Cuộc đời bi hùng, ngắn ngủi của tác giả bài hát 'Xuân và tuổi trẻ'

Xuân và tuổi trẻlà một bài hát của cố nhạc sĩLa Hối, phần lời doThế Lữviết. Bài hát thịnh hành từ khi nó ra đời và cho đến nay đã hơn 70 năm, nhưng vẫn được coi là bài hát bất hủ trong nền tân nhạc Việt Nam. Những câu mở đầu trên nền nhạcvalse vui tươi như một cánh én lao vút trên nền trời xanh khi trời đất chuyển mùa: “Ngày thắm tươi bên đời xuân mới/ Lòng đắm say bao nguồn vui sống/ Xuân về với ngàn hoa tươi thắm/ Ta muốn hái muôn ngàn đóa hồng...”.

Trong quá trình đi tìm những tư liệu đầy đủ về nhạc sĩ La Hối, người viết đã may mắn đượctiếp xúc vớimột số học trò cũ của nhạc sĩ La Hối như nhạc sĩ Trương Đình Quang và đặc biệt là cụ ông La Gia Quảng, cháu gọinhạc sĩ La Hối bằng chú ruột.Qua lời kể của các nhân chứng, cùng một số tàiliệu,chúng ta có thể phần nào dựng lại bức chân dung của cố nhạc sĩ La Hối,một cuộc đời ngắn ngủi nhưng rất tài hoa. Ông hysinh vào năm 25 tuổi khi tài năng đang nở rộ.

Một nhạc sĩ tài hoa

Nhạc sĩ La Hối tên thật là La Doãn Chánh, sinh năm 1920 tại Hội An, Quảng Namtrong một gia đình phong lưu mà phần đông con cái đều có ít nhiều năng khiếu về nghệ thuật. Từ nhỏ, La Hối đã tỏ ra là một học sinh xuất sắc ở các môn học và đặc biệt rất có năng khiếu về âm nhạc. Ông tự học và nghiên cứu âm nhạc Đông-Tây, nhất là âm nhạc Tây Âu. Năm lên 14 tuổi, La Hối đã tập tành sáng tác những giai điệu vui tươi, sôi nổi...

Từ năm 1936-1938, La Hối vào Sài Gòn để hoàn chỉnh chương trình học vấn đồng thời cũng học hỏi các giáo sư, nhạc sĩ về nhạc cổ điển Tây phương. Sau đó, ông trở về Hội An dạy đàn và vận động những người cùng sở thích thành lập Hội yêu âm nhạc (Société philharmonique) đầu tiên tại đây. Ông được anh em tín nhiệm bầu làm hội trưởng và ông cũng là người đầu tiên đưa các hành khúc cách mạng Việt Nam vào chương trình hòa tấu (trước đó chỉ sử dụng nhạc ngoại quốc).

Một số nhạc sĩ trẻ thời đó đã từng được La Hối hướng dẫn như: Dương Minh Ninh (tác giả ca khúc Gấm vàng), Lê Trọng Nguyễn (tác giả bản nhạc bolero đâu tiên của Việt Nam Nắng chiều), Lan Đài (tác giả Chiều tưởng nhớ)...

Theo nhạc sĩ Trương Đình Quang, hiện sống tại Đà Nẵng,là một trong những học trò của nhạc sĩLa Hối cho biết: “La Hối là người cực kỳ kín đáo, trong dạy học ông khá nghiêm nghị, dù dựng vở hay dạy nhạc, ông luôn buộc anh em chúng tôi tập thành thật thuần thục mới được lên sân khấu biểu diễn. Có một cô học trò được La Hối dạy và sau đó là người yêu của ông, nhiều ca khúc ông sáng tác trong thời gian từ năm 1943-1945 đều tặng cho cô này giữ, nhưngsau này thất lạc khá nhiều".

Chấp nhận hysinh để bảo vệ mẹ

Khi phát xít Nhật xâm chiếm nước ta, quân Nhật triển khai đóng dày đặc tại Đà Nẵng và Hội An. Cũng như bao thanh niên yêu nước thời bấy giờ, La Hối nhanh chóng tham gia vào các phong trào chống Nhật. Ông đã gia nhập một tổ chức chống phát xít với tất cả bầu nhiệt huyết và mau chóng trở thành lãnh đạo nòng cốt của tổ chức này. Ông tham gia in truyền đơn, viết biểu ngữ hô hào chống Nhật nên bị hiến binh Nhật theo dõi ráo riết. Năm 1944, hiến binh Nhật phát lệnh truy nã La Hối nên ông phải tránh qua Lào, nhưng vì nhiệm vụ thiết yếu nên ông lại quay về Hội An để hoạt động.

Một ngày trung tuần tháng 5.1945, hiến binh Nhật quyết định bắt và thủ tiêu La Hối cùng 10 đồng chí của ông tại Hội An. Nhạc sĩ Trương Đình Quang nhớ lại: “Chiều hôm ấy, Mặt trận Việt Minh Hội An mà cụ thể là anh Huỳnh Đắc Hương (sau này là Thiếu tướng Quân đội nhân dân Việt Nam) báo cho biết bọn Nhật sẽ bắt và thủ tiêu La Hối. Biết được tin này, La Hối nói với mọi người:“Nếu mình trốn đi, bọn Nhật chắc chắn sẽ bắt giết mẹ mình mất!”. Vì thế, La Hối chấp nhận hysinh và quyết địnhđể cho quân Nhật bắt giữ.

Bị giặc giết cùng 10 đồng đội

Sau nhiều ngày giam giữ và tra tấn vô cùng dã man, Nhật đã đem tất cả 11 người ra xử bắn và vùi lấp chung một huyệt tại chân núi Phước Tường (phía tây nam thành phố Đà Nẵng).

Theo học giả Thái Trọng Lai (tức Ngô Văn Lại) hiện sống tại phường Hòa Thọ Đông, thành phố Đà Nẵng cho biết: “Năm 1945 tôi chừng mươi tuổi, một buổi sáng nọ, tôi cùng cha đi lên đám thuốc lá tại làng Cẩm Khê gần chân núi Phước Tường để bắt sâu hại thuốc. Đang làm, bỗng tôi thấy 1 chiếc xe nhà binh của quân Nhật từ Đà Nẵng lên, đổ xịch cách chỗ mình độ vài trăm mét. Bọn Nhật đẩy trên xe xuống chừng chục người rồi nhanh chóng cột họ lần lượt vào các cây cọc đã trồng sẵn. Lập tức, một tên lính Nhật cởi trần bước tới từng nạn nhân vừa vung kiếm lên thét lớn rồi chém đứt đầu từng nạn nhân một.

Đó là cuộc hành hình duy nhất của bọn Nhật tại Đà Nẵng mà tôi thấy, mà cũng không nghe thêm một vụ hành hình nào khác! Từ năm 1948, ca khúc Xuân và tuổi trẻ đã được phổ biến khắp nơi, tôi rất thích nó song mãi năm 1953, nhân đọc bản Xuân và tuổi trẻ và tiểu sử của La Hối, tôi liền liên tưởng đến cuộc hành hình mà mình tình cờ chứng kiến năm nào”.

CụLa Gia Quảng kể lại: “Sau ngày Nhật đầu hàng phe Đồng minh, nhiều người dân Hội An đã tác động với quân Tưởng để buộc Nhật chỉ nơi hành quyết 11 người con của Hội An. Quân Nhật đã chấp nhận điều kiện và đưa cả đoàn đi, lúc này tôi đã 18 tuổi và cũng được đi. Đến nơi hành hình tại chân núi Phước Tường, khi khai quật 11 xác người, đến xác thứ 9 tôi nhận ra đó chính là La Hối, vì ông mặc một chiếc áo vét carô màu đỏ,tôi nhận ra ông nhờ có chiếc răng vàng. Tuy nhiên, do xác đã phân hủylại vùi chung một hố nên lẫn lộn nhau, chúng tôi đành đưa họ về và an táng cùng một mộ như ta thấy hiện nay. Khi đưa 11 thi hài về, xe chở quanh Hội An bà con thương khóc, phúng viếng nhiều lắm".

Về ca khúc Xuân và tuổi trẻ

Riêng ca khúcXuân và tuổi trẻđược sáng tác trong thời kỳ La Hối bị hiến binh Nhật theo dõi, hoàn cảnh sống rất khó khăn, thế nhưng giai điệu của tác phẩm lại rất hào hứng, phấn chấn yêu đời. Cũng như đa số cakhúc khác, La Hối viết nhạc phẩm này không có lời. Sau khi ông mấtthì Diệp Truyền Hoa mới đặt lời Hoa cho bài hát này.

Năm 1946, nhà thơ kiêm đạo diễn kịch Thế Lữ cùng nhóm nhạc sĩ Nguyễn Xuân Khoát, Văn Chung... trong đoàn ca vũ nhạc Anh Vũ đến Hội An trình diễn. Thế Lữ đã rất yêu thích giai điệu bài hát này. Qua tìm hiểu và xúc động trước cuộc đời ngắn ngủi nhưng đầy tài hoa của chàng nhạc sĩ trẻ tuổi, Thế Lữ đã xin phép gia đình La Hối để đặt lời Việt cho nhạc phẩm này. Từ đó, Xuân và tuổi trẻ(nhạc La Hối, lời Thế Lữ) luôn vang lên trong mỗi độ xuân về.

Trong kháng chiến,Xuân và tuổi trẻtheo đoàn quân vào tận chiến khu, lên Việt Bắc, vào miền Nam... CụLa Gia Quảngcho chúng tôi xem 2 bảnXuân và tuổi trẻdo Nhà xuất bản Đón Gió ấn phẩm hè 1954 (Duy Liêm vẽ bìa), bản này có in cả lời Việt (của Thế Lữ) và lời Hoa (của Diệp Truyền Hoa), bìa 4 có in hình nhạc sĩ La Hối đang chơi đàn accordéon. Ở bản khác cũng ghi: Xuân và tuổi trẻ, chính xác và đầy đủ, đặc biệt ấn hành lần thứ tư (ấn phẩm 1956) nhưng không có lời Hoa. Chỉ trong 2 năm mà đã tái bản đến 4 lần, đủ thấy sức cuốn hút và lan tỏa củaXuân và tuổi trẻ.

CụQuảngcho biết: “La Hối sáng tác rất nhiều nhưng chỉ còn lại khoảng 20 tác phẩm. Số lớn tác phẩm của ông đã bị hiến binh Nhật thu giữ,một phần khác do người yêu của ông cất giữ (gia đình thường gọi là “Cô giáo dạy dương cầm”). Sau ngàyLa Hốichết, cô gái này đi đâu không rõ nên gia đình không xin lại được".

Hiện nhạc sĩ Trương Đình Quang còn giữ được bản in Xuân và tuổi trẻcủa nhà in Trùng Dương ấn hành năm 1957, được trình bày rất đẹp và trang trọng.

Nói đến nhạc xuân không ai không biết đến ca khúcXuân và tuổi trẻ,nhưng nếu như chúng tabiết sâu hơn về số phận bi thương nhưnghào hùngcủa tác giả La Hối, một người chỉ dành những sáng tác của mình cho mùa xuân và tuổi trẻ lại chết ở tuổi đời quá trẻ, điều đó còn khiếncho ca khúctrở nên bất hủ trong mọi thời đại.