Sâu thẩm trong khu rừng nhiệt đới của miền trung Việt Nam, Sơn Đoòng nằm giấu mình trong một thế giới thất lac che giấu một hệ sinh thái độc đáo. Sơn Đoòng nắm giữ không chỉ giá trị lịch sử, văn hóa, du lịch, “kiệt tác” thiên nhiên ban tặng ấy còn nắm giữ giá trị sinh thái.
Hang động Sơn Đoòng được mệnh danh là Vạn Lý Trường Thành của Việt Nam và được đưa vào di sản thiên nhiên thế giới vào 2003.
Vài nét sơ lược
Hang động Sơn Đoòng (Hang động của núi và sông) thuộc khu quần thể hang động Phong Nha – Kẻ Bàng, Quảng Bình, có chiều dài lên đến 9000m và độ sâu có thể xuống đến 150m. Hang động được cho là hang động lớn nhất thế giới cho đến hiện nay. Vào năm 2003, UNESCO đã công nhận Sơn Đoòng là Di sản thiên nhiên thế giới.
Sở dĩ hang động Sơn Đoòng được đặt tên là “Sơn Đoòng” là vì nó hội tụ đầy đủ 2 yếu tố: sông và núi.
Địa chất
Hang động Sơn Đoòng được hình thành ngay trong lòng núi đá vôi Kẻ Bàng cách đây 5 triệu năm do sự ăn mòn của nước sông. Dòng chảy men theo một đường đứt gãy của vùng núi bị vùi lấp, làm xói mòn địa chất, cấu trúc bên trong long núi và tạo nên một đường hầm khổng lồ mà ta thấy ngày nay, chính là hang động Sơn Đoòng.
![Son Doong, thien nhien Viet Nam, di san thien nhien, hang dong lon nhat the gioi, danh lam thang canh, du lich sinh thai, du lich thien nhien, rung vang bien bac]()
Hình: sưu tầm Về đá vôi, các cột nhũ đá vôi tại hang Sơn Đoòng có thể cao lên đến 8om. Chuông đá thì từ trên ròng xuống gần sát với trần luôn, là những thành tạo khổng lồ. Có những chỗ tạo thành nơi quần tụ của những thạch nhũ. Những quần thể này thường được những người trong hiệp hội Hang động Hoàng gia Anh đặt tên.
Về rừng nhiệt đới, tại những nơi vách núi đá vôi chưa được hình thành chắc chắn, trần của hang động sụp xuống tạo thành những hố sụp cho Sơn Đoòng, tạo điều kiện cho oxy vào trong hạng động và ánh nắng chiếu vào. Đó chính là khoảng khắc mà sự sống và sức sống thật sự được đâm chồi sinh sôi nảy nở trong đường hầm khổng lồ này. Đó chính là lý do vì sao hang động Sơn Đoòng nắm giữ một khu rừng nhiệt đới nguyên sinh của chính nó. Hiện nay, hang Sơn Đoòng có hai “giếng trời” và cũng là hai cửa vao duy nhất cho các nhà khám phá.
![Son Doong, thien nhien Viet Nam, di san thien nhien, hang dong lon nhat the gioi, danh lam thang canh, du lich sinh thai, du lich thien nhien, rung vang bien bac]()
Về những dòng sông ngọc, ngoài những cái rất lớn, rất vĩ đại và đặc biệt như thế, trong hang Sơn Đoòng lại còn có những thực thể, hay đúng ra là những thành tạo địa chất rất nhỏ, rất mỏng manh và dễ bị phá hủy.Ví dụ những cái người ta gọi là ngọc động, thực chất là những thạch nhũ bằng cacbonat canxi, được gắn kết hay đúng hơn là kết tủa xung quanh những nhân kết tinh. Và những nhân kết tinh đó, trong quá trình thành tạo lại được giòng nước chảy qua, cuối cùng là vừa kết tủa vừa lớn lên, xoay tròn, tạo thành những viên giống như hòn bi hay quả trứng…nói chung là có cấu tạo đồng tâm.
Chính vì thế nó tạo nên cả một thế giới của những viên ngọc động trong hang Sơn Đoòng này, nhiều tới mức khó thể biết là bao nhiêu. Cả hàng triệu viên, nằm trong những ngăn, mà những ngăn này cũng làm bằng chất cacbonat canxi, tức là chất đá vôi. Những ngăn đó rất là mỏng mảnh, nhưng cũng tạo thành hàng vạn, hàng triệu ngăn như vậy. Trong những ngăn đó lại đựng những viên ngọc động.
Hoặc những thành tạo được gọi là phitokart hay biokart, cũng là những thành tạo do đá vôi hình thành nên, nhưng dưới tác dụng của những loại sinh vật như nấm, tảo…Những nấm, tảo đó, ví dụ như tảo lại cần ánh sáng. Và khi tảo phát triển, nó tiết ra một thứ axit có tác dụng ăn mòn đá vôi, nhưng đó là ăn mòn sâu theo hướng đối diện với tia sáng. Có nghĩa là, chỗ nào tia sáng chiếu vào thì nó khoét sâu theo hướng sáng đó, cuối cùng tạo thành những cấu tạo như những bó que. Rất nhiều bó que chĩa thẳng về phía ánh sáng, tạo nên một thứ mà ở ngoài đời không bao giờ có được. Ở Việt Nam chưa ở đâu có phitokart.
![Son Doong, thien nhien Viet Nam, di san thien nhien, hang dong lon nhat the gioi, danh lam thang canh, du lich sinh thai, du lich thien nhien, rung vang bien bac]()
Còn một thành tạo kiểu khác là biokart. Đấy là do những loại nấm hoặc vi khuẩn, cũng sống bám và tạo nên những chất bài tiết trên bề mặt của trầm tích cacbonat, bảo vệ cho trầm tích đó khỏi bị phá hủy. Ở bên trên, những giọt nước có thể chảy xuống, nhưng gặp chỗ nào có những sản phẩm do tảo, nấm tạo nên thì được giữ lại. Còn những chỗ xung quanh thì bị bào mòn theo chiều thẳng đứng xuống, cuối cùng tạo thành những cột.
![Son Doong, thien nhien Viet Nam, di san thien nhien, hang dong lon nhat the gioi, danh lam thang canh, du lich sinh thai, du lich thien nhien, rung vang bien bac]()
Giá trị sinh học
Một điểm độc đáo khác nữa là thế giới sinh vật trong hang Sơn Đoòng. Có nhiều loại sinh vật sống tại đây, chúng có những đặc điểm không giống ở bất cứ nơi nào khác vì phải thích ứng với môi trường. Bên cạnh đó là những chứng nhân của quá khứ : các hóa thạch động vật có xương sống, các quần thể san hô bốn tia màu trắng nổi bật trên nền đá vôi đen 300 triệu năm tuổi…rất thú vị đối với những nhà cổ sinh vật học.
Độc đáo khác nữa là trong động Sơn Đoòng còn có những loại sinh vật rất nhỏ, sống trong bóng tối triền miên, những chỗ không hề có ánh sáng vào bao giờ. Nhưng dưới ánh sáng đèn pin hay ánh sáng dưới mũ những người đi thám hiểm hang động, có thể nhìn thấy những con vật thuộc bộ không cánh hoặc phụ ngành nhiều chân - lớp chân khớp chẳng hạn - bò trên mặt đất. Đất ấy chắc chắn có mùn, và mùn đó là do dòng nước có thể chảy qua, mang từ những nơi khác đến, đưa vào trong hang động. Chính vì có một chút thức ăn gì đó, mà những con vật này có thể sống được trong bóng tối.
![Son Doong, thien nhien Viet Nam, di san thien nhien, hang dong lon nhat the gioi, danh lam thang canh, du lich sinh thai, du lich thien nhien, rung vang bien bac]()
Sơ đồ địa chất Sơn Đoòng (sưu tầm)
Xung quanh hố sụp thứ nhất, có một ngách đi sâu vào trong một túi nhỏ. Trên trần và vách của ngách hang đó có rất, rất nhiều hóa thạch san hô bốn tia chi chít xung quanh. Không những nhiều mà lại còn to và trông rất rõ ràng, bởi vì nó màu trắng, thể hiện lên trên màu đen của đá vôi có tuổi cacbon cách đây khoảng 300 triệu năm. Có nghĩa là đá vôi mà hình thành nên động Sơn Đoòng khoét sâu trong tầng đá vôi từng được hình thành dưới đáy biển cách đây khoảng 300 triệu năm.
Đấy là một điều rất là kỳ diệu. Vì đi vào trong hang mà lại gặp những quần thể san hô bốn tia hoặc là hội biể. Những nhà cổ sinh vật học, những người chuyên nghiên cứu về những sinh vật cổ còn di tích lại ở trong tầng đá, thì họ đều có thể đến đấy nghiên cứu, và có thể xác định được giống loài dựa trên những bức ảnh có thể chụp trực tiếp ở đấy. Còn lấy ra thì hơi khó vì trần hang rất cao, kể cả vách hang. Trông như thế nhưng rất rắn, để đục được ra một con hóa thạch thì không đơn giản tí nào. Mà có lẽ cũng không nên đục, nên để đấy thành di tích cho rất nhiều người có thể đến chiêm ngưỡng về sau. Ngoài ra hóa thạch của động vật có xương sống - đặc biệt là của thú, động vật có vú, thì có một con hóa thạch thuộc bộ có vuốt, có nghĩa là động vật ăn cỏ.
Nguyễn Thu Hiền / Đại học Saxion Hà Lan
