Doanh nghiệp lỗ lớn do lãi vay tăng mạnh, nhưng vẫn phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp

Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) vừa có ý kiến về đề nghị sửa đổi, bổ sung Nghị định 132/2020/NĐ-CP về quản lý thuế đối với DN có giao dịch liên kết.

Lỗ lớn do lãi vay vẫn phải đóng thuế

Điều 5.2.d của Nghị định 132 quy định các bên liên kết bao gồm cả trường hợp ngân hàng cho DN vay nếu khoản vay từ 25% vốn góp và trên 50% nợ trung và dài hạn của DN đi vay.

Nhiều DN Việt Nam, đặc biệt là các DN trong các lĩnh vực hạ tầng, sản xuất công nghiệp, rơi vào trường hợp này do tỷ trọng vốn vay ngân hàng trung và dài hạn cao. Khi đó, các DN này và ngân hàng được coi là các bên liên kết và phải áp dụng Nghị định 132.

Theo VCCI, điều 16.3.a của Nghị định 132 quy định chi phí lãi vay của các bên liên kết không được vượt quá 30% EBITDA của DN. Điều luật này áp mức cố định 30% mà không cho phép DN được chứng minh chi phí này theo nguyên tắc giao dịch độc lập (arm’s length) như với các loại giao dịch khác.

“Nói cách khác, kể cả trong trường hợp DN có chi phí lãi vay hoàn toàn bình thường so với mặt bằng chung của thị trường và các bên không hề có dấu hiệu đẩy lãi suất lên hoặc xuống nhằm chuyển lợi nhuận, thì cũng không được ghi nhận chi phí hợp lý khi tính thuế”, VCCI nêu.

VCCI cho biết cuối năm 2022 và đầu năm 2023, do những biến động kinh tế vĩ mô, lãi suất trên thị trường tăng mạnh. Điều này khiến chi phí lãi vay của nhiều DN tăng vượt mức 30%. Phần chi phí lãi vay vượt mức 30% này, DN vẫn phải trả cho ngân hàng nhưng không được coi là chi phí được trừ khi tính thuế.

“Nhiều DN phản ánh với VCCI tình trạng họ thua lỗ lớn do chi phí lãi vay phải trả cho ngân hàng tăng mạnh, nhưng vẫn phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp cho Nhà nước”, VCCI chia sẻ.

Trong tờ trình, Bộ Tài chính đã đề nghị sẽ sửa đổi điều 5.2.d theo hướng loại trừ việc xác định quan hệ liên kết khi tổ chức tín dụng không tham gia điều hành, kiểm soát, góp vốn hoặc đầu tư vào DN đi vay hoặc không cùng chịu sự điều hành, kiểm soát, góp vốn của một bên khác). Sửa đổi này phù hợp với điều 5.1 nhằm xác định rõ hơn bản chất của quan hệ liên kết và sẽ giúp tháo gỡ được bất cập như trên phản ánh.

Tuy nhiên, cách làm này sẽ không giải quyết được hết các trường hợp. Trong trường hợp hai bên ngân hàng và DN đi vay có quan hệ điều hành, kiểm soát, góp vốn nhưng giao dịch cho vay với lãi suất phù hợp với mặt bằng chung của thị trường vẫn sẽ bị khống chế bởi ngưỡng 30%. Điều này chưa thực sự phù hợp với mục tiêu cơ bản của Nghị định 132 là chống hành vi chuyển giá.

Trong trường hợp trên, hai bên không hề có hành vi thay đổi “bóp méo” lãi suất (giá của giao dịch cho vay) nhằm mục đích chuyển giá mà giao dịch này vẫn tuân theo nguyên tắc giao dịch độc lập (arm’s length). Việc không cho tính phần chi phí lãi vay vượt quá 30% trong một giao dịch thỏa mãn nguyên tắc giao dịch độc lập là bất hợp lý.

Do đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc sửa đổi điều 16.3 của Nghị định 132 theo hướng cho phép các DN chứng minh giao dịch cho vay theo nguyên tắc giao dịch độc lập bằng cách kê khai và lập hồ sơ so sánh với các giao dịch cho vay khác và/hoặc với mặt bằng lãi suất trên thị trường.

Trong trường hợp giao dịch này đúng nguyên tắc giao dịch độc lập thì DN được trừ toàn bộ chi phí tính thuế, kể cả trường hợp chi phí đó vượt 30% EBITDA. Theo tìm hiểu của VCCI, một số quốc gia trên thế giới cũng áp dụng nguyên tắc này.

DN than khó, đề nghị bãi bỏ quy định bất hợp lý

Về vấn đề này, nhiều DN cho rằng quy định áp trần lãi vay 30% là bất hợp lý, gây khó khăn cho DN.

Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA) đề xuất Bộ Tài chính xem xét bãi bỏ quy định này vì không hợp tình hợp lý.

Theo Chủ tịch HoREA Lê Hoàng Châu, chi phí lãi vay phục vụ hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh của DN là "chi phí hợp pháp". Do đó, phải được nhà nước công nhận và cần phải được tính vào tổng chi phí hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh của DN trong năm tài chính.

Hơn nữa, quy định phần chi phí lãi vay không được trừ sẽ chuyển sang kỳ tính thuế tiếp theo trong thời gian không quá 5 năm cũng có thể làm thiệt thòi cho các DN, bởi lẽ trường hợp DN trong thời gian 5 năm tiếp theo nếu kinh doanh bị thua lỗ, hòa vốn, kể cả trường hợp có lãi nhưng tổng chi phí lãi vay phát sinh không thấp hơn mức quy định thì coi như toàn bộ phần chi phí lãi vay không được trừ trước đó sẽ không được chuyển sang kỳ tính thuế tiếp theo…

Do vậy, HoREA đề xuất Bộ Tài chính xem xét sửa đổi quy định về trần chi phí lãi vay theo hướng chỉ áp dụng đối với DN nước ngoài có giao dịch liên kết, không áp dụng đối với DN trong nước.

Tương tự, Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng cho rằng phần lớn DN Việt là nhỏ và vừa, các DN mới khởi nghiệp, nên nguồn vốn ngân hàng là kênh chính để đầu tư, phát triển.

Theo VASEP, việc áp trần chi phí lãi vay để tính thuế thu nhập là không hợp lý, gây ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh, cũng như dòng tiền của DN. Điều này khiến DN không có đủ tiềm lực hoặc ngại đầu tư, đổi mới công nghệ. Trong khi đầu tư, đổi mới là sống còn cho sự phát triển của DN nói riêng, cũng như nền kinh tế của đất nước nói chung.

Trao đổi với phóng viên Một Thế Giới, luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI cho rằng quy định này rất bất hợp lý, sai cơ bản, đồng thời nhấn mạnh “cần phải bỏ quy định này, chứ không phải sửa”.

Theo ông Đức, nguyên lý áp tỷ lệ trần chi phí lãi vay nhằm để chống các hoạt động gian lận, lách thuế để nộp thuế ít hơn của DN. Thế nhưng, tất cả DN trong nước thì đầu vào, đầu ra có báo cáo với chứng từ hợp lệ và cơ quan thuế có thể kiểm tra được, đồng thời Nghị định 132 đã định nghĩa về giao dịch liên kết.

“Như vậy, với các DN không có giao dịch liên kết thì không thuộc đối tượng áp dụng. Vậy tại sao DN chỉ có vay vốn từ ngân hàng cũng rơi vào trường hợp bị áp trần chi phí lãi vay này?”, ông Đức nêu.

PGS-TS Nguyễn Hữu Huân (Đại học Kinh tế TP.HCM) cho rằng trong bối cảnh hiện nay khi lãi suất cho vay vẫn cao khiến chi phí lãi vay của nhiều DN tăng mạnh. Song song với mức tiêu thụ giảm xuống vì kinh tế trong ngoài nước khó khăn thì tỷ lệ chi phí lãi vay của các công ty sẽ tăng mạnh và vượt mức trần 30% trên tổng lợi nhuận thuần sẽ trở nên phổ biến.

Chính vì vậy, ông Huân cho rằng phải sửa đổi nhanh Nghị định số 132 theo hướng nâng trần tỷ lệ về chi phí lãi vay lên cao hơn, khoảng 50% để hỗ trợ cho hoạt động của DN.