Mỹ đánh giá Trung Quốc không phải đồng minh đáng giá cho Nga

Nga có một đồng minh rõ ràng để hướng tới khi căng thẳng với phương Tây leo thang xunh quanh vấn đề Ukraine. Tuy nhiên, Nga đừng mong đợi Trung Quốc đưa ra ủng hộ hơn là những lời lẽ nếu Phương tây tiếp tục đe dọa đánh sập nền kinh tế Nga trước nguy cơ Moscow động binh với Ukraine.

Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gặp người đồng cấp Trung Quốc Tập Cận Bình vào 4.2 khi Thế vận hội Mùa đông Bắc Kinh khai mạc. Điện Kremlin mô tả cuộc gặp là ấm cúng và mang tính xây dựng mà hai nhà lãnh đạo nhất trí tăng cường hợp tác sâu sắc hơn. Tập đoàn dầu mỏ khổng lồ của Nga Rosneft cho biết họ đã đồng ý tăng nguồn cung cho Trung Quốc trong thập kỷ tới.

"Làm việc cùng nhau, chúng ta có thể đạt được tăng trưởng kinh tế ổn định... và cùng nhau chống lại những rủi ro và thách thức ngày nay", ông Putin viết trong một bài báo đăng trên Tân Hoa xã hôm 3.2.

Đồng bệnh nên mới tương lân

Trung Quốc - nước có căng thẳng riêng với phương Tây - đã bày tỏ sự ủng hộ ngoại giao đối với Nga. Trong một tuyên bố chung được đưa ra hôm 4.2 sau cuộc gặp của họ, ông Tập và ông Putin cho biết cả hai bên đều phản đối "việc NATO mở rộng hơn nữa" mà sâu xa là Nga lo ngại Ukraine có thể tham gia liên minh.

Craig Singleton, thành viên cấp cao về Trung Quốc tại Quỹ Bảo vệ các nền dân chủ có trụ sở tại DC cho biết: “Ông Tập gần như chắc chắn tin rằng có lợi ích chiến lược trong việc ủng hộ Nga. Ông chỉ ra rằng Trung Quốc "vẫn thường xuyên trục trặc" với Mỹ.

Theo Alexander Gabuev, thành viên cấp cao của Nga trong Chương trình Châu Á - Thái Bình Dương tại Trung tâm Carnegie Moscow, đã có một số bằng chứng cho thấy căng thẳng với phương Tây đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ hợp tác giữa Trung Quốc và Nga. Ông trích dẫn các hợp đồng mua bán vũ khí, sự phát triển chung của các loại vũ khí và "số lượng các cuộc tập trận chung" giữa hai cường quốc ngày càng tăng.

Nhưng không rõ điều đó sẽ mở rộng đến mức độ nào đối với hợp tác kinh tế khi Nga đối mặt với các lệnh trừng phạt khắc nghiệt. Nga phụ thuộc sâu vào Trung Quốc về thương mại, nhưng ngược lại thì không phải như vậy. Và nền kinh tế Trung Quốc đang rơi vào tình trạng lung lay, khiến ông Tập không có nhiều động lực để gắn kết vận mệnh của đất nước mình với Moscow trong trường hợp xảy ra khủng hoảng quân sự.

Singleton phân tích: "Sẽ là một 'chiến thắng' cho Putin nếu ông Tập chỉ đơn giản chú ý đến mong muốn của Trung Quốc về một giải pháp ngoại giao cho cuộc khủng hoảng, vì điều đó thừa nhận những bất bình của Putin là chính đáng. Ngoài ra, Trung Quốc khó có thể thực sự làm sâu sắc thêm các mối quan hệ kinh tế với Nga, ít nhất là trong thời gian trước mắt".

Nga cần Trung Quốc hơn Trung Quốc cần Nga

Theo tính toán của CNN dựa trên số liệu năm 2020 của Tổ chức Thương mại Thế giới và dữ liệu hải quan Trung Quốc, nước này là đối tác thương mại số 1 của Nga, chiếm 16% giá trị ngoại thương của láng giềng phương bắc. Nhưng đối với Trung Quốc, Nga ít quan trọng hơn nhiều: Thương mại giữa hai nước chỉ chiếm 2% tổng kim ngạch thương mại của Trung Quốc. Liên minh châu Âu và Mỹ có khối lượng thương mại lớn hơn nhiều.

Alex Capri, một nhà nghiên cứu tại Quỹ Hinrich, cho biết: “Bắc Kinh cần phải hết sức thận trọng khi bước vào cuộc xung đột giữa NATO và Nga về vấn đề Ukraine. Các mối quan hệ kinh tế hiện tại của Trung Quốc với Nga, gồm cả nhu cầu năng lượng của Trung Quốc, không đảm bảo Bắc Kinh thoát khỏi nguy cơ bị xa lánh và chịu phản ứng dữ dội hơn nữa từ Washington và các đồng minh. Điều này có thể trở lại ám ảnh Bắc Kinh sau này".

Các nhà chức trách phương Tây cũng ý thức rằng khủng hoảng Ukraine sẽ khiến Trung Quốc chịu giá đắt. Tháng trước, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken cảnh báo Bắc Kinh rằng một cuộc chiến tranh ở Ukraine sẽ tạo ra "những rủi ro kinh tế và an ninh toàn cầu" có thể làm tổn thương Trung Quốc.

Nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn, điều này có thể khiến Bắc Kinh khó thắt chặt hơn mối quan hệ với Moscow - hoặc thậm chí thực hiện những lời hứa mà họ đã đưa ra, chẳng hạn như một thỏa thuận gần đây nhằm thúc đẩy thương mại Trung - Nga lên 200 tỉ USD vào năm 2024, nhiều hơn 50 tỉ USD so với mỗi năm bây giờ.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế dự đoán nền kinh tế Trung Quốc chỉ tăng trưởng 4,8% trong năm nay, giảm so với mức 8% của năm 2021. Khủng hoảng bất động sản và chi tiêu cho tiêu dùng thấp đang kéo tốc độ tăng trưởng đi xuống.

Singleton nói rằng một cuộc khủng hoảng leo thang ở Ukraine gần như chắc chắn sẽ gây sốc cho thị trường năng lượng và kim loại, do đó đè nặng lên nền kinh tế toàn cầu. Tình huống khẩn cấp đó, cùng với chính sách zero-COVID nghiêm ngặt của Trung Quốc, "có thể đẩy nhanh tốc độ suy giảm kinh tế vốn đã trượt dốc của Trung Quốc".

Có những giới hạn đối với sự giúp đỡ từ Bắc Kinh

Theo chuyên gia Capri của quỹ Hinrich, mối quan hệ bền vững với Trung Quốc có thể sẽ chỉ làm dịu bớt thay vì vô hiệu hóa tác động của các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga. Và có một số vấn đề mà Trung Quốc thực sự không thể giúp gì được.

Lấy ví dụ "lựa chọn hạt nhân" có thể làm trọng thương nền kinh tế Nga. Phương Tây có thể loại bỏ quốc gia này khỏi SWIFT, một mạng lưới bảo mật cao kết nối hàng nghìn tổ chức tài chính trên khắp thế giới. Điều đó có thể cắt đứt Nga khỏi hệ thống ngân hàng toàn cầu.

Ông Capri nói, đồng nhân dân tệ của Trung Quốc "không đủ khả năng quốc tế hóa để cạnh tranh với USD", đồng thời Capri lưu ý rằng đồng USD đóng một vai trò quan trọng trong cả SWIFT và cả hoạt động giao dịch hàng hóa như dầu khí, vốn là "mạch máu của kinh tế nước Nga".

Trong một báo cáo vào tuần trước, các nhà phân tích tại Eurasia Group đã viết rằng Bắc Kinh có thể tăng gấp đôi nỗ lực để xây dựng một hệ thống thanh toán bằng đồng nhân dân tệ, có thể cho phép họ kinh doanh tự do hơn với các quốc gia đã bị phương Tây trừng phạt mà không cần sử dụng USD hoặc euro.

Mặc dù vậy, báo cáo viết rằng, các công ty ở cả Trung Quốc và Nga "vẫn thích chỉ định thương mại bằng các loại tiền tệ tự do chuyển đổi", có nghĩa là bất kỳ nỗ lực nào nhằm giảm ảnh hưởng của phương Tây sẽ "mang tính tham vọng hơn là thực chất".

Lịch sử gần đây không có lợi cho Nga. Sau khi Nga sáp nhập Crimea vào năm 2014 dẫn đến bị Phương tây trừng phạt kinh tế, nước này đã quay sang kết thân với Trung Quốc. Và mặc dù Bắc Kinh đã công khai phản đối các lệnh trừng phạt đó và hứa sẽ thúc đẩy quan hệ kinh tế, nhưng những nỗ lực của láng giềng phương nam vẫn chưa đủ để bù đắp các vấn đề của Nga.

Theo số liệu thống kê chính thức từ Trung Quốc, khối lượng thương mại giữa Nga và Trung Quốc trong năm 2015 đã giảm 29% so với năm trước. Đồng thời, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào Nga cũng bị ảnh hưởng.

Và theo một báo cáo năm 2015 được viết bởi Yuri Soloviev, Phó chủ tịch Ngân hàng VTB (một tổ chức tài chính lớn của Nga), các chủ ngân hàng Nga phàn nàn rằng các ngân hàng Trung Quốc miễn cưỡng hợp tác kinh doanh với họ để tránh vi phạm các lệnh trừng phạt.

Trong báo cáo gần đây, các nhà phân tích của Eurasia Group viết: “Trung Quốc là đối tác ở vị thế cửa trên trong mối quan hệ song phương với nền kinh tế lớn hơn Nga khoảng 9 lần. Không loại trừ khả năng là Bắc Kinh muốn điều chỉnh tính toán của Moscow để có lợi cho mình".