Xử lý dự án yếu kém: Vấn đề nổi cộm là hợp đồng EPC và chi phí tài chính

Thông tin tại tọa đàm: "Xử lý các dự án yếu kém: Bài học kinh nghiệm và hướng đi tiếp theo" do Cổng Thông tin Điện tử Chính phủ tổ chức ngày 5.4, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An cho biết 12 dự án yếu kém bắt đầu từ rất lâu, có những dự án được chuẩn bị từ năm 2005-2009.

Những khó khăn của các dự án như tổng mức đầu tư tăng lên, rồi chi phí vay vốn cao; vấn đề phân bón và nhiên liệu sinh học; tranh chấp hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu…

“Lãnh đạo Đảng, Nhà nước ở cấp cao nhất đã có sự chỉ đạo rất sát sao và quyết liệt đối với các dự án này. Chưa có nhóm dự án nào mà Bộ Chính trị 2 lần nghe báo cáo tình hình. Quốc hội cũng có Nghị quyết số 33 từ năm 2016 (Quốc hội khóa 14)”, ông An nói.

Ngoài ra, theo ông An, Chính phủ khóa trước và khóa này đã có tới 20 cuộc họp để chỉ đạo. Sự tham gia của các bộ, ngành gồm Công Thương, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tư pháp cũng rất sát sao. "Có thể nói chưa bao giờ chúng ta thấy các dự án nhận được sự chỉ đạo sát sao, thường xuyên, liên tục như vậy", Thứ trưởng Đặng Hoàng An nhấn mạnh.

Ông Hồ Sỹ Hùng, Phó chủ tịch Uỷ ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp cho biết trong danh mục 12 dự án, đã đưa ra 5 dự án, còn lại 7 dự án do đang còn những vấn đề nổi cộm.

Đầu tiên là vướng mắc về Hợp đồng EPC (Hợp đồng nhà thầu trọn gói đối với các dự án này). Trong hợp đồng của tất cả các dự án này đang có sự tranh chấp giữa chủ đầu tư và nhà thầu về nội dung, bao gồm cả khối lượng, thiết bị, chủng loại thiết bị, kể cả áp dụng chính sách thuế ở Việt Nam.

Liên quan đến việc này cho đến thời điểm hiện nay giữa chủ đầu tư và nhà thầu cũng rất quyết liệt thảo luận với nhau nhưng chưa đi đến được thống nhất và thương thảo về vấn đề này.

Ông Hùng cho rằng đây là vướng mắc nhất trong các dự án đang tồn đọng hiện nay. Cụ thể là dự án Nhà máy thép Thái Nguyên mở rộng, Nhà máy đóng tàu Dung Quất, Nhà máy đạm Ninh Bình, Nhà máy đạm Hà Bắc.

“Việc này ảnh hưởng đến xác định giá trị dự án đầu tư, giá trị của doanh nghiệp, quyền chủ động của nhà đầu tư có thể tiếp tục đầu tư bổ sung hoặc hoàn thiện thêm hay không… Đây là những vấn đề đang còn dở dang trong hợp đồng với các nhà thầu, chưa giải quyết được. Hiện nay, các doanh nghiệp đang đàm phán và tiếp tục trao đổi với các nhà thầu”, ông Hùng nói.

Ngoài ra, theo ông Hùng, khó khăn tiếp theo là vấn đề chi phí, trong đó chi phí tài chính quá cao. Có khá nhiều dự án được đưa vào diện hỗ trợ về mặt tài chính đầu tư trong giai đoạn 2010-2015. Tuy nhiên, giai đoạn đó lãi suất cao, quá trình thực hiện dự án bị chậm, thường là vài năm, dẫn đến lãi suất đã cao còn bị phạt, lãi mẹ đẻ lãi con nên chi phí tài chính cao.

Điển hình như Nhà máy đạm Hà Bắc (dự án giai đoạn 2 mở rộng), thể hiện ưu điểm hơn giai đoạn 1 là được đầu tư nhiều năm, hiệu quả tốt hơn. "Chúng tôi đã trực tiếp xuống khảo sát và tính toán tại đó thì về mặt tiêu hao, bảo đảm theo báo cáo khả thi trở xuống, về mặt sử dụng lao động, cũng tiết kiệm hơn nhiều. Sản xuất tốt, chất lượng sản phẩm bảo đảm, thậm chí tốt hơn. Tuy nhiên, chi phí tài chính chiếm đến hơn 30%, dẫn đến khó cạnh tranh trên thị trường", ông Hùng chia sẻ.

“Thời điểm hiện nay là thời điểm thị trường tốt. Xét lại 5 năm trước đây theo giá đầu vào sản xuất bằng than thì giá tăng nhiều gấp 2, 3 lần. Giá đầu ra bán tại thời điểm đó lại thấp hơn nhiều so với dự kiến báo cáo khả thi, dẫn đến lỗ tích lũy trong những năm vừa qua nhiều, kéo dài lên đến vài nghìn tỉ”, ông Hùng nói.

Theo ông Hùng, đây là hai vấn đề tồn đọng mấu chốt. Một là xử lý Hợp đồng EPC và hai là xử lý chi phí tài chính do đầu tư tồn tích lại quá lớn. Nếu không giải quyết vấn đề này thì không mở cho doanh nghiệp khả năng cạnh tranh trên cùng một mặt bằng so với các doanh nghiệp khác (tức là chi phí tài chính phải tương đương).

Ngoài ra, chưa giải thoát được Hợp đồng EPC thì doanh nghiệp chưa chủ động hoạt động được các dây chuyền và quá trình sản xuất kinh doanh của mình.

ĐBQH Phan Đức Hiếu cho rằng trong quá trình giải quyết thì dễ trước khó sau, Quốc hội đã có Nghị quyết thực hiện nhiệm vụ kinh tế-xã hội giai đoạn 2021-2025. Thời hạn này không thể gia hạn tiếp được, thách thức sắp tới rất nhiều. Phải hình dung được khối lượng công việc mới có thể thấy thách thức rất lớn. Tuy nhiên, Chính phủ đã có lộ trình rất cụ thể cho nội dung này.

“Cần có sự quyết liệt đến từng dự án, ví dụ phải chọn phướng án xử lý cho EPC nhanh chóng nếu không có lựa chọn khác. Chúng ta buộc phải đưa ra để dứt điểm”, ông Hiếu nói.

Ngoài ra, về tư duy, ông Hiếu cho rằng phải hiểu lợi ích tốt nhất có tính thời điểm. Không thể nói 3 năm sau thì thế nào. Theo đó, phải thống nhất về nguyên tắc, phân định quyền, trách nhiệm của các bên liên quan.

“Giai đoạn trước 1 người làm, giai đoạn này lại người khác phải chịu trách nhiệm cả quá trình. Việc này phải đảm bảo về mặt pháp luật, ví dụ Nghị quyết 69 của Chính phủ đang sửa, phải đưa thành luật. Cam kết tạo ra cơ chế để người thực hiện nhiệm vụ yên tâm. Tinh thần quyết liệt cần được tồn tại mãi sau này khi giải quyết công việc”, ông Hiếu nói đồng thời nhấn mạnh việc ra quyết định nội bộ của DNNN tốn kém do mất thời gian hơn rất nhiều với doanh nghiệp tư nhân… Chính việc này làm cho chi phí dự án tăng lên bởi thị trường thì thay đổi từng ngày.