NATO cảnh giác ra sao trước nỗ lực của ai đó muốn lôi kéo NATO vào cuộc chiến với Nga tại Ukraine?

NATO quyết tâm giúp Ukraine chiến đấu với Nga, nhưng không muốn tham gia trực tiếp vào cuộc chiến. Một hứa hẹn mới về vũ khí phòng không cho Ba Lan có thể khiến điều đó trở nên phức tạp hơn.

Khi một quả tên lửa rơi vào một ngôi làng Ba Lan chỉ cách Ukraine vài dặm vào tuần trước và làm thiệt mạng hai người dân địa phương, nỗi sợ hãi dâng lên rằng Nga đã tấn công một quốc gia NATO và đe dọa một đám cháy toàn cầu - cho đến khi hóa ra đó có thể là do một tên lửa từ lực lượng phòng không của Ukraine đã rơi xuống Ba Lan một cách tình cờ.

Tuy nhiên, tình hình vẫn còn nhiều rủi ro khi Ba Lan tuần này thông báo rằng họ đã chấp nhận lời đề nghị của Đức về việc triển khai các hệ thống phòng không Patriot “gần biên giới” với Ukraine.

Kể từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự vào tháng hai, Ba Lan, giống như Mỹ đã duy trì cam kết viện trợ cho Ukraine, cung cấp vũ khí và hậu thuẫn ngoại giao không ngừng, nhưng họ không muốn tham gia vào một cuộc chiến với Moscow.

Mặc dù các tên lửa mới của Đức sẽ không hoạt động đầy đủ trong nhiều năm nữa, khi mà cuộc chiến ở Ukraine có thể đã kết thúc, nhưng kế hoạch của Ba Lan triển khai chúng gần khu vực xung đột báo hiệu những lo ngại ngày càng tăng. Đó là lo ngại rằng an ninh của chính Ba Lan có thể gặp rủi ro và rằng cuộc chiến bên nước láng giềng có thể lan rộng, do vô tình hoặc có chủ đích.

Việc đặt tên lửa đánh chặn Patriot do Mỹ sản xuất, một số trong số đó sẽ hoạt động ít nhất một phần vào tháng 8 năm tới, gần Ukraine đặt ra một loạt câu hỏi khó bắt nguồn từ việc NATO tích cực giúp đỡ Ukraine trong khi họ vẫn ở bên ngoài khu vực xung đột.

Jacek Bartosiak, người đứng đầu Chiến lược và Tương lai, một nhóm nghiên cứu Warsaw tập trung vào các vấn đề an ninh đặt câu hỏi: “Điều gì sẽ xảy ra nếu radar của chúng ta thấy tên lửa đang đến và chúng cần bị đánh chặn bên trong Ukraine?”.

Ông nói, kịch bản đó khó có thể kéo NATO vào một cuộc đụng độ trực tiếp với Nga, nhưng sẽ đẩy tổ chức này tiến vào một “vùng xám” chưa được khám phá.

Trong một dấu hiệu có thể cho thấy Ba Lan đang lo lắng về điều đó đang xảy ra, Bộ trưởng Quốc phòng ở Warsaw, Mariusz Blaszczak, hôm thứ tư đã đề xuất rằng Lực lượng Patriot từ Đức cần được gửi đến miền tây Ukraine thay vì miền đông Ba Lan như ông đã nói hai ngày trước đó. Ông Blaszczak nói trên Twitter rằng điều đó sẽ giúp Ukraine trực tiếp ngăn chặn các tên lửa của Nga đồng thời tăng cường an ninh cho Ba Lan dọc biên giới.

Còn Bartosiak cho biết các máy bay chiến đấu của Nga không còn mạo hiểm bay vào các khu vực phía tây Ukraine sát cạnh Ba Lan, vì vậy không có nguy cơ thực sự nào về việc chúng vô tình bị trúng tên lửa bắn từ lãnh thổ Ba Lan. Và các tên lửa PAC-3 Patriot của Đức có tầm bắn chỉ khoảng 20 dặm, điều đó có nghĩa là chúng sẽ không vươn tới các khu vực của Ukraine, nơi lực lượng không quân và bộ binh của Nga hiện đang hoạt động.

Tuy nhiên, ông Bartosiak cho biết, vẫn có khả năng “tên lửa Patriot hoạt động trong không phận Ukraine”. Điều đó sẽ làm cách tiếp cận của NATO đối với cuộc chiến trở nên tùy tiện. Đồng thời, nó cũng làm chệch hướng cam kết mạnh mẽ của khối này trong việc tránh bằng mọi giá bất kỳ sự can dự nào vào bên trong Ukraine mà Moscow có thể lấy làm cái cớ để leo thang căng thẳng.

Nga, quốc gia đã nhiều năm chống lại các tên lửa của Mỹ được triển khai ở Ba Lan không có bình luận chính thức nào về việc các hệ thống Patriot được gửi đến Ba Lan.

Còn các blogger quân sự Nga vừa chế giễu hiệu quả của tên lửa phòng không Patriot, vừa cáo buộc NATO sử dụng sự cố tuần trước ở miền đông Ba Lan như một cái cớ để triển khai tên lửa gần Ukraine để giúp bắn hạ vũ khí của Nga.

Trong một bài đăng trên Telegram, Rybar, một blogger nổi tiếng tại Nga nói rằng “một vài hệ thống phòng không bổ sung sẽ không tạo ra 'vùng cấm bay' trên Ukraine", nhưng cảnh báo "tiềm năng sự tham gia ngầm" của NATO trong việc đẩy lùi các cuộc tấn công tên lửa của lực lượng vũ trang Nga vào các mục tiêu ở miền tây Ukraine.

Người phát ngôn của NATO, Oana Lungescu, cho biết liên minh “hoan nghênh” đề nghị của Đức giúp Ba Lan triển khai tên lửa mới nhưng nhấn mạnh rằng nhiệm vụ của họ chỉ là bảo vệ lãnh thổ của liên minh. Bà nói: “Để đối phó với cuộc chiến của Nga chống lại Ukraine, chúng tôi đang tăng cường khả năng phòng thủ của mình ở phía Đông”.

Đức cũng đã gửi tên lửa Patriot tới Slovakia, quốc gia cũng có biên giới với Ukraine và quân đội Mỹ hồi tháng 4 đã triển khai các đơn vị Patriot của riêng họ tại sân bay Rzeszow của Ba Lan. Đây cũng là trung tâm trung chuyển quan trọng gần biên giới Ukraine để vũ khí phương Tây chảy vào Ukraine. Không có hệ thống phòng không nào trong số này tham gia vào các cuộc đụng độ với Nga bên trong Ukraine.

Nhưng có một câu hỏi hóc búa: Các tên lửa Patriot do Đức vừa hỗ trợ cho Ba Lan có dùng để bắn vào Ukraine hay không có thể phụ thuộc một phần vào người kiểm soát chúng. Vấn đề là quân đội Ba Lan hay Đức?

Bộ quốc phòng ở Warsaw đã không trả lời các câu hỏi về việc ai sẽ chịu trách nhiệm. Các thủ tục thông thường trong liên minh NATO là để quốc gia cung cấp hệ thống phòng không kiểm soát chứ không phải quốc gia sở tại. Ví dụ, hệ thống Patriot được triển khai vào tháng 4 tại sân bay Rzeszow do nhân viên Mỹ vận hành.

Robert Czulda, một chuyên gia an ninh tại Đại học Lodz ở miền trung Ba Lan, nói rằng người Đức rất có thể sẽ kiểm soát các tên lửa mới, ít nhất là ở giai đoạn đầu, bởi vì “quân đội của chúng tôi không được đào tạo về cách sử dụng Patriot”.

Hôm thứ hai, Đại tá Michal Marciniak, người giám sát phòng không tại Bộ Quốc phòng Ba Lan, nói với hãng thông tấn quốc gia PAP rằng dàn tên lửa Patriot đầu tiên do Đức hỗ trợ đã đến Ba Lan và đang được thử nghiệm. Ông cho biết sẽ cần nhiều năm huấn luyện và các hệ thống này sẽ không sẵn sàng chiến đấu hoàn toàn cho đến năm 2024 hoặc 2025.

Điều đó làm trì hoãn những quyết định khó khăn về việc liệu tên lửa có thể được bắn vào Ukraine hay không và trong hoàn cảnh nào.

Đại tá Marciniak cho biết nhiệm vụ chính của Lực lượng Patriot từ Đức sẽ là “bảo vệ các trung tâm dân cư, cơ sở hạ tầng quan trọng và các nhóm quân”. Ông không giải đáp câu hỏi liệu điều này có đồng nghĩa với việc bắn chúng vào bầu trời Ukraine hay không. Ông nói, hệ thống tên lửa Patriots do Mỹ điều hành ở Rzeszow đã không bảo vệ ngôi làng Przewodow của Ba Lan, nơi bị tên lửa nhầm vào tuần trước.

Mỹ, trước sự thất vọng của Ukraine, đã cẩn thận tránh bất cứ điều gì có nguy cơ khiến NATO bị cuốn vào cuộc chiến một cách trực tiếp. Và Ba Lan chia sẻ sự cảnh giác của Mỹ về bất kỳ sự can dự trực tiếp nào vào cuộc xung đột.

Ông Czulda, chuyên gia của Đại học Lodz cho biết: “Chúng tôi muốn Ukraine giành chiến thắng, nhưng ưu tiên của chúng tôi là giữ an toàn cho Ba Lan và các lãnh thổ NATO khác. Chúng tôi rất vui khi được hỗ trợ họ và cung cấp vũ khí, nhưng không có cuộc thảo luận nào về việc tham gia trực tiếp. Không ai ở đây muốn điều đó”.

Ông nói, điều đó đã rõ ràng từ phản ứng nhanh chóng của Ba Lan vào tuần trước để phản ứng với tuyên bố của Tổng thống Volodymyr Zelensky của Ukraine rằng Nga đã tấn công lãnh thổ Ba Lan và NATO cần có phản ứng kiên quyết. Tổng thống Ba Lan cho biết vụ nổ rất có thể là một "tai nạn đáng tiếc", không phải là một "cuộc tấn công có chủ ý".

Czulda bình luận: “Tôi hiểu quan điểm của Ukraine, nhưng họ có những mục tiêu và lợi ích riêng. Zelensky muốn lôi kéo NATO tham gia, còn chúng tôi thì muốn tránh xa”.

Trong những tháng đầu sau khi bị Nga tấn công, ông Zelensky đã kêu gọi NATO thực thi vùng cấm bay trên lãnh thổ Ukraine một cách vô ích. Washington đã bác bỏ ý tưởng này vì cho rằng nó có thể gây rủi ro cho các máy bay chiến đấu của Nga và phương Tây bắn vào nhau. Nhưng lời cầu xin hành động của ông vào tuần trước sau khi tên lửa bắn trúng một nhà máy chế biến ngũ cốc ở làng Ba Lan cho thấy ông không từ bỏ nỗ lực lôi kéo NATO tham gia.

Ông Czulda cho biết có “nguy cơ rất, rất nhỏ” về việc các hệ thống Patriot mới kéo NATO vào cuộc đối đầu với Nga ở Ukraine.

Ông nói: “Những tên lửa này sẽ không giao chiến với máy bay Nga ở Ukraine. Nhưng nếu người Nga bay vào Ba Lan, đó là vấn đề của họ”.

Ông đặt câu hỏi liệu các tên lửa Patriot do Đức cung cấp có bổ sung nhiều cho khả năng quân sự của Ba Lan hay không, và tự trả lời rằng chúng "chủ yếu là một động thái chính trị và mang tính biểu tượng để thể hiện rằng Đức cam kết bảo vệ an ninh của Ba Lan" và xoa dịu mối quan hệ thường xuyên căng thẳng giữa Warsaw và Berlin.

Đảng cầm quyền theo chủ nghĩa dân tộc của Ba Lan, Luật pháp và Công lý PiS, đã nhiều lần xung đột với chính phủ Đức, chủ yếu là về các tranh chấp có từ Thế chiến II. Họ tiếp tục làm sống lại những tranh chấp về các khoản bồi thường chiến tranh mà Berlin coi là đã được giải quyết từ lâu và thậm chí còn cáo buộc Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu và có tiếng nói thống trị trong Liên minh châu Âu, đang làm việc để thành lập một “Đế chế thứ tư”.

Nếu không có gì khác, lời đề nghị tên lửa Patriot sẽ giúp đưa các mối quan hệ trở lại bình thường hơn và kiềm chế mong muốn của đảng Luật pháp và Công lý nhằm khơi dậy tinh thần bài Đức để lôi kéo cử tri.

Phó thủ tướng Ba Lan, Jacek Sasin, hôm thứ ba đã ca ngợi lời đề nghị tên lửa của Đức là “một cử chỉ quan trọng” giúp giảm bớt căng thẳng với Berlin và dẫn đến “việc tăng cường thực sự khả năng phòng thủ của Ba Lan”. Ông nói, quan hệ Ba Lan-Đức “đi đúng hướng, mặc dù cũng có rất nhiều vấn đề”.