Thông qua Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi): Vẫn yêu cầu luật sư tố giác thân chủ

Theo dự thảo mới nhất của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi), luật sư bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự trong cáctrường hợp không tố giác các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội khác là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do chính người mà mình bào chữa đang chuẩn bị, đang thực hiện hoặc đã thực hiện mà người bào chữa biết rõ khi thực hiện nhiệm vụ bào chữa.

Tại báo cáo tiếp thu, giải trình, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) tập hợp 4 loại ý kiến khác nhau về sửa đổi, bổ sung điều 19của Bộ luật Hình sự năm 2015 (BLHS 2015).

Phương án 1: Chỉ quy định trách nhiệm hình sự của người bào chữa trong trường hợp “không tiết lộ thông tin về tội phạm do chính người mà mình bào chữa thực hiện đối với các tội đặc biệt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Điều 108 (Tội phản bội Tổ quốc), Điều 109 (Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân), Điều 112 (Tội bạo loạn), Điều 113 (Tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân) và Điều 123 (Tội giết người) khi có căn cứ rõ ràng cho thấy tội phạm đó đang thực hiện hoặc đang chuẩn bị thực hiện mà cần thiết phải ngăn chặn hậu quả xảy ra”.

Phương án 2: Đề nghị bỏ khoản 3 điều 19 của Bộ luật Hình sự năm 2015, bởi vì quy định như BLHS 2015 là xung đột với Điều 73 Bộ luật Tố tụng Hình sự (người bào chữa không được tiết lộ thông tin về vụ án, về người bị buộc tội mà mình biết khi bào chữa); không tương thích với thông lệ quốc tế, không bảo đảm quyền bào chữa, nguyên tắc suy đoán vô tội và nguyên tắc tranh tụng trong xét xử và nguyên tắc nghề nghiệp của luật sư.

Phương án thứ 3: Đề nghị giữ phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của người bào chữa như BLHS 2015 để bảo đảm nhất quán về chính sách hình sự của Nhà nước, tăng cường trách nhiệm công dân của người bào chữa trong việc đấu tranh phòng, chống các tội xâm phạm an ninh quốc gia và các tội đặc biệt nghiêm trọng.

Phương án 4: Đề xuất quy định chính sách đối với người bào chữa tương tự như chính sách đối với ông, bà, cha, mẹ, anh chị em ruột... của người phạm tội quy định tại BLHS 2015.

Trong báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo, UBTVQH cho rằng, về nguyên tắc, với tư cách là công dân thì người bào chữa có nghĩa vụ bình đẳng như mọi công dân khác trong việc tố giác tội phạm. Nguyên tắc này đã được Hiến pháp ghi nhận và thể chế hóa trongg các luật về tư pháp từ trước đến nay. Điều 4 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định: “Mọi công dân có nghĩa vụ tích cực đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm”; Điều 5 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định “… cá nhân có nghĩa vụ phát hiện, tố giác, báo tin về tội phạm..

UBTVQH cho biết đã cân nhắc đặc thù của hoạt động bào chữa, mối quan hệ giữa người bào chữa với người được bào chữa; nhưng việc Nhà nước không miễn trừ hoàn toàn trách nhiệm của người bào chữa xuất phát từ mục đích bảo vệ an ninh quốc gia, bảo vệ trật tự, an toàn xã hội, vì lợi ích chung của cộng đồng nên trong một số trường hợp người bào chữa vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự đối với hành vi không tố giác tội phạm của chính người mà mình bào chữa.

Mặt khác, vấn đề này cũng đã được Quốc hội tổ chức lấy ý kiến nhân dân trong quá trình xây dựng BLHS 2015. Kết quả cho thấy, đa số ý kiến nhân dân không đồng ý miễn trừ hoàn toàn trách nhiệm của người bào chữa.

BLHS 2015 đã xác định người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi không tố giác tội phạm do chính người mà mình bào chữa thực hiện đối với các tội xâm phạm an ninh quốc gia và tội khác là tội đặc biệt nghiêm trọng (ở cả ba giai đoạn: Chuẩn bị phạm tội, đang thực hiện tội phạm và đã thực hiện tội phạm). Đối với các tội khác được quy định tại Điều 389, người bào chữa chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự ở hai giai đoạn chuẩn bị phạm tội và đang thực hiện tội phạm.

UBTVQH cho rằng chính sách này phù hợp với quy định của Luật Luật sư, Quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp Luật sư Việt Nam và phù hợp với luật pháp của nhiều nước như Trung Quốc, Đức, Thụy Điển, Hoa Kỳ, Canada...

“Đây là vấn đề được nhiều ĐBQH và dư luận xã hội quan tâm nên sau khi báo cáo cơ quan có thẩm quyền, cân nhắc kỹ nhiều mặt, UBTVQH xin Quốc hội cho tiếp thu một phần ý kiến của ĐBQH, của Ban Thường vụ Liên đoàn Luật sư Việt Nam để chỉnh lý khoản 3 Điều 19 BLHS 2015 theo hướng thu hẹp hơn phạm vi chịu trách nhiệm của người bào chữa về hành vi không tố giác tội phạm”, UBTVQH nêu.