‘Không quốc gia nào thanh toán dự án BT hoàn toàn bằng quỹ đất hoặc tài sản công’

Không thanh toán hợp đồng BT bằng quỹ đất

Theo Dự thảo Tờ trình Dự án Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Bộ KH-ĐT có đề cập đến việc áp dụng loại hợp đồng BT.

Theo đó, từ năm 1997 đến nay, quy định pháp lý đối với loại hợp đồng BT có 4 lần thay đổi lớn về hình thức thanh toán (bằng tiền, quỹ đất, tài sản công, quyền kinh doanh khai thác công trình). Theo cơ chế hiện hành, nguồn lực công đối ứng được xác định ngang giá với giá trị công trình BT.

Thực tiễn triển khai cho thấy tuy hình thức đầu tư này đã góp phần không nhỏ trong việc phát triển cơ sở hạ tầng, thay đổi diện mạo các địa phương, nhưng quá trình triển khai còn nhiều tồn tại.

Dự thảo tờ trình cho biết, một số vi phạm điển hình trong đầu tư BT giai đoạn trước năm 2015 (trước khi Nghị định số 15/2015/NĐ-CP ra đời) là do sự chưa nghiêm túc của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền khi tiếp nhận, thẩm định tính phủ hợp, hiệu quả đầu tư của dự án BT do nhà đầu tư đề xuất, khiến tổng mức đầu tư công trình BT quá cao.

Việc áp dụng chỉ định thầu tràn lan cho thầy còn tình trạng xin - cho trong triển khai BT. Việc xác định giá trị quỹ đất đối ứng để thanh toán dự án BT không theo cơ chế cạnh tranh của thị trường.

Ngoài ra, việc điều tiết, tái phân phối giá trị địa tô của quỹ đất đối ứng dự án BT (giá trị địa tô tăng lên do sự bỏ vốn của nhà đầu tư, các công trình cơ sở hạ tầng công cộng của Nhà nước...) tại pháp luật về đất đai mới chỉ giới hạn ở phương pháp tăng thu ngân sách qua chính sách thuế sử dụng đất, thu tiền thuê đất, tiền sử dụng đất. Điều này dẫn đến việc tái phân phối giá trị địa tô tăng lên còn chưa thỏa đáng giữa các đối tượng người dân - nhà đầu tư - nhà nước.

Nghị định 63/CP đã có một số điều chỉnh nhằm khắc phục các tồn tại này, tuy nhiên các vấn đề vẫn chưa được xử lý triệt để.

“Kinh nghiệm quốc tế cho thấy rất ít quốc gia triển khai loại hợp đồng BT, đặc biệt không có quốc gia nào thanh toán dự án BT hoàn toàn bằng quỹ đất hoặc tài sản công”, dự thảo nêu.

Cùng với đó, một số nước có thực hiện dự án BT theo phương thức thanh toán dần bằng tiền như Philippines. Tuy nhiên, hầu hết các quốc gia đều có hình thức khai thác nguồn lực đất đai để phát triển cơ sở hạ tầng.

Một số bộ đề nghị dừng dự án BT

Cũng theo dự thảo tờ trình, có 3 phương án được các bộ, ngành, địa phương lựa chọn:

Phương án 1 là dừng triển khai đầu tư theo hình thức hợp đồng BT. Kết quả tổng hợp ý kiến của các cơ quan cho thấy hầu hết các cơ quan ủng hộ tiếp tục thực hiện đầu tư BT, chỉ có Bộ Ngoại giao, Bộ Khoa học và Công nghệ đề nghị dừng triển khai dự án BT.

Trên thực tế, số lượng dự án BT chiếm hơn 1/2 tổng số các dự án PPP. Nếu dừng triển khai sẽ gây sốc cho hệ thống. Tuy nhiên, nếu Luật sửa đổi Luật Đất đai không được hoàn thiện theo hướng có cơ chế định giá đất chính xác, hoàn thiện hơn cũng như có cơ chế điều tiết phần giá trị tăng thêm từ đất thì việc tiếp tục thực hiện đầu tư theo hình thức BT có thể dẫn đến thất thoát lớn.

Phương án 2 là hoàn thiện cơ chế “ngang giá”. Với phương án này sẽ có 2 lựa chọn. Lựa chọn 1 là đấu thầu dự án BT, nhà đầu tư ứng trước tiền giải phóng mặt bằng; sau khi thu hồi đất và giải phóng mặt bằng, thực hiện đấu giá khu đất để thanh toán dự án BT.

Tiền sử dụng đất, tiền thuê đất thu được sau khi có kết quả đấu giá sẽ được thanh toán trực tiếp cho nhà đầu tư BT, phần còn lại được nộp vào ngân sách nhà nước. Trường hợp chậm thanh toán, nhà đầu tư vẫn được tính chi phí lãi vay trong thời gian chậm thanh toán.

“Để thực hiện lựa chọn này, cần sửa đổi nội dung tương ứng của Luật Ngân sách: tiền đấu giá khu đất được sử dụng để chi trả trực tiếp cho dự án BT mà không hòa vào ngân sách chung”, tờ trình nêu.

Lựa chọn 2 là thực hiện kết hợp đồng thời đấu giá đất và đấu thầu công trình BT. Nhà đầu tư chào đồng thời giá trị quỹ đất thanh toán và giá trị công trình BT. Giá trị quỹ đất được xác định trong hợp đồng. Tại thời điểm giao đất, cho thuê đất, không phải xác định lại tiền sử dụng đất, tiền thuê đất nhà đầu tư phải nộp.

Để thực hiện lựa chọn này, cần sửa đổi nội dung của Luật Đất đai về: thời điểm xác định giá trị tiền sử dụng đất, tiền thuê đất đối với khu đất thanh toán cho dự án BT là khi ký kết hợp đồng với nhà đầu tư được lựa chọn thông qua đấu thầu.

Phương án 3 là sửa đổi toàn diện phương thức đầu tư BT. Phương án này hướng tới việc nghiên cứu mô hình dự án phù hợp với điều kiện triển khai tại Việt Nam. Trong phương án này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan thực hiện chức năng chuyên môn như lập và quản lý quy hoạch, quản lý đầu tư, quản lý phát triển đô thị và nhà ở để thực hiện công trình BT cũng như công trình dự án khác có hiệu quả… Trong trường hợp cần thiết, có thể đề xuất sửa đổi các luật liên quan để khai thác tốt nhất giá trị địa tô phục vụ sự phát triển chung của xã hội.

Lam Thanh