Ai sẽ được tiêm vắc xin ngừa COVID-19?

Tham khảo quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cho phép chính phủ các nước sử dụng tài sản sở hữu trí tuệ mà không cần sự chấp thuận của người nắm bằng sáng chế trong tình huống khẩn cấp y tế, Đại hội đồng Y tế (WHA, cơ quan điều hành tối cao của Tổ chức Y tế thế giới) tuần trước thông qua nghị quyết kêu gọi đảm bảo vắc xin và thuốc điều trị COVID-19 được cung cấp rộng khắp, kịp thời, công bằng. Phái đoàn Mỹ lên tiếng phản đối với lý do nghị quyết gửi thông điệp sai lầm đến những nhà sáng chế.

Xung đột giữa quyền sở hữu với quyền tiếp cận sản phẩm y tế không mới, nhưng mức độ nghiêm trọng của đại dịch COVID-19 khiến vấn đề trở nên nóng hơn. Giới chuyên gia cảnh báo tình hình phát triển vắc xin hiện tại cộng thêm chủ nghĩa bảo hộ, chủ nghĩa dân tộc trỗi dậy phát đi tín hiệu đáng lo ngại về triển vọng phân phối trong tương lai.

Nhà nghiên cứu Deborah Gleeson thuộc trường Tâm lý học và Sức khỏe cộng đồng (đại học La Trobe) đánh giá: “Hiện tại mọi quốc gia đều đối mặt với vấn đề này. Họ đều cần quyền tiếp cận nhanh chóng các phát minh mới mặc dù chúng có thể đắt đỏ, chưa thể sản xuất đại trà”.

Liên Hợp Quốc đã thúc đẩy ý tưởng xem vắc xin, thuốc điều trị lẫn phương thức chẩn đoán COVID-19 như hàng hóa công toàn cầu. Một liên minh quy tụ hơn 140 nhà lãnh đạo cùng chuyên gia hôm 14.5 công bố thư ngỏ kêu gọi tất cả các chính phủ đoàn kết, sản xuất nhanh và cung cấp miễn phí vắc xin cho mọi người, mọi quốc gia.

Phát biểu trong cuộc họp WHA tuần trước, Chủ tịch Tập Cận Bình cam kết vắc xin do Trung Quốc sản xuất sẽ là hàng hóa công toàn cầu. Nước này hiện có 5 ứng viên vắc xin đều đang thử nghiệm trên người.

Trái ngược với việc phân phối toàn cầu có thể tiêm cho đội ngũ y tế ở tuyến đầu và nhóm dân số nguy cơ cao trước, một số quốc gia xác định phải ưu tiên cho người dân nước mình.

Bộ Y tế và Dịch vụ nhân sinh Mỹ ngày 21.5 thông báo trao 1,2 tỉ USD cho hãng sản xuất thuốc AstraZeneca (Anh) để phát triển vắc xin ngừa COVID-19. Phía hãng sản xuất đảm bảo cung cấp 300 triệu liều cho Mỹ.

Vào tháng 4, Viện Huyết thanh Ấn Độ cho biết phần lớn lượng vắc xin (vẫn đang trong quá trình phát triển ở Anh) mà họ dự định sản xuất sẽ đến tay người dân trong nước trước tiên, sau đó mới bán cho nước ngoài.

Giám đốc điều hành công ty Sanofi (Pháp) từng tuyên bố Mỹ sẽ là nước nhận được vắc xin sớm nhất nếu hãng dược phát triển thành công, bởi vì Mỹ tài trợ cho dự án chế tạo vắc xin ngừa COVID-19 của Sanofi đầu tiên.

Sanofi hôm 15.4 phải lên tiếng bác bỏ phát ngôn trên. Thủ tướng Pháp Edouard Philippe cho biết ông được đảm bảo vắc xin sẽ phân phối sớm ở trong nước.

Theo giới chuyên gia, kịch bản phân phối vắc xin cho mọi quốc gia khó thành hiện thực. Giáo sư Santos Rutschman thuộc Trung tâm nghiên cứu Luật y tế (đại học Saint Louis) chỉ ra rằng: “Chúng ta chẳng hề có tiến bộ nào về pháp lý để hiện thực hóa lời kêu gọi cung cấp rộng khắp, kịp thời, công bằng”.

Nhà dịch tễ học Raina MacIntyre thuộc Viện nghiên cứu Kirby nhận định: “Năng lực sản xuất vắc xin ở giai đoạn đầu sẽ khá hạn chế. Quốc gia giàu có và quyền lực nhất sẽ nhận được trước”.

Nhưng không phải không có hy vọng cho quốc gia yếu thế hơn. Học giả Thomas Bollyky thuộc tổ chức nghiên cứu độc lập Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR) lưu ý mặc dù chính quyền Washington luôn phản đối quy định WTO cho phép chính phủ sử dụng tài sản sở hữu trí tuệ mà không cần sự chấp thuận của người nắm bằng sáng chế trong tình huống khẩn cấp y tế, những công ty Mỹ vẫn thường dùng một số biện pháp khác nhằm giúp vắc xin và thuốc dễ tiếp cận hơn – chẳng hạn như đặt ra nhiều mức gia khác nhau hay lập thỏa thuận cấp phép tự nguyện tạo điều kiện sản xuất đại trà.

“Giữa lúc đại dịch đang hoành hành, tôi không nghĩ công ty Mỹ muốn đứng sai phe”, học giả Bollyky nhận định.

Chuyên gia y tế toàn cầu người Malaysia Swee Kheng Khor kêu gọi các hãng dược cam kết phân phối thuốc cho quốc gia thu nhập trung bình. Ông cũng hối thúc cộng đồng quốc tế tranh thủ thời gian chưa có vắc xin tìm ra lời giải cho câu hỏi phân phối công bằng.

Cẩm Bình (theo SCMP)