Diễn viên điện ảnh Trần Văn Khê

Ông Khê kể vào khoảng năm 1947 có một người quen ở Sài Gòn là Nguyễn Chí Mai cho gia đình ông về ở chung trong một căn biệt thự lớn (ngăn đôi, mỗi gia đình ở nửa căn). Cuộc sống đang ổn định thì ông Mai bị mật thám Pháp bắt đày đi Bà Rá (nay thuộc tỉnh Bình Phước) do hoạt động bí mật, còn ông Khê cũng bị theo dõi... Nhiều người thân khuyên ông Khê nên đi Pháp để lánh mặt. Tháng 5.1949, ông Khê sang Pháp và thi vào trường Chính trị Paris (dù trước đó ông từng là sinh viên trường Thuốc ở Hà Nội). Sau đó, ông lại tiếp tục làm luận án tiến sĩ, đề tài Âm nhạc Việt Nam ở Đại học Sorbonne (tốt nghiệp tháng 6.1958).

Trong gần 10 nằm “dùi mài kinh sử”, ngoài giờ học, ông phải làm thêm nhiều công việc để kiếm tiền trang trải cho việc ăn học: viết báo, đi hát hoặc đánh đàn ở các nhà hàng, dịch từ tiếng Pháp sang tiếng Việt cho những người Việt định cư ở Pháp, thâu âm cho hãng đĩa Oria (các bài hát của Lê Thương, Phạm Duy, Lưu Hữu Phước, Nguyễn Hữu Ba, Thẩm Oánh…). Ông cũng tham gia lồng tiếng cho hàng trăm bộ phim của hãng phim Kikoine, đến năm 1955 thì ông bắt đầu đóng phim quảng cáo cho hãng rượu và xe hơi.

Liền đó, hãng phim Arthur Rank của Anh đang khởi quay bộ phim Thành phố tựa như Alice ( A town like Alice) phỏng theo tiểu thuyết của nhà văn Úc Neille Shute kể lại thời kỳ Thế chiến 2, quân đội Nhật tiến chiếm các quốc gia vùng Thái Bình Dương, cai quản và hành hạ người dân bản xứ hết sức tàn ác. Ông đạo diễn từ Anh sang Pháp tìm diễn viên thích hợp cho vai viên đại úy Sugaya người Nhật, rất tàn ác. Hãng phim Pháp tiến cử Trần Văn Khê và đạo diễn đã mời ông sang Anh thử vai.

Ông Khê nhớ lại: Vừa bước xuống phi trường Luân Đôn, tôi đã nghe loa phóng thanh thông báo: “Yêu cầu diễn viên điện ảnh Trần Văn Khê đến văn phòng sân bay có đại diện hãng phim đón". Ở bên kia biển Manche tôi là sinh viên Đại học Sorbonne, sang bên này tôi bỗng nhiên trở thành “diễn viên điện ảnh”. Tại phim trường có 30 người Nhật Bản đang ngồi chờ thử vai này. Tôi thấy khó có hy vọng tranh vai được với những người Nhật chính cống, bởi họ vừa rành tiếng Nhật lại giỏi tiếng Anh. Cảnh quay chỉ diễn ra khoảng 5 phút, thể hiện cảnh viên sĩ quan Nhật đi từ điểm A sang điểm B, xoay người đi tới điểm C, giận dữ nói vài câu với một người rồi bạt tai người đó. Các điểm A, B, C được ghi sẵn dưới đất, tôi đi thử, từ điểm A đi 8 bước chân đến điểm B, xoay người đi 7 bước đến điểm C. Mỗi khi diễn viên thử vai, có một máy quay phim chạy dọc theo đường ray để thu hình.

Một số người Nhật khi thử vai hay nhìn xuống đất để canh chừng các điểm B, C, do đó họ đi không được tự nhiên, số khác thì bộ mặt căng thẳng không lộ được vẻ tức giận như yêu cầu. Đến lượt tôi, với bộ mặt hầm hầm sẵn sàng gây sự, từ điểm A, tôi đi đúng 8 bước, xoay lại bước tiếp 7 bước, cau có nói mấy câu rồi bạt tai người đối diện. Đạo diễn lại yêu cầu hô khẩu lệnh trong quân đội. Những ứng viên Nhật Bản không ai từng ở trong quân đội nên chẳng ai biết hô làm sao. Riêng tôi, vì thời điểm quân đội Nhật chiếm đóng Đông Dương (1941) tôi đang học trường Thuốc ở Hà Nội, mỗi sáng đi ngang qua trại lính Nhật đều nghe họ hô khẩu lệnh, nghiêm “Kyô-Ske”. Đạo diễn chọn được 5 người rồi yêu cầu diễn cảnh viên đại úy ra lệnh: “Đem nón và gươm ra đây” để xử tội người dân. Bốn người kia nói câu này một cách bình thường, riêng tôi ra lệnh một cách hùng hổ, loại “giọng gan” trong “ngữ khí hát tuồng” nên một tuần sau hãng phim mời tôi sang Anh ký hợp đồng.

Tôi được ở khách sạn Kensington Palace sang trọng, mỗi ngày có xe đưa đón đi đóng phim. Tới phim trường tôi hóa trang và mặc quân phục sĩ quan, kể từ lúc đó tôi hóa thân thành viên sĩ quan Nhật đến nỗi có lần đạo diễn gọi “ông Trần Văn Khê” tôi không để ý cứ đi tiếp chỉ đến khi ông ấy gọi “Đại úy Sugaya” tôi mới quay lại trả lời bằng tiếng Nhật với giọng gây gổ khiến ông đạo diễn khen rối rít.

Tính tôi hiền lành, không quen đánh người, vậy mà trong vai diễn tôi lại phải đánh hết người này đến người khác. Đạo diễn lại yêu cầu đánh thật mạnh tay, không phải đánh một lần mà diễn đi diễn lại. Hai người đóng vai đại tá và đám lính tùy tùng bị tôi bạt tai nháo nhào. Đánh xong tôi còn thấy dấu tay mình hằn trên mặt họ. Đại úy Sugaya còn xô một phụ nữ té xuống vũng bùn... Sau mỗi buổi diễn tôi luôn đến xin lỗi các bạn diễn. Tôi đóng phim này trong 16 ngày, mỗi ngày được trả 30 bảng Anh (đã trừ thuế). Tính ra một ngày lương đóng phim ở Anh đủ cho tôi ăn gần 500 bữa cơm sinh viên ở Pháp. Mỗi ngày ngoài tiền lương theo hợp đồng, hãng phim còn cấp cho tôi 12 bảng Anh tiền ăn nên rất dư dả”.

Cuối năm 1957, hãng phim Arthur Rank lại điện thoại cho Trần Văn Khê thông báo sắp khởi quay một bộ phim lớn mang tên Cầu sông Kwai (Sur le pont de rivière Kwai), diễn viên nổi tiếng Humphrey Boggart vào vai chính và hãng phim cũng dành cho ông Khê đóng một vai người Nhật. Tuy nhiên do Humphrey Boggart đột ngột từ trần, hãng phim phải chọn diễn viên William Holđen thay thế và anh này đã chọn một người Nhật thứ thiệt trong ê kíp của mình vào vai dự định dành cho ông Khê. "Từ đó tôi thoát ra khỏi nghệ thuật thứ bảy".

Hà Đình Nguyên/ Theo Thanh Niên