Tình trạng khí hậu toàn cầu

2024 là năm nóng nhất từng được ghi nhận. Nghiên cứu được thực hiện bởi Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) xác định các dấu hiệu rõ ràng của biến đổi khí hậu do con người gây ra “đã đạt đến đỉnh cao mới”. Trong 12 tháng qua, nhiệt độ không khí trung bình toàn cầu cao hơn 1,55 độ C so với giai đoạn 1850 - 1900 trước lúc con người bắt đầu sử dụng nhiên liệu hóa thạch với quy mô công nghiệp. Mức này phá vỡ kỷ lục nhiệt độ trước đó vào năm 2023.

Theo Thỏa thuận khí hậu Paris, chính phủ các nước cam kết giữ nhiệt độ toàn cầu tăng ở mức dưới 2 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp, theo đuổi nỗ lực không cho nhiệt độ tăng quá 1,5 độ C.

Do nhiệt độ trung bình được đo trong nhiều thập niên chứ không phải từng năm, nên phát hiện ghi trong báo cáo WMO thường niên không có nghĩa mục tiêu do Thỏa thuận khí hậu Paris đặt ra đã đổ vỡ. Nhưng nhiệt độ đang tiến rất sát mức cho phép. Báo cáo nêu rõ mức tăng nhiệt độ toàn cầu đang khoảng 1,34 - 1,41 độ C.

Giới nghiên cứu ghi nhận nồng độ khí carbon dioxide (CO2) làm nóng Trái đất - thải ra từ nhiên liệu hóa thạch mà con người đốt - cao nhất 2 triệu năm qua. Tổng thư ký WMO Celeste Saulo nhấn mạnh báo cáo mới nhất là lời cảnh tỉnh rằng con người đang làm gia tăng rủi ro đối với cuộc sống, nền kinh tế lẫn hành tinh. Bà chỉ ra thời tiết cực đoan vẫn tiếp tục gây ra hậu quả tàn khốc trên toàn thế giới mà chỉ 50% quốc gia được trang bị hệ thống cảnh báo sớm đầy đủ giúp bảo vệ tính mạng và tài sản.

Trong một nghiên cứu khác công bố cuối năm ngoái, tổ chức học thuật World Weather Attribution (WWA) phát hiện biến đổi khí hậu góp phần gây ra cái chết của ít nhất 3.700 người đồng thời khiến hàng triệu người khác phải di dời. Họ xem xét 26 sự kiện thời tiết xảy ra năm 2024, nhưng vì có gần 200 đợt lũ lụt, hạn hán hoặc bão cực đoan khác không được nghiên cứu nên họ kết luận số người thiệt mạng thực tế có thể lên đến hàng chục nghìn hoặc hàng trăm nghìn.

Tác động đến đại dương

Báo cáo WMO xác định sự thay đổi từ La Nina sang El Nino cũng góp phần đẩy nhiệt độ năm ngoái lên mức kỷ lục. Ngoài ra nhóm tác giả báo cáo lưu ý rằng nhiệt độ không khí chỉ là một phần trong bức tranh khí hậu lớn hơn.

Với 90% lượng nhiệt dư thừa được hấp thụ bởi đại dương, năm 2024 chứng kiến nhiệt độ đại dương tăng lên mức cao nhất 65 năm. Tình trạng như vậy tác động đến hệ sinh thái biển, dẫn đến suy giảm đa dạng sinh học lẫn khả năng hấp thụ carbon. Đại dương ấm lên cũng liên quan đến nhiều cơn bão nhiệt đới và mức độ axit hóa cao hơn, qua đó gây hại cho môi trường biển cùng ngành đánh bắt hải sản.

Vì nở ra và cần nhiều không gian hơn, nước ấm lên cũng góp phần khiến mực nước biển dâng cao gây hư hại hệ sinh thái lẫn cơ sở hạ tầng duyên hải. Mực nước dâng cao còn dẫn đến lũ lụt và ô nhiễm nước ngầm.

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres tuyên bố: “Hành tinh của chúng ta đang phát ra nhiều tín hiệu báo động hơn. Nhưng báo cáo mới nhất cho thấy mục tiêu hạn chế nhiệt độ toàn cầu tăng quá 1,5 độ C vẫn có thể thực hiện”. Ông kêu gọi giới lãnh đạo các nước tận dụng lợi ích của năng lượng tái tạo sạch, giá rẻ cho người dân lẫn nền kinh tế.

Năng lượng tái tạo

Năm 2023, năng lượng tái tạo chiếm 30% sản lượng điện toàn cầu nhờ năng lượng mặt trời cùng năng lượng gió phát triển mạnh mẽ.

Ngay cả tại Mỹ nơi Tổng thống Donald Trump bãi bỏ loạt quy định bảo vệ khí hậu và ủng hộ khai thác nhiên liệu hóa thạch, đà phát triển của năng lượng mặt trời cũng được duy trì. Năm ngoái chứng kiến số lượng hạ tầng năng lượng mặt trời gia tăng đến mức hiện đã có thể đáp ứng hơn 7% nhu cầu điện cả nước.

Giá năng lượng tái tạo giảm đáng kể suốt thập niên qua. Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA) Francesco La Camera tuyên bố giá cả không còn là cái cớ để tránh phát triển các loại hình năng lượng này nữa.

Nhưng bất chấp quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, giới khoa học nhấn mạnh cần phải hành động mạnh tay hơn và nhanh chóng hơn. Theo nhà khoa học Stephen Belcher của cơ quan khí hậu - thời tiết quốc gia Anh, báo cáo WMO chỉ ra rằng “Trái đất đang bệnh nặng”. Nếu không có những nỗ lực nghiêm túc thì hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán, nắng nóng, lũ lụt sẽ tiếp tục trở nên tồi tệ hơn.