Ukraine có tìm được giải pháp thay thế Starlink trên chiến trường?

Theo Washington Post, trong bối cảnh hàng tỉ USD viện trợ quân sự cho Ukraine bị đình chỉ, cùng với sự hạn chế trong chia sẻ thông tin tình báo từ Mỹ, có những lo ngại rằng Starlink - mạng lưới liên lạc quan trọng đối với Ukraine - cũng có thể trở thành công cụ gây áp lực tiếp theo.

Tầm quan trọng của Starlink

Hiện tại, hàng nghìn thiết bị đầu cuối Starlink đang hoạt động trên chiến trường Ukraine, đóng vai trò thiết yếu trong hệ thống chỉ huy và kiểm soát quân sự. Mạng vệ tinh này cung cấp liên lạc thời gian thực, hỗ trợ truyền tải dữ liệu từ máy bay không người lái (UAV) và duy trì kết nối trong điều kiện chiến sự khắc nghiệt.

Tuy nhiên, ngày càng có nhiều lo ngại rằng Ukraine đã trở nên quá phụ thuộc vào Starlink, đặc biệt là khi công ty thuộc sở hữu của Musk có thể chịu ảnh hưởng từ áp lực chính trị. Một số nguồn tin chỉ ra rằng Nhà Trắng đang tìm cách thúc đẩy Ukraine tham gia các cuộc đàm phán hòa bình với Nga và ký một thỏa thuận về khoáng sản, đổi lại là sự hỗ trợ từ Mỹ.

Mặc dù ông Musk đã bác bỏ các cáo buộc rằng Starlink có thể bị ngắt nếu Ukraine từ chối thỏa thuận này, nhưng nhiều quan chức quân đội Ukraine vẫn đang tìm kiếm các phương án dự phòng.

Taras Chmut, người đứng đầu Come Back Alive Foundation, tổ chức phi lợi nhuận chuyên cung cấp Starlink cho lực lượng Ukraine, nhận định: "Mất Starlink sẽ là một thách thức lớn, đặc biệt đối với việc phát trực tiếp dữ liệu từ UAV. Nếu không có nó, việc truyền tải trên diện rộng gần như không thể".

Ngoài vai trò trên chiến trường, Starlink còn là cứu cánh quan trọng cho dân thường Ukraine. Trong bối cảnh hệ thống điện và hạ tầng viễn thông thường xuyên bị tấn công, Starlink giúp duy trì kết nối cho bệnh viện, trường học và các cơ sở hạ tầng quan trọng.

Tổng thống Volodymyr Zelensky khẳng định vào ngày 23.2 rằng hàng nghìn bệnh viện, trường học và trường đại học ở Ukraine đang sử dụng Starlink và không có dấu hiệu nào cho thấy dịch vụ này sẽ bị dừng lại.

Dù vậy, các động thái chính trị gần đây từ Mỹ vẫn khiến nhiều người quan ngại. Căng thẳng giữa ông Zelensky và chính quyền Trump đang gia tăng, đặc biệt sau khi Tổng thống Donald Trump và Nhà Trắng tuyên bố hạn chế hỗ trợ quân sự cho Ukraine.

Chuyên gia viễn thông Ukraine Serhii Beskrestnov nhận định: "Người Nga có thể chiến đấu mà không cần Starlink. Chúng tôi cũng có thể làm vậy, nhưng chắc chắn, đây sẽ là một tổn thất lớn và gây nhiều khó khăn".

Sự không nhất quán của Elon Musk

Musk từng có lập trường không thống nhất về việc cung cấp Starlink cho Ukraine. Ban đầu, SpaceX hỗ trợ miễn phí sau khi Nga phát động cuộc chiến tại Ukraine hồi năm 2022, nhưng đến tháng 10, Musk bất ngờ tuyên bố có thể dừng cung cấp dịch vụ do chi phí quá cao. Sau đó, ông yêu cầu Lầu Năm Góc thanh toán hóa đơn.

Dù vậy, Starlink tiếp tục mở rộng ở Ukraine, với phần lớn chi phí được tài trợ bởi các đồng minh phương Tây. Vào tháng 12.2024, SpaceX ký hợp đồng với Lầu Năm Góc, mở rộng cung cấp Starshield - phiên bản quân sự hóa của Starlink - cho Ukraine, nâng cấp với khả năng mã hóa mạnh mẽ hơn và chống nhiễu tốt hơn.

Theo Văn phòng truyền thông vệ tinh thương mại của Bộ Tư lệnh hệ thống không gian Mỹ, cả hai hợp đồng này sẽ giúp Ukraine duy trì kết nối ít nhất đến năm 2025. Tuy nhiên, với sự thay đổi trong chính sách của Mỹ dưới thời chính quyền Tổng thống Donald Trump, có nguy cơ hợp đồng này bị xem xét lại.

Ukraine đã sở hữu khoảng 47.000 thiết bị đầu cuối Starlink từ năm 2022. Trong đó: 24.500 thiết bị do Ba Lan cung cấp, 10.000 thiết bị do Đức tài trợ, 5.000 thiết bị từ USAID và các nhà tài trợ khác, bao gồm SpaceX.

Ba Lan, nước đóng góp lớn nhất, đã chi khoảng 30 triệu USD vào năm 2024, dự kiến sẽ tăng lên 47 triệu USD vào năm 2025 để duy trì mạng Starlink cho Ukraine. Bộ trưởng Kỹ thuật số Ba Lan Krzysztof Gawkowski cảnh báo rằng nếu Elon Musk ngừng dịch vụ ở Ukraine, nó có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng quan hệ giữa Ba Lan, Mỹ và SpaceX.

Dù vậy, Ukraine không hoàn toàn phụ thuộc vào Starlink. Andrii Kovalenko, thành viên Hội đồng an ninh Ukraine, cho biết các tuyến cáp quang, modem tốc độ cao và vệ tinh từ Thụy Điển, Đức cũng đang được sử dụng.

Tuy nhiên, theo chuyên gia quân sự Franz-Stefan Gady, không có nhà cung cấp nào có thể thay thế Starlink về tốc độ, chi phí và khả năng triển khai linh hoạt.

“Ukraine có thể tìm kiếm giải pháp thay thế, nhưng cuối cùng họ vẫn sẽ chỉ có một hệ thống kém hiệu quả hơn nhiều so với Starlink", Clayton Swope, chuyên gia hàng không vũ trụ tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế, nhận định.

Một số chuyên gia cũng cho rằng mối lo ngại lớn nhất không phải là Ukraine bị mất Starlink, mà là Nga có thể tiếp cận hệ thống này. SpaceX không cấp phép sử dụng Starlink cho quân đội Nga, nhưng theo nhiều báo cáo, một số đơn vị Nga đã mua thiết bị này trên thị trường chợ đen. Nếu chính quyền Trump nới lỏng các lệnh trừng phạt với Nga, khả năng Starlink được sử dụng tại Nga sẽ trở thành một mối đe dọa lớn hơn đối với Ukraine.

Chuyên gia viễn thông Beskrestnov cảnh báo: "Nếu SpaceX mở cửa cho Nga, họ có thể kiếm được nhiều tiền hơn ở đó so với Ukraine. Điều này sẽ tước đi lợi thế truyền thông và kiểm soát dữ liệu của chúng tôi."

Sự phụ thuộc của Ukraine vào Starlink là một con dao hai lưỡi. Nó cung cấp mạng lưới thông tin quan trọng cho quân đội và dân sự, nhưng đồng thời cũng đặt Ukraine vào thế bị động trước các biến động chính trị. Dù có nhiều lựa chọn thay thế, nhưng khả năng duy trì Starlink vẫn là yếu tố then chốt đối với hoạt động quân sự và chiến lược của Ukraine.