Vai trò và quy luật phát triển của tài liệu khoa học kỹ thuật

Kết quả của những hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật được phản ánh bằng những tài liệu dưới những hình thức khác nhau (báo cáo, biên bản, nhật ký khoa học, sách, ấn phẩm định kỳ, vật triển lãm, sản phẩm mẫu...) được gọi chung là các tài liệu khoa học kỹ thuật. Có thể nói tài liệu khoa học kỹ thuật là đối tượng vật chất ghi cố định các thông tin khoa học kỹ thuật để lưu truyền trong không gian và thời gian.

Tài liệu khoa học kỹ thuật là bộ phận không thể tách rời trong hoạt động khoa học kỹ thuật, là thành phần quan trọng nhất trong hệ thống giao lưu khoa học.

Vai trò đó thể hiện trên các mặt sau đây:

Thứ nhất, tài liệu khoa học kỹ thuật là công cụ ghi cố định các kết quả của các công trình nghiên cứu và triển khai, ghi lại các sáng chế phát minh, các kinh nghiệm sản xuất tiên tiến, các công nghệ mới được áp dụng, các kết quả thí nghiệm.

Thứ hai, tài liệu khoa học kỹ thuật là phương tiện tốt nhất để lưu trữ và phổ biến thông tin khoa học kỹ thuật theo không gian và thời gian.

Thứ ba, tài liệu khoa học kỹ thuật là phương tiện chính để xác nhận quyền sở hữu các kết quả nghiên cứu khoa học, xác nhận quyền sáng chế phát minh và do đó là phương tiện để khuyến khích sáng tạo khoa học.

Thứ tư, số lượng và chất lượng của tài liệu khoa học kỹ thuật là chỉ tiêu tổng hợp đánh giá thành quả hoạt động sáng tạo khoa học kỹ thuật và đánh giá trình độ khoa học của một đất nước.

Quy luật phát triển của tài liệu khoa học kỹ thuật

Sự phát triển của tài liệu khoa học kỹ thuật chịu ảnh hưởng trực tiếp của cuộc cách mạng khoa học, kỹ thuật và công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới trong mấy chục năm gần đây, với những đặc điểm là:

Trước hết, khoa học đã chuyển từ khoa học nhỏ thiên về lý thuyết (trong các trường đại học, các phòng thí nghiệm do một số nhà khoa học tiến hành) sang khoa học lớn, khoa học kiểu công nghiệp, gắn liền với sản xuất.

Đặc điểm trên thể hiện ở các mặt sau: Thiết bị nghiên cứu ngày càng tinh vi, phức tạp, đắt tiền. Chi phí cho nghiên cứu khoa học tăng lên rất nhanh, chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng thu nhập quốc dân (5% hoặc hơn). Đội ngũ những người tham gia vào các công việc sáng tạo khoa học gia tăng nhanh chóng. Ở các nước tư bản phát triển nhà nước tham gia đầu tư vào các công trình nghiên cứu khoa học ngày càng nhiều.

Tình hình đó ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống giao lưu khoa học. Các tài liệu khoa học kỹ thuật gia tăng nhanh chóng theo quy luật hàm số mũ.

Bên cạnh đó, song song với việc phân hoá theo chuyên môn, đang hình thành xu hướng liên kết thống nhất các khoa học lại.

Quá trình phân hoá các khoa học là hệ quả tất yếu của sự phát triển khoa học. Tri thức của loài người càng mở rộng, càng đi sâu thì người ta càng thấy rõ sự khác nhau giữa những việc trước kia gần nhau. Hơn nữa số lượng tri thức tích lũy ngày một nhiều thì một người dù thông minh đến đâu cũng không nắm giữ được hết.

Nhưng bên cạnh quá trình phân hoá, còn có quá trình thống nhất các khoa học. Khi sự hiểu biết trong từng lĩnh vực chuyên môn đạt tới một trình độ sâu sắc nào đó thì người ta phát hiện ra những mối liên hệ giữa những hiện tượng tưởng như rời rạc, do đó nảy sinh những quan niệm tổng quát, liên kết một số ngành chuyên môn tách biệt thành những khoa học mới. Hiện tượng đó thường gọi là sự xâm nhập lẫn nhau giữa những ngành khoa học khác nhau. Ngày nay thật khó xác định ranh giới giữa vật lý và hoá học, giữa hoa học và sinh học...

Đặc điểm trên đây đã ảnh hưởng trực tiếp đến cơ cấu của tài liệu khoa học kỹ thuật, tạo nên quy luật tập trung và tản mạn thông tin của tài liệu khoa học kỹ thuật. Đồng thời gây nên hiện tượng khủng hoảng thông tin, thể hiện ở các mâu thuẫn giữa khối lượng tài liệu tăng nhanh và khả năng xử lý có hạn của con người, giữa nhu cầu thông tin và khả năng thu nhận được những thông tin phù hợp.