Đừng để cảm xúc tiêu cực tồn tại lâu hơn mức cần thiết

Hãy nghĩ tới những điều tệ hại chưa xảy đến

Đột nhiên, căn nhà chúng tôi gặp phải một loạt sự cố rò rỉ đường ống. Đầu tiên là ở trần nhà kho. Người thợ sửa có mặt trong vòng vài giờ, cắt bỏ mảng tường khô, và chữa vết rò. Rồi vài ngày sau, một vết rò tương tự xảy ra ở căn phòng kế bên. Giờ thì tôi lại thấy phiền phức và phập phồng lo ngại.

Một tháng sau, cuốn phim kinh dị chính thức bắt đầu: Ống nước vỡ, tràn ra hơn một trăm mét vuông trần. Lần này, việc sửa chữa ngốn mất nhiều tuần và tạo ra một núi bụi; cần tới hai đội lau dọn mới giải quyết được hậu quả - hút ẩm hàng trăm quyển sách, sấy khô và chà sạch tấm thảm...

Và rồi, tối hôm qua, ngót một tháng sau lần sửa chữa trước, chúng tôi lại nghe thấy âm thanh quen thuộc của tiếng nước nhỏ xuống thảm. Ngay lúc nghe thấy những giọt nước đầu tiên, tôi biến thành một kẻ điên khùng, khổ sở, tức tối lao ngay xuống thang. Tôi dám chắc nếu đấy mà là đi giết người thì tôi nom còn tử tế hơn. Liếc thấy trần nhà bọng nước là tôi đủ biết những tuần tiếp theo sẽ ra sao: Ngôi nhà sẽ một lần nữa trở thành một công trường xây dựng.

Đương nhiên, ngôi nhà là một vật thể hữu hình mắc nợ những quy luật của tự nhiên - và nó không thể tự mình sửa chữa. Lúc tôi và vợ tìm xô nước để hứng nước, chúng tôi đã phản ứng lại với sự lôi kéo không thể chống lại của thực tế tự nhiên. Nhưng nỗi đau đớn của tôi hoàn toàn là sản phẩm của suy nghĩ. Dù lúc đó cần phải làm gì đi nữa, tôi vẫn có một lựa chọn: Tôi có thể thực hiện những gì cần làm một cách bình tĩnh, nhẫn nại và chú tâm, hoặc làm trong trạng thái hoảng loạn. Mỗi thời điểm của ngày hôm đó - thật ra là mọi thời điểm trong suốt cuộc đời chúng ta - đều mang lại một cơ hội để thư giãn và phản ứng tích cực, hoặc khổ sở không cần thiết.

Chúng ta có thể giải quyết những đau đớn về tinh thần như thế này ở ít nhất hai mức độ. Chúng ta có thể sử dụng chính các ý nghĩ làm thuốc giải, hoặc chúng ta hoàn toàn không có một chút suy nghĩ nào. Kỹ thuật sử dụng ý nghĩa làm thuốc giải không đòi hỏi kinh nghiệm thiền, và có thể mang lại những thành công nếu ta hình thành được những thói quen tư duy thích hợp. Nhiều người có thể thực hiện điều này một cách hoàn toàn tự nhiên; đây được gọi là “nhìn ra khía cạnh tích cực của vấn đề”.

Chẳng hạn như, khi tôi bắt đầu nổi xung thiên, vợ tôi bảo chúng ta nên biết ơn rằng đây là nước sạch chảy qua trần nhà chứ không phải nước thải. Tôi thấy ý nghĩ ấy ngay tức thì khó cưỡng lại: Tôi sướng rân người vì dọn nước sạch vào lúc đó dễ chịu hơn nhiều so với bì bõm trong nước cống. Thật thoải mái! Tôi thường dùng các ý nghĩ dạng này làm đòn bẩy để giải thoát tâm trí mình ra khỏi bất cứ điều gì đè nặng lên nó trong cảnh khổ đau không cần thiết.

Tôi không cổ vũ việc tách rời thực tại cuộc sống một cách vô lý. Nếu có một vấn đề cần giải quyết, chúng ta nên giải quyết. Nhưng chúng ta khổ sở bao nhiêu khi làm những điều tốt và cần thiết? Và nếu chúng ta, cũng như nhiều người khác, dường như lúc nào cũng mơ hồ cảm thấy không hạnh phúc, thì có lẽ tạo ra một cảm giác biết ơn đơn giản bằng cách nghĩ tới những điều tệ hại hãy còn chưa xảy đến với ta, hoặc nghĩ tới biết bao người đã ước ao lời khấn cầu của họ được đáp lại để họ có thể sống như chúng ta đang sống lúc này. Nhiều người trên quả đất vào lúc này thậm chí còn không thể hình dung được thứ tự do mà bạn cảm thấy là điều hiển nhiên.

Phá vỡ lời nguyền cảm xúc tiêu cực

Người ta không cần phải biết về thiền mới nhận ra được suy nghĩ chi phối trạng thái tinh thần của mình như thế nào. Chẳng hạn như, sáng nay tôi thức giấc trong niềm hạnh phúc vô tư. Và rồi tôi nhớ tới chỗ rò rỉ... Hầu hết các bạn sẽ cảm thấy quen thuộc với điều này: Một điều gì đó không hay đã xảy ra trong đời - một người nào đó qua đời, một mối quan hệ kết thúc, bạn bị mất việc - nhưng vẫn có một khoảng nghỉ ngắn ngủi từ khi thức giấc đến khi ký ức bủa vây. Thường thì phải vài khắc sau các nguyên nhân gây bất hạnh mới trổi dậy.

Sau khi bỏ ra nhiều năm trời quan sát tâm trí mình khi thiền, tôi thấy rằng những giai đoạn chuyển đổi bất ngờ từ hạnh phúc sang đau khổ vừa thú vị lại vừa hài hước - và đơn thuần quan sát chúng đi một quãng dài để lấy lại sự bình thản. Tâm trí tôi bắt đầu có cảm giác đó như là một trò chơi điện tử: Tôi có thể chơi nó một cách khôn ngoan, học hỏi thêm sau mỗi màn, hoặc tôi có thể bị một con quái vật giết ở đúng một chỗ, hết lần này tới lần khác.

Hầu hết chúng ta để cho cảm xúc tiêu cực tồn tại lâu hơn mức cần thiết. Bất chợt giận dữ, chúng ta sẽ có xu hướng tiếp tục giận dữ - và điều này yêu cầu chúng ta phải chủ động sản sinh ra cảm giác tức giận. Chúng ta làm như vậy bằng cách nghĩ đến những lý do để tức giận - nhớ lại một lời xúc phạm, diễn lại trong đầu những gì lẽ ra nên nói với kẻ gian ác kia,… - ấy thế mà chúng ta lại có xu hướng không chú ý đến cơ chế của quá trình này. Bởi nếu không liên tục làm sống lại cảm giác ấy thì không thể nào cứ giận dữ lâu được.

Hãy tưởng tượng ai đó đã từng khiến ta cảm thấy rất tức tối - và ngay khi trạng thái tinh thần này dường như đã xâm chiếm toàn bộ tâm trí, thì bạn lại nhận được một cuộc gọi quan trọng buộc bạn phải đóng một vai thân thiện nhất. Hầu hết chúng ta đều biết bất ngờ bỏ đi trạng thái tiêu cực này và bắt đầu hành xử với một trạng thái khác là như thế nào. Dĩ nhiên, hầu hết rồi cũng sẽ bị đắm chìm một cách bất lực vào những cảm xúc tiêu cực khi có cơ hội.

Hãy chú ý tới những lần gián đoạn trong sự liền mạch của các trạng thái tinh thần. Chẳng hạn, bạn đang phiền muộn, nhưng thình lình cười phá lên khi đọc được một cái gì đó. Bạn đang chán và mất kiên nhẫn trong lúc chờ đèn giao thông, nhưng rồi lại vui lên khi nhận được cuộc gọi của một người bạn thân. Đó là những thí nghiệm tự nhiên về sự thay đổi tâm trạng. Hãy lưu ý rằng việc bất chợt tập trung vào một điều khác - điều gì đó không còn ủng hộ cho cảm xúc hiện tại của ta - sẽ mang lại một trạng thái tinh thần mới. Hãy quan sát xem các đám mây có thể tan đi nhanh đến thế nào. Đấy chính là những thoáng hiện đích thực của tự do.

Tuy nhiên, chân lý chính là ở chỗ chúng ta không cần phải chờ đợi một sự xao nhãng dễ chịu nào đó mới có thể thay đổi tâm trạng. Ta chỉ cần tập trung sâu vào chính các cảm giác tiêu cực, mà không phán xét hay kháng cự. Giận là gì? Ta cảm thấy nó ở đâu trong cơ thể? Nó xuất hiện như thế nào trong từng khoảnh khắc? Và nhận ra cảm giác đó là như thế nào? Xem xét theo lối này, với chánh niệm, ta có thể phát hiện ra rằng các tâm trạng tiêu cực sẽ tự tiêu biến.