh mẽ hơn theo năm tháng, và việc tiến vào Thái Bình Dương đã ở giai đoạn không thể lùi bước.

Tham vọng của Trung Quốc đã thể hiện cho tất cả mọi người thấy. Bắc Kinh không còn bận tâm đến việc che giấu tham vọng. Chính quyền Biden sẽ phải đưa ra một kế hoạch cho cuộc chơi. Ngồi yên không phải là một lựa chọn.

Khi Biden đến thăm nhà hàng Yaoji Chaogan 9 năm trước, ông đã không gọi món ăn đặc trưng của nhà hàng. Gan và ruột heo hầm không hợp khẩu vị đối với người Mỹ, mặc dù món ăn có hương vị tuyệt vời.

Khi đề cập đến việc hình thành chính sách đối với Trung Quốc, liệu Biden có nao núng như ông đã từng cân nhắc việc ăn gan và ruột heo? Nhật Bản, Hàn Quốc và các quốc gia châu Á khác đang quan sát.