Chuyên gia Mỹ: Trung Quốc không có ‘bạn’ mà chỉ đang cố ‘kết bè’

Trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng leo thang, Trung Quốc và Mỹ đang tích cực thúc đẩy các mối quan hệ ngoại giao của ở Ấn Độ - Thái Bình Dương và hơn thế nữa. Những quan hệ đối tác như vậy liệu mang lại những lợi thế đáng kể, từ khả năng tiếp cận căn cứ quân sự đến các quan hệ chính trị thuận lợi, cũng như các cơ hội thương mại tiềm năng.

Bất chấp những lời đe dọa của chính quyền Tổng thống Donald Trump về chiến tranh thương mại và những nghi vấn về các liên minh của Mỹ, Washington dường như vẫn thể hiện khá tốt về mặt ngoại giao. Mỹ đã thắt chặt quan hệ với các đồng minh hiệp ước Ấn Độ - Thái Bình Dương - bao gồm Úc, Nhật Bản, Philippines, Hàn Quốc và Thái Lan - ngay cả khi Manila và Bangkok đã bị Bắc Kinh “tán tỉnh”.

Washington đã hợp tác với Ấn Độ, nâng cấp quan hệ đối tác không chính thức với Đài Loan, tăng cường sự hiện diện tại các quốc đảo Thái Bình Dương, đồng thời tạo vị thế cạnh tranh trên hầu hết khu vực Đông Nam Á. Tầm nhìn Ấn Độ - Thái Bình Dương của Mỹ về việc giữ cho khu vực này tự do và cởi mở cũng được cho là đã gây được tiếng vang với các nước Tây Âu thân thiện, như Pháp, Đức và Anh.

Tại cuộc gặp 4 bên mới đây được tổ chức tại Tokyo, ngoại trưởng 4 nước nhóm QUAD (còn gọi là "bộ tứ kim cương") gồm Nhật Bản, Mỹ, Úc và Ấn Độ đã cam kết tiếp tục mở rộng hợp tác để thực hiện tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở dựa trên pháp trị.

Cả 4 nước đều tỏ ra cảnh giác với các động thái gần đây của Trung Quốc, từ việc triển khai máy bay quân sự xuất hiện gần Đài Loan và điều tàu vào vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư tranh chấp với Nhật Bản, đến việc thiết lập các tiền đồn quân sự trên các đảo nhân tạo trái phép trên Biển Đông. QUAD được thành lập nhằm đối trọng với sự nổi lên của Trung Quốc như một cường quốc toàn cầu. Rõ ràng là, việc kiềm tỏa Trung Quốc là chủ đề ưu tiên trong chương trình nghị sự của QUAD.

Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã làm suy yếu lòng tin với các nước láng giềng. Giọng điệu hiếu chiến, chính sách đối ngoại phiêu lưu cùng những hành động bất chấp gần như liên tục đã khiến Bắc Kinh không có thêm “những người bạn mới”. Trung Quốc hiện đang duy trì trạng thái không có liên minh, và quan hệ đối tác của họ chủ yếu là với các quốc gia vốn chưa thực sự thể hiện sự tin cậy hoàn toàn vào nhau hay nói cách khác là vẫn “nghi ngờ nhau”.

Lấy ví dụ điển hình như Nga, “người bạn mạnh mẽ nhất” của Trung Quốc. Kể từ khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012, ông Tập và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có hàng chục cuộc hội đàm. Ông Tập thậm chí còn gọi Putin là "người bạn tốt nhất, thân thiết nhất của tôi". Hai nước chia sẻ nhiều lợi ích, khác biệt so với trật tự dân chủ dựa trên luật lệ của phương Tây. Theo phản xạ, Nga cũng phản đối lợi ích của Mỹ, điều này phù hợp với nhu cầu của Trung Quốc.

Tuy nhiên, dù Trung Quốc và Nga liên tục tăng cường hợp tác an ninh thông qua trao đổi quân sự, các thỏa thuận bí mật, các cuộc tập trận chung, cũng như phối hợp công nghiệp quốc phòng và kỹ thuật, hai nước vẫn tỏ ra nghi ngờ lẫn nhau. Moscow không thoải mái với ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh tại các nước thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á, cùng yêu sách chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông. Nga cũng muốn Trung Quốc tránh xa Bắc Cực. Hơn nữa, Nga cung cấp vũ khí và hỗ trợ quân sự cho Ấn Độ - quốc gia đang cảnh giác với Trung Quốc.

Ngay sau vụ đụng độ giữa Trung Quốc và Ấn Độ vào tháng 6 năm nay dọc theo biên giới tranh chấp của họ trên dãy Himalaya, Moscow đã hoãn - hoặc hủy bỏ - một thỏa thuận tên lửa đất đối không S-400 với Bắc Kinh. Nói cách khác, dường như Moscow đôi khi đang làm việc chống lại lợi ích của Bắc Kinh. Và khi không có liên minh an ninh, Bắc Kinh không nên trông đợi sự hỗ trợ của Moscow nếu bị tấn công.

Triều Tiên hiện là quốc gia duy nhất có liên minh an ninh với Trung Quốc. Năm 1961, hai quốc gia đã ký Hiệp ước Hữu nghị, Hợp tác và Tương trợ, buộc Trung Quốc phải can thiệp nếu Triều Tiên bị tấn công.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chỉ gặp nhà lãnh đạo Kim Jong Un lần đầu tiên vào tháng 3 năm 2018 - một cuộc hội đàm rõ ràng được thúc đẩy bởi cuộc gặp thượng đỉnh (được lên kế hoạch) của ông Kim với Tổng thống Mỹ Donald Trump vài tháng sau đó. Hai nhà lãnh đạo Trung - Triều hầu như không gặp mặt nhau mà chỉ điện đàm. Ông Tập có thể nhận thấy ông Kim quá liều lĩnh với các vụ thử hạt nhân và tên lửa đạn đạo, cũng như thiếu trân trọng sự hỗ trợ của Trung Quốc.

Trong tương lai, lãnh đạo Kim Jong Un có thể kết giao với Mỹ, một phần với hy vọng một ngày nào đó sẽ giảm bớt sự phụ thuộc kinh tế của đất nước vào Trung Quốc. Không thể kiểm soát, Trung Quốc chỉ nhận được giá trị địa chiến lược “tối thiểu” đối với Triều Tiên. Và khi hiệp ước năm 1961 được đàm phán lại vào năm tới, kết quả sẽ làm sáng tỏ tình trạng hiện tại của mối quan hệ Trung - Triều.

Sau Triều Tiên, Trung Quốc cũng thường thúc đẩy quan hệ đối tác "mọi thời tiết" với Pakistan, quốc gia Bắc Kinh đã ủng hộ kể từ Chiến tranh Lạnh. Trong những năm gần đây, chính quyền Islamabad đã giúp Bắc Kinh ngăn chặn những kẻ khủng bố ở Pakistan và Afghanistan xâm nhập vào Trung Quốc. Đổi lại, Pakistan đã yêu cầu Trung Quốc công nhận các tuyên bố chủ quyền của mình ở khu vực tranh chấp Kashmir.

Nhưng Pakistan dường như không mang lại lợi ích cụ thể nào trong bối cảnh cạnh tranh quyền lực lớn giữa Trung Quốc và Mỹ. Hành lang kinh tế Trung Quốc-Pakistan - dự án cơ sở hạ tầng hàng đầu trị giá hàng tỷ USD của Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI) do ông Tập khởi xướng - dường như không thể chi trả cho Islamabad. Và mặc dù địa hình của Pakistan dọc theo Ấn Độ Dương thường là được cho là một vị trí chiến lược, nhưng cảng chính Gwadar của nước này chưa bao giờ trở thành một căn cứ hải quân.

Hiện nay, “bạn thân nhất” của Trung Quốc ở Đông Nam Á là Campuchia. Thủ tướng Hun Sen là nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên đến thăm Trung Quốc sau khi đại dịch bắt đầu, và Campuchia đã kiên quyết đứng về các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông.

Campuchia được hưởng lợi từ Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường, và Bắc Kinh được cho là đang quan tâm thuê các căn cứ quân sự tại Ream và Dara Sakor. Nếu Bắc Kinh tiếp cận chúng, điều đó sẽ mở rộng đáng kể phạm vi và mối đe dọa đa hướng của các hoạt động quân sự của Trung Quốc, có thể trở thành đối tác địa chiến lược hữu ích nhất của Campuchia. Thông tin cho thấy Campuchia gần đây đã san bằng một cơ sở hải quân của Mỹ tại Ream, và Bắc Kinh được hưởng lợi.

Nhưng hiện tại, ít nhất, ông Hun Sen thậm chí từ chối thừa nhận rằng Trung Quốc đang xây dựng các căn cứ quân sự vì vi phạm hiến pháp Campuchia. Phnom Penh có thể không quá quan tâm đến việc “cấp quyền truy cập” cho một thứ không nên tồn tại ngay từ đầu. Như vậy, câu chuyện còn dang dở và cần được theo dõi chặt chẽ.

Tóm lại, dù thế nào, so với Mỹ, "bạn bè" của Trung Quốc rất không chắc chắn, cũng không đáng tin cậy. Đó là một thách thức lớn đối với Bắc Kinh khi sự cạnh tranh giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tiếp tục gia tăng liên quan tới hàng loạt vấn đề.