Chuyện đời của 'nữ hoàng xiếc thú'

Trọn đời đam mê nghiệp xiếc

Rosa đã bắt đầu sự nghiệp bên trong lồng sư tử, biểu diễn múa rắn ngay những năm tuổi thiếu niên của mình. Nghiệp xiếc đã vận vào đời bà ngay từ khi chào đời trong một đoàn xe ngựa ở Bỉ vào khoảng tháng 12-1910. Cha của Rosa là một bậc thầy huấn luyện thú với phục trang gia đình Ménagerie Van Been, họ cùng rắn, gấu và sư tử rong ruổi đi khắp châu Âu để biểu diễn.

Trong cuốn hồi ký được viết vào những năm cuối đời, “nữ hoàng xiếc” Rosa Bouglione nhấn mạnh: “Tôi sinh ra trong một đoàn lữ hành, và trái tim tôi thuộc về nơi đó”. Tuy nhiên, ở tuổi 17, trái tim của cô thanh nữ Rosa lại loạn nhịp vì một điều khác: phải lòng chàng trai đến từ một gia đình xiếc khác, Joseph Bouglione, người mà Rosa ấn tượng bởi vẻ điển trai cao bồi. Trúng tiếng sét ái tình, họ đã nên duyên vợ chồng trong bầy sư tử.

Lúc sinh thời bà Rosa Bouglione từng mô tả về ông xã Joseph: “Anh ăn mặc bảnh bao lắm. Lúc nào cũng đội mũ lớn và đi ủng, nhìn hao hao như mấy tay cao bồi”.

Đám cưới kỳ quặc, tuần trăng mật của Rosa-Joseph lại khác thường hơn, họ quần quật làm việc với Đoàn kịch Wild West Show được thành lập bởi thợ săn kiêm nhà giải trí Buffalo Bill Cody. Cuộc đời của Rosa sau khi gia nhập gia đình Bouglione đã đưa bà tiến sát với tầng lớp xã hội thượng lưu Pháp khi đó và khẳng định tên tuổi của bà ngay cả khi thị hiếu của khán giả đối với xiếc đã thay đổi vào những năm cuối đời của Rosa.

Rosa Bouglione tạ thế ở Paris và hưởng thọ 107 tuổi. Đám tang của bà được tổ chức linh đình, với đoàn đưa tang rồng rắn Cirque d'Hiver (Gánh xiếc Mùa đông) cùng sự hiện diện của 1.500 người tại quận Marais nơi bà và ông xã từng dựng sự nghiệp vào năm 1934. Ở Marais nơi có tòa nhà lớn hình tròn do Hoàng đế Napoleon III hạ lệnh xây dựng, vẫn là căn cứ của gia tộc Bouglione, dù họ không mấy khi ở đó bởi cả người lẫn chú hề, thú và các nghệ sĩ biểu diễn bận đi lưu diễn khắp thế giới.

Cuộc đời của vợ chồng họ mà nói ví von theo cách của ông Joseph Bouglione là “một kỳ nghỉ liên tục”. Trong một cuộc phỏng vấn hồi năm 2011, bà Rosa Bouglione nhớ lại kỷ niệm lần đến Brazil, hai vợ chồng bà đồng hành cùng 30 con ngựa, 10 con sư tử, 6 con hổ, 1 con gấu trắng Bắc Cực cùng các loài động vật khác. Khi thuyền trưởng con tàu cố gắng đẩy những con voi lên bờ để giảm trọng lượng tàu trong trận bão, Joseph liền đe sẽ tổ chức một cuộc binh biến, thế là thủy thủ đoàn đành phải chọn cách bỏ đi nhiều hàng hóa.

Điều hành gánh xiếc là một kỳ công hậu cần: 100 chiếc xe chở đầy ắp thú và các dụng cụ thường xuyên dỡ xuống, chất lên ngay trong ngày, cùng 40 tấn quần áo phục trang được đóng gói gọn gàng vào cuối mỗi chương trình.

Gánh xiếc độc đáo nhất thế giới

Quản lý các con thú biết vâng lời cũng gian nan không kém. Có một con khỉ đột tên là Jacky rất sang chảnh, nó chỉ thích uống nước Perrier và mỗi khi đoàn xiếc đến bất kỳ khách sạn nào, con khỉ đột cũng lấy hết rèm che cửa để bện làm võng cho nó ngủ! Kinh dị không kém khi có một con trăn hễ thấy cô nào đẹp là mon men tìm tới “làm quen”.

Có con vẹt tên là Coco hay bay lên ban công và réo inh ỏi: “Cứu tôi với!” khiến cảnh sát tưởng người thật liền đổ xô tới hiện trường. Ngay cả khi là một trong những gánh xiếc lớn nhất thế giới, nhưng gia đình Bouglione không phải lúc nào cũng được chào đón nồng nhiệt trong các chuyến lưu diễn quốc tế của mình, bà Rosa đã tiết lộ như thế với mạng lưới TF1 của Pháp vào năm 2011.

Các nghệ sĩ Gina Lollobrigida và Thomas Gomez trong bộ phim “Trapeze” công chiếu vào năm 1956, phim được bấm máy tại gánh xiếc d'Hiver.

Nguồn gốc của gia đình Bouglione là người Di-gan thế nên họ thường xuyên bị đối xử với vẻ hoài nghi và là đề tài bị đồn thổi mỗi khi họ đến các thành phố khác nhau.

Trên kênh TF1, bà Rosa Bouglione nhún vai kể: “Tôi chả hiểu gì sất. Họ vu khống nói chúng tôi bắt cóc trẻ con. Nhưng chúng tôi đâu dư hơi làm chuyện đó”. Gánh xiếc d'Hiver đã cung cấp nền tảng cho một số chương trình xiếc lớn nhất của gia đình Bouglione và mang lại những thành công đáng tự hào. Bà Rosa đã ngừng biểu diễn và làm đủ việc đằng sau cánh gà.

Thời gian trôi qua, gánh xiếc d'Hiver đã thu hút thêm nhiều tên tuổi lớn khác trong thế giới giải trí và thường xuyên tổ chức những chương trình truyền hình trực tiếp. Nữ nghệ sĩ điện ảnh kiêm ca sĩ và là biểu tượng của người da màu Josephine Baker cùng với danh ca opera Maria Callas là hai trong số các khách mời của chương trình truyền hình của gánh xiếc d’Hiver.

Năm 1984, đi mãi cũng thấm mệt, cuối cùng hai vợ chồng Rosa - Joseph dọn tới một ngôi nhà nằm ở một góc của gánh xiếc. Ông Joseph qua đời chỉ 3 năm sau đó, nhưng bà góa Rosa vẫn tiếp tục sống trong căn nhà đến ngày bà về với đất mẹ, được vây quanh bởi thứ làm nên sự nghiệp. Trong số đó là tấm da của con báo cưng Mickey, nó được trải trên bàn ăn, đầu con báo được để ở một góc bàn, bất kỳ du khách nào cũng cảm thấy sợ hãi khi tới xem cái bàn này.

Tuổi già, Rosa vẫn tham dự các buổi lễ và luôn sẵn sàng cho ý kiến đối với những nghệ sĩ biểu diễn. Rosa tếu táo nói: “Gánh xiếc ngày càng to đùng, bọn trẻ ngày càng phổng phao, riêng tôi ngày một sọp lại”.

Bức vẽ mô tả đám cưới của ông bà Rosa - Joseph Bouglione bên trong một lồng sư tử được in trên tấm bưu thiếp ở Pháp và trên các trang bìa tạp chí.

Tương lai nào cho các gánh xiếc thú?

Hoạt động giải trí trong năm 2018 khác xa so với đầu thế kỷ 20, lúc cô bé Rosa còn nhảy nhót trong lồng sư tử. Ngày nay, gánh xiếc d'Hiver được biết đến như là một địa điểm tổ chức buổi hòa nhạc, hay là bối cảnh thiết lập cho những cuộc biểu tình chính trị. Ngành công nghiệp xiếc sống dưới áp lực do việc chấm dứt nhu cầu sử dụng động vật sống – một đề tài ít gây tranh cãi ở Pháp hơn so với các quốc gia khác.

Trước khi từ chức trong tuần này, Bộ trưởng Môi trường Pháp - Nicolas Hulot phát biểu rằng ông đang chống lại xiếc thú sau vụ một con hổ bị bắn chết khi nó xổng khỏi một rạp xiếc ở Paris vào tháng 11-2017. Các nhà vận động đã kêu gọi gia hạn thời gian cấm sử dụng động vật trong ngành xiếc.

Năm 2016, gia đình Bouglione thông báo đã từ lâu họ không còn sử dụng một con voi già trong các chương trình xiếc sau khi một tổ chức môi trường cáo buộc gánh xiếc đã đối xử ngược đãi con vật.

Những con voi từ nhà ga đường sắt ở Paris đi đến gánh xiếc d'Hiver vào năm 1965 sau một chương trình diễn xiếc tại Đức.

Bản thân gia đình Bouglione cũng hết sức phân vân, nên hay không nên dùng thú vật cho các chương trình xiếc. Tháng 5-2018, một trong những người cháu trai của ông bà Rosa-Joseph là André, người đã tự thành lập nên gánh xiếc của mình, phát biểu rằng ông muốn kết thúc diễn xiếc thú.

Trong một cuộc phỏng vấn với tổ chức 30 Millions dAmis, ông André lên tiếng giải thích: “Vì tình yêu của tôi với muông thú và cũng để tôn trọng khán giả, nên tôi đành phải dừng nó. Qua cuộc khảo sát, tôi thấy rằng 80% người Pháp đều quan tâm tới quyền lợi động vật. Nghề của chúng tôi là làm vui cho các gia đình. Vì thế nếu phần lớn các gia đình quan tâm đến quyền lợi của động vật thì chúng tôi không thể mang lại sự thất vọng cho họ được”. Francesco, một người cháu trai khác của gia tộc Bouglione, hiện tại ông đang làm Giám đốc gánh xiếc d'Hiver, lại vẫn tiếp tục duy trì sử dụng thú vật trong hoạt động xiếc và lên án cái gọi là “khủng bố sinh thái”.

Năm ngoái 2017, Hãng tin Journal du Dimanche dẫn lời ông Francesno phát biểu: “Chúng tôi quá mệt mỏi với những tuyên bố sai sự thật với mục đích bôi nhọ, có những cuộc biểu tình, phá hoại ngay trước lều xiếc của chúng tôi. Những hành động “khủng bố” đó nên chấm dứt”. Bà Rosa Bouglione đã để lại 55 người con, cháu, chắt và chít, và cái tên gia đình bà vẫn hiện hữu ngay lối vào gánh xiếc d'Hiver.

Trong một thông cáo báo chí, gia tộc Bouglione tuyên bố “Rosa Bouglione là nữ hoàng không thể chối cãi của thế giới xiếc. Niềm đam mê của bà vẫn in sâu vào gánh xiếc ngay đến phút cuối”. Một chương trình mới nhằm tôn vinh cuộc đời của bà Rosa mang tên là Extra đã được bắt đầu tại gánh xiếc d'Hiver từ ngày 6-10-2018.

Nguyễn Thanh Hải/ANTG