Băng tại Bắc Cực đang 'hồi sinh ảo' và tín hiệu đáng lo

Thông thường, phạm vi băng biển Bắc Cực thay đổi trong suốt cả năm. Lớp băng biển ở Bắc Cực phát triển vào mỗi mùa đông trước khi đạt đỉnh trong năm vào tháng 2 hoặc tháng 3 rồi sau đó tan chảy suốt mùa xuân và mùa hè cho đến khi chạm mức tối thiểu hằng năm, thường là vào khoảng tháng 9.

Băng Bắc Cực thấp ở mức đáng ngại

Sử dụng dữ liệu vệ tinh, các nhà khoa học có thể theo dõi sự phát triển và tan chảy của băng biển, cho phép họ xác định kích thước tối đa của lớp băng vào mùa đông và mức tối thiểu vào mùa hè. Đây là những số liệu quan trọng để theo dõi “tình trạng” của băng biển Bắc Cực.

Thông báo của Trung tâm Dữ liệu Băng và Tuyết Quốc gia Mỹ NSIDC cho biết băng biển Bắc Cực đã đạt mức cực đại trong năm, đạt đỉnh 15,01 triệu km² vào ngày 14.3. Dữ liệu tạm thời từ NSIDC cho thấy tại đỉnh điểm mùa đông ở Bắc Cực năm nay, mặc dù có gió thuận lợi khuyến khích hình thành băng biển, nhưng diện tích băng biển vẫn nhỏ hơn 640.000km² so với trung bình mức cực đại giai đoạn 1981-2010. Mức cực đại năm nay cũng là mức thấp thứ 14 trong hồ sơ ghi chép từ vệ tinh 46 năm qua. NSIDC cho biết thêm rằng ngày băng đạt cực đại trong năm nay là 14.3, muộn hơn hai ngày so với thời điểm trung bình từ năm 1981 đến năm 2010 là ngày 12.3.

Tiến sĩ Zack Labe, hiện đang là nghiên cứu sinh sau tiến sĩ chương trình khoa học khí quyển và đại dương tại Đại học Princeton – nói với Carbon Brief: “Biểu đồ băng biển Bắc Cực vẫn xuống dốc, nhưng đồ thị khá gập ghềnh”, đồng thời Labe nói thêm: “Mặc dù mùa đông năm nay một lần nữa phù hợp với xu hướng dài hạn của một Bắc Cực ấm hơn với ít băng hơn, nhưng các kiểu thời tiết trong khu vực vẫn có thể góp phần làm băng lan rộng và chậm tan hơn, đặc biệt nếu gió thổi theo hướng Bắc-Nam”

Băng biển Bắc Cực đạt mức tối thiểu trong năm 2023 vào ngày 19.9. Với diện tích băng bao phủ 4,23 triệu km², đây là mức thấp kỷ lục thấp thứ 6 trong lịch sử và thấp hơn đến 1,99 triệu km² so với trung bình mức tối thiểu được ghi nhận trong giai đoạn 1981-2010.

Băng xuất hiện nhanh nhưng không bền vững

Theo NSIDC, sau đạt mức tối thiểu hằng năm, tốc độ phát triển băng ở biển Bắc Cực thường “chậm hơn mức trung bình”. Labe nói với Carbon Brief rằng mùa đóng băng bắt đầu với “vùng nước mở rộng khắp phía Thái Bình Dương của Bắc Cực, với những vùng băng khổng lồ bị mất ở phía bắc Alaska”, góp phần tạo nên “nhiệt độ trên mức trung bình” trong khu vực.

Tuy nhiên, theo NSIDC, trong suốt tháng 10, diện tích băng biển đã đi ngược truyền thống khi tăng thêm 119.800km² mỗi ngày - nhanh hơn mức trung bình giai đoạn 1981-2010 là 89.200km² mỗi ngày.

Hiện tượng đóng băng ở Bắc Cực diễn ra “đặc biệt nhanh” ở các vùng biển xung quanh Siberia. Đến cuối tháng 10, lớp băng bao phủ đã tiến tới bờ biển Siberia, mặc dù vùng nước thoáng vẫn còn hiện diện ở biển Beaufort và Chukchi.

Chỉ có điều, nhiệt độ không khí ở độ cao 800 mét trên Bắc Băng Dương, hầu hết đều trên mức trung bình trong tháng 10 – đặc biệt là trong và xung quanh Quần đảo Canada, nơi có nhiệt độ cao hơn trung bình 4-5 độ C.

Labe nói với Carbon Brief rằng, về tổng thể, mùa đông ở Bắc Cực năm nay có thể được đặc trưng bởi “sự ấm áp bất thường ở phía bắc Bắc Cực, nhưng tổng diện tích băng lớn hơn”. Theo Labe, điều tạo ra “phản trực giác” này là do các mô hình hoàn lưu khí quyển gây ra, dẫn đến “không khí ẩm, ấm hơn thổi về phía cực bắc, trong khi gió bắc thổi về phía nam góp phần làm nở rộng băng ở Biển Greenland và Biển Okhotsk”.

Trong suốt tháng 11, phạm vi băng ở biển Bắc Cực tiếp tục tăng nhanh hơn mức trung bình. Tuy nhiên, NSIDC cho biết quá trình đóng băng “tạm thời bị đình trệ” trong khoảng 5 ngày, kể từ ngày 22.11, do một loạt ba cơn bão nhiệt đới mang không khí ấm áp và ẩm ướt vào phía bắc Đại Tây Dương.

NSIDC lưu ý rằng việc tạm dừng đóng băng băng ở biển Bắc Cực đã xảy ra vào tháng 11các năm 2013 và 2016, khiến những sự kiện như vậy dù “hiếm, nhưng không phải là chưa từng xảy ra”.

NSIDC cho biết sau khoảng đình trệ đó, phạm vi băng biển ở Bắc Cực tiếp tục tăng “nhanh hơn rõ rệt” so với bình thường trong suốt tháng 12, và cho biết thêm rằng “sự hình thành băng biển ở Vịnh Hudson muộn một cách bất thường, nhưng lớp băng bao phủ đã mở rộng nhanh chóng từ tây sang đông vào giữa tháng 12”.

Nhìn chung, tháng 12.2023 chứng kiến tốc độ băng phát triển cao thứ ba trong lịch sử, với 2,71 triệu km2 diện tích băng biển được bổ sung trong suốt tháng. Thế nhưng, phạm vi băng biển trung bình ở Bắc Cực trong tháng 12.2023 chỉ ở mức 12 triệu km2, là mức thấp thứ 9 trong ghi chép quan sát vệ tinh.

Phạm vi băng ở biển Bắc Cực tiếp tục khởi sắc khi năm mới bắt đầu, mặc dù tốc độ phát triển băng chậm hơn mức trung bình. Trên thực tế, NSIDC cho biết phạm vi băng ở Bắc Cực thực sự đã giảm trong vài ngày vào cuối tháng nhưng điều này “không có gì bất thường vào thời điểm này trong năm” và NSIDC nói rằng “do hiện tượng thời tiết tạm thời gây ra” đã ngăn chặn sự phát triển của băng hoặc đẩy băng về phía bắc”.

Phạm vi băng biển ở Bắc Cực trong tháng 1.2024 là 13,92 triệu km². Labe nói với Carbon Brief rằng mức độ băng biển thời điểm tháng 1 tương đối cao so với những năm gần đây (mức thấp thứ 20 được ghi nhận) là “đáng chú ý” và cần được xem xét cho các nghiên cứu về mô hình thời tiết.

Trong tháng 2, phạm vi băng ở biển Bắc Cực tiếp tục tăng. Tuy nhiên theo NSIDC, phạm vi 14,61 triệu km² vào tháng 2.2024 thấp hơn 690.000km² so với phạm vi trung bình của tháng 2 năm 1981-2010 và xấp sỉ với năm 2022 là mức thấp thứ 15 được ghi nhận.

Nhiệt độ thường “thấp hơn mức đóng băng” ở Bắc Băng Dương vào tháng 2, nhưng NSIDC lưu ý rằng vào năm 2024, nhiệt độ tháng 2 không thấp như thường lệ. Ở trung tâm biển Bắc Cực, nhiệt độ không khí ở độ cao 800 mét ấm hơn mức trung bình tới 10 độ C.

Labe lưu ý rằng mặc dù lượng băng trên biển lớn so với những năm gần đây nhưng lớp băng vẫn “mỏng hơn nhiều” so với vài thập niên trước: “Tổng khối lượng băng biển ở Bắc Cực đạt mức thấp kỷ lục thứ ba trong tháng 2 do phần lớn lớp băng hình thành mỏng hơn”.