Tai họa khi cá độ thể thao phát triển ở châu Phi

Gideon Matua, một bảo vệ đêm ở thủ đô Kampala của Uganda, kể hai người bạn của ông vừa mất việc làm bảo vệ do dùng tiền người khác cá cược và thua độ, gồm một người được giao chuyển tiền vào tài khoản ngân hàng của chủ, đã “nướng” số tiền đó vào một tiệm cá cược. Người còn lại thì đặt cược bằng tiền mà công ty giao đi đóng tiền điện.

Một chuyện khác: quan chức y tế nọ ở Uganda đoan chắc Argentina sẽ thắng Ả rập Saudi ở World Cup 2022, nên ông ta đánh cược 1.800 USD, là số tiền được chính quyền cấp làm phần thưởng cho 243 người tham gia chương trình tiêm phòng bệnh tủy xám, polio.

Nhưng Argentina thua trận và ông ta gặp rắc rối, bị đám đông giận dữ rượt đuổi, ông ta phải tự nhốt trong nhà nhiều ngày và nay ông ta có nguy cơ bị đuổi việc, đang bị đòi lại số tiền mà ông ta đã chiếm đoạt.

Như ông này, giới cá cược ở Uganda có cả công chức, sinh viên, chính khách, người gác đêm. Đất nước Đông Phi này có thu nhập mỗi đầu người hàng năm là 840 USD vào năm 2020.

Tại Kampala, một tiệm cá cược Fortebet luôn có khách - là sinh viên, người lao động thời vụ và người nghèo đến ngồi cả ngày, thủ giấy và viết để chọn các kèo bóng đá World Cup 2022.

Tại ít nhất 5 quốc gia châu Phi, giới cờ bạc và các chuyên gia cho biết nhiều người xem việc phát triển cá cược thể thao là một nguồn thu nhập thường xuyên, và cũng có thể là lối thoát nghèo.

Nhiều quốc gia châu Phi đang chứng kiến sự phát triển nhanh của các trang mạng cá cược trực tuyến, đi kèm với sự chấp thuận thanh toán tiền bạc qua điện thoại di động và nhu cầu giải trí kỹ thuật số. Hầu hết các vụ cá cược là kết quả của những trận bóng đá ở châu Âu.

Một khảo sát của chính phủ Nam Phi hồi năm 2017 - lần thăm dò gần nhất về cá cược - đã phát hiện cá cược thể thao tăng 14% mỗi năm từ 2008 đến 2016, dù số người Nam Phi tham gia cá cược đã giảm từ 57% xuống còn 1/3 số người trưởng thành.

Hội đồng Quản lý Cờ Bạc Nam Phi cho biết, ngày nay cá cược thể thao trực tuyến chiếm 45% thị trường cờ bạc ở nước này, một hình ảnh đối ngược với 10 năm trước, khi các sòng bạc chiếm 80% thị trường.

Sibongile Simelane-Quntana, chủ nhiệm Hội Cờ Bạc Có Trách Nhiệm Nam Phi, nói hội đã ghi nhận “sự tăng trưởng đáng kể” cá cược thể thao trực tuyến ngay sau những cuộc phong tỏa chống dịch COVID-19. Kinh phí của hội do các sòng bạc cấp đã “tăng 50% so với trước khi phong tỏa, bà cho biết.

Đã có ý kiến cảnh báo cá cược thể thao ở châu Phi là một lĩnh vực đáng sợ, bởi sự nghèo đói, thất nghiệp tràn lan và không hoặc thiếu quy định quản lý.

Ở Zimbabwe, nơi mà người có việc làm chính thức chỉ kiếm được không quá 100 USD/tháng, cá cược thể thao “trở thành nguồn thu nhập chính, và vấn đề là họ bị nghiện, đánh mất hết thu nhập vào cá cược”, theo một quan chức của công đoàn thương mại Zimbabwe.

Ở nước này và các nước khác của châu Phi, những kết quả gây sốc ở World Cup 2022 dẫn đến những sự việc đau lòng, do người cá cược trông mong việc thắng độ sẽ giúp có tiền giải quyết những nhu cầu hàng ngày.

Tại thủ đô Harare của Zimbabwe, giáo viên thất nghiệp Philo Ragada trúng cược Anh thắng Senegal để vào tứ kết. Ông cho biết ủng hộ đội bóng châu Phi nhưng muốn Anh thắng vì để ông có tiền “ngày mai mua ổ bánh mì và cà chua”.

Wale Babalola, một sinh viên tốt nghiệp đại học đã sở hữu 8 tiệm cá cược sau khi không tìm được việc làm ở thủ đô Lagos của Nigeria. Anh nói ở Nigeria ngày nay phải tìm đủ cách để tồn tại và “nếu không có cá cược thì tôi thắc mắc người ta làm sao có thể sống được ở nước này”.

Moses Ssali, một tay cá cược thường xuyên ở Uganda, nói những trận thua World Cup không cản được việc anh tin cá cược là một cách tự lo cho bản thân: nhờ nhiều năm tích cóp tiền thắng độ để mua cát và xi-măng, anh đã có thể xây một căn nhà 3 phòng ngủ và đang chờ một trận thắng lớn ở World Cup để mua tôn lợp mái nhà.

Tuy nhiên cũng có sự lo sợ sự phát triển của lĩnh vực cá cược thể thao: nó gây nguy cơ thanh niên thiếu nữ lâm cảnh nợ nần, theo lời Reagan Wamajji, một nhà nghiên cứu - phân tích ở Trung tâm Phân tích Chính sách ở Uganda.

Ông nói cần phải có những cuộc vận động chống lại cá cược, nhất là cá cược thể thao. Vấn đề ở chỗ đó là một lĩnh vực béo bở, khiến khó có thể thúc đẩy những cuộc cải cách có ý nghĩa.

Hồi đầu năm nay, một ủy ban thuộc Quốc hội Uganda đã gợi ý việc cấm cá cược vào ban ngày.

Kenya cho biết nạn cờ bạc đã giảm từ năm 2019, khi nước này tính thuế đối với tất cả các loại hình cá cược dù thắng hay thua, và thu hồi giấy phép của nhiều công ty cờ bạc sau khi cáo buộc tội danh trốn thuế đối trang mạng cá cược thể thao trực tuyến lớn nhất nước này.

Một khảo sát của chính phủ Kenya có kết quả người xem việc cá cược là một nguồn thu nhập tốt đã giảm xuống một nửa từ năm 2019 đến 2021, tức giảm từ 22,7% xuống còn 11,2%.