Nếu không đổi mới, Việt Nam có nguy cơ tụt hậu xa hơn nữa

Để đổi mới phải chống bảo thủ

-Ông nghĩ sao về những con số mà hội thảo "Cải cách thể chế kinh tế Việt Nam để hội nhập và phát triển giai đoạn 2015-2035" vừa mới đưa ra? Liệu có quá bi quan không khi nói rằng chúng ta đang đứng trước nguy cơ tụt hậu?

-Ông Vũ Ngọc Hoàng: Tôi nghĩ rằng một mặt chúng ta phải hết sức trân trọng tất cả những thành quả, thành tích đã đạt được vì đó là công sức chung của nhân dân, của Đảng, Nhà nước, nhưng mặt khác phải có cách tiếp cận mới. Liệu có bi quan hay không nói rằng chúng ta đang đứng trước nguy cơ tụt hậu?

Tôi nghĩ rằng nói vậy không có gì là bi quan. Không phải là nguy cơ tụt hậu mà chúng ta đã tụt hậu, chúng ta đang tụt hậu và chúng ta có nguy cơ tụt hậu xa hơn nữa nếu không đổi mới.

Chúng ta đang rơi vào bẫy thu nhập trung bình thấp và việc này thể hiện trên nhiều mặt: năng xuất lao động thấp, thu nhập bình quân đầu người thấp. Sau 30 năm, hàng công nghiệp để xuất khẩu, có uy tín trên thị trường quốc tế không đáng kể.

Chúng ta có thế mạnh về nông nghiệp, nhưng sản phẩm thô về nông nghiệp của ta thấp hơn so với nhiều nước. Chúng ta chỉ có 70 triệu/ha giá trị sản phẩm, trong khi các nước đã có hàng mấy tỉ, có chỗ mấy chục tỉ rồi. Hay như chúng ta có thế mạnh về phát triển du lịch, nhưng cho tới giờ này vẫn rất ít, trong khi ở khu vực người ta hơn chúng ta hàng chục lần. Nợ nhiều, hiệu quả đầu tư thấp, chưa biết lấy nguồn tài chính ở đâu để trả nợ…Tất cả những vấn đề như vậy báo hiệu đã tụt hậu, đang tụt hậu và nguy cơ sẽ tụt hậu xa hơn.

Ông Vũ Ngọc Hoàng: 20 năm đầu chúng ta đã đạt được khá nhiều thành tích. Nói khá nhiều là đúng chứ không phải cao lắm, bởi vì có nhiều nước đạt trên 10%, GDP tăng, trong khi chúng ta đạt 8-9%. Đúng là như vậy, điều đó đã làm cho đất nước thay đổi nhiều mặt, nhưng 10 năm sau lại chững lại. Nguyên nhân của câu chuyện này, theo tôi cũng có một phần khách quan do tình hình thế giới khủng hoảng, song chủ yếu vẫn là do chúng ta chậm chạp, dập dừng trong đổi mới.

Chúng ta chưa đổi mới một cách mạnh mẽ tiếp theo những động lực cũ của 20 năm trước, nhiều cái đã hết tác dụng thì cần tạo ra những động lực mới tiếp tục phát triển mạnh hơn. Có những cơ chế phát huy tác dụng trong một thời gian nhất định. Trước đây chúng ta tập trung phát triển theo chiều rộng, bây giờ là phát triển theo chiều sâu. Chính vì vậy, phải có những cơ chế phù hợp với nó, trong khi quá trình đổi mới chưa được khẩn trương, mạnh mẽ, còn chậm chạp, dập dừng.

Việc lựa chọn cách ưu tiên ngành và sản phẩm để phát triển cũng không phải được chúng ta lựa chọn đúng và tốt. Nhân lực chất lượng cao thiếu, nền giáo dục yếu, quản trị quốc gia vẫn còn nhiều mặt yếu… tất cả những việc đó làm chậm lại.

-Ông Vũ Ngọc Hoàng: Đúng là không phải dễ dàng nhưng cũng không phải đến nỗi quá khó. Bản thân cuộc sống luôn đặt cho chúng ta những câu hỏi rắc rối, phức tạp nhưng bản thân cuộc sống luôn luôn manh nha câu trả lời trong thực tế. Hãy lắng nghe thực tế, lắng nghe nhân dân rồi sẽ có câu trả lời.

Từ trước đến nay, mỗi lần Đảng yêu cầu nhân dân, cán bộ đảng viên phải nói thẳng, nói thật. Những lúc khó khăn Đảng lắng nghe nhân dân thì đều có cách giải quyết. Nhân dân ta cũng thông minh lắm, vì vậy cứ thảo luận kỹ để tìm nguyên nhân và giải pháp thì nhất định sẽ có cách giải quyết vấn đề.

-Nếu đi trên con đường đổi mới, quyết tâm đổi mới dư duy điều hành, quản lý thì có lẽ chúng ta sẽ gặp khá nhiều thách thức. Chúng ta sẽ phải đổi mặt với những thách thức đó như thế nào và giải quyết nó ra sao, thưa ông?

-Ông Vũ Ngọc Hoàng: Để đổi mới thì chúng ta phải vượt qua thách thức. Thứ nhất là chúng ta đã nhìn thấy tình hình rõ chưa? Tôi nghĩ nhiều người đã nhìn thấy tình hình nhưng không phải tất cả đã nhìn thấy. Và nhìn thấy rồi có dám đương đầu, có dám đối mặt với nó để giải quyết không hay lảng tránh, hay vì các lẽ khác?

Để đổi mới phải chống bảo thủ, vượt qua được tư tưởng bảo thủ vì có những thứ đã thành thói quen, thành sức ì, có những cái do tư duy thiển cận không theo kịp những bước tiến mới của tình hình đất nước và của thời đại. Do đó phải đổi mới mạnh mẽ, bắt đầu từ tư duy.

Yếu tố con người là quyết định nhất

-Ông cũng đã từng trả lời báo chí rằng để xóa bỏ lực cản tạo ra những động lực mới về tư duy, chúng ta phải chống được tham nhũng, “lợi ích nhóm” và chống lối tư duy bảo thủ. Vì sao ông lại đưa ra quan điểm này?

-Ông Vũ Ngọc Hoàng: Cho tới bây giờ tôi vẫn bảo lưu quan điểm này.Trong các nguy cơ thì nguy cơ lớn nhất thuộc về lợi ích nhóm. Còn trong các giải pháp, giải pháp lớn nhất thuộc về đổi mới căn bản, mạnh mẽ.

Đổi mới thì mới giải quyết căn bản tình hình lợi ích nhóm. Nếu không đổi mới, không có những cơ chế mới mà cứ giải quyết từng vụ việc thì cứ bị động. Phải có tư duy đổi mới để trên cơ sở đó đổi mới cơ chế quản lý.

-Các nước phát triển nhanh hơn ta có lẽ một phần là họ triển khai tư duy đổi mới nhanh hơn. Mọi sự so sánh là khập khiễng, nhưng có những điều chúng ta phải học họ, rút kinh nghiệm từ các nước để áp dụng vào môi trường Việt Nam. Ông nghĩ gì về câu chuyện này?

-Ông Vũ Ngọc Hoàng: Chúng ta hoàn toàn có thể học được những kinh nghiệm của các nước. Nhiều nước đi trước và đã trở thành nước phát triển. Còn chúng ta chưa phát triển và hoàn toàn có thể nghiên cứu kinh nghiệm của họ để học tập, vận dụng một cách phù hợp với tình hình của nước ta.

-Có nhiều ý kiến cho rằng một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng này là do chúng ta chậm chạp trong đổi mới, và thiếu một sự nhanh nhạy trong tư duy điều hành và quản lý. Như một số tổng công ty rất lớn, tập đoàn kinh tế các ngành rất lớn như Điện lực, Bưu chính Viễn thông, trước kia trực thuộc các bộ, rồi sau đó trực tiếp chịu sự quản lý trực thuộc Chính phủ, nay lại chuyển cho các bộ quản lý. Nó cho thấy chúng ta có một sự lúng túng không nhỏ trong tư duy điều hành. Và đây không phải là một chuyện đơn lẻ. Ông nghĩ sao về điều này?