Bạn sẽ sẵn sàng thay đổi nếu quan tâm đến lý do ‘Sao ta làm điều ta làm’

Có một phương pháp tự trừng phạt bản thân như vậy, mỗi khi bạn cảm thấy một sự thôi thúc hay một suy nghĩ ám ảnh nào đó, bạn sẽ cắn vào vòng dây cao su. Nó có thể làm bạn đau, nhưng mục đích của nó chính là đập tan khuôn mẫu suy nghĩ hay vượt qua sự thôi thúc bằng cách liên kết nó với một tác nhân kích thích gây khó chịu.

Nếu không sẵn sàng, phương pháp nào cũng thất bại

Khi đề cập đến các vấn đề về động lực, con người dường như luôn cần những phương pháp để thúc đẩy và kiểm soát bản thân. Lời hô hào trên trang bìa những quyển sách tự lực hay nhất, là những tuyên ngôn về “Phương pháp thúc đẩy bản thân mới nhất”, hay “Các phương pháp đã cho thấy hiệu quả”. Nhưng sự thật là chẳng có phương pháp nào thúc đẩy con người hay làm cho họ tự chủ cả. Động lực phải xuất phát từ bên trong, chứ không phải từ những phương pháp. Nó xuất phát từ việc người ta quyết định rằng họ đã sẵn sàng để chịu trách nhiệm cho việc kiểm soát bản thân.

Trước tiên cá nhân đó phải có khao khát thay đổi sâu sắc. Khi đó, phương pháp có thể giúp đỡ họ đôi chút.

Tôi có quen một người bạn lớn tuổi. Trước đó ông hút đến hai gói thuốc mỗi ngày, và ông quyết định sẽ dành ra năm tháng để cai. Thế là ông lập ra những mục tiêu; tháng đầu tiên hút ba mươi điếu mỗi ngày; tháng thứ hai hút hai mươi điếu mỗi ngày; tháng thứ ba còn mười điếu mỗi ngày; tháng thứ tư hút năm điếu mỗi ngày; và trong tháng cuối cùng, ông nói, ông sẽ chỉ hút hai điếu mỗi ngày - một sau bữa trưa và một sau bữa tối.

Vào cuối tháng thứ năm, đúng theo lộ trình, ông đã rất kiên quyết và không bao giờ đụng vào điếu thuốc một lần nào nữa. Ông thề rằng sự thỏa mãn của việc đạt được những mục tiêu là phần thưởng duy nhất ông cần. Và đúng là ông đã làm được, bảy năm về trước, và kể từ đó ông không còn hít một hơi thuốc nào nữa.

Phương pháp đặt ra mục tiêu phù hợp với tính cách của ông ấy, vậy nên đó là cách ông tiến hành. Nó là phương pháp hữu hiệu với ông. Nhưng nhiều người cũng đã sử dụng phương pháp này và thất bại thảm hại. Không phải phương pháp đó giúp người đàn ông ngừng hút thuốc; mà chính động lực có tính tự chủ của ông ấy. Một số người hạ quyết tâm bỏ thuốc thấy việc bỏ ngay lập tức là dễ dàng hơn, thế nên việc đề ra các mục tiêu giảm dần lượng nicotine sẽ là phương pháp không hiệu quả với họ. Việc sử dụng các phương pháp chỉ có ích khi nó đúng với một người, và chỉ khi người đó đưa ra một lựa chọn thay đổi thật sự.

Người ta có thể cắn vào cổ tay đeo chiếc vòng cao su khi họ thèm một điếu thuốc nếu đó là phương pháp thu hút họ. Họ có thể tự thưởng cho mình những món quà nho nhỏ khi họ đạt được các tiêu chuẩn nếu phương pháp đó có vẻ phù hợp với họ. Họ có thể tạo ra một phương pháp cho riêng mình, nếu muốn sử dụng một phương pháp nào đó. Nhưng nếu họ không thật sự sẵn sàng thay đổi, thì chẳng có lý gì phải bận tâm về một phương pháp bởi vì nó rồi cũng sẽ thất bại.

Chấp nhận chính mình

Điểm khởi đầu cho sự thay đổi chính là chấp nhận chính mình và thế giới nội tâm của mình. Người ta có thể tự hỏi: “Tại sao tôi lại ăn quá nhiều? Tại sao tôi lại quát vợ mình? Tại sao tôi lại dành quá ít thời gian cho các con? Tại sao tôi quá phụ thuộc vào thuốc lá?”. Ngay từ đầu, con người thực hiện những hành vi này, bởi vì những hành vi đó là giải pháp tốt nhất họ có thể tìm ra để đương đầu với một tình cảnh khó khăn.

Khi con người thật sự quan tâm đến lý do tại sao họ làm một việc gì, và cá nhân họ cam kết tạo ra một sự thay đổi, thì việc đổ lỗi là không thích đáng. Họ có thể sẽ nhận ra rằng họ ăn quá nhiều bất cứ khi nào họ sợ thất bại trong một dự án công việc. Đó là một phát hiện thú vị. Và nó giúp họ tìm ra cách kiểm soát sự lo âu theo những cách ít tự hủy hoại bản thân hơn.

Nhưng đổ lỗi cho bản thân vì ăn quá nhiều hay vì không thể kiểm soát nỗi sợ thất bại sẽ chỉ cản trở sự thay đổi mà thôi. Hãy nhớ những gì Charlotte Selver từng nói: “Dám béo. Quan tâm đến lý do vì sao bạn béo. Và rồi bạn sẽ sẵn sàng để gầy”.

Một người đàn ông có thể nhận ra rằng anh ta quát mắng vợ vì anh ta không biết cách (hoặc sợ) chia sẻ một số cảm xúc thầm kín hay bí mật với vợ. Anh ta quát nạt để giữ khoảng cách với vợ - để bảo vệ bản thân. Phát hiện đó cũng rất thú vị, và nó chính là bước đầu tiên trong việc tìm ra cách chia sẻ về bản thân nhiều hơn, cách để mở lòng và để nhạy cảm hơn. Việc đó có thể không dễ dàng gì, nhưng nó có khả năng giúp ta thỏa mãn hơn.

Những thay đổi có ý nghĩa xuất phát từ sự sẵn sàng về mặt sinh học. Nó xuất hiện khi con người cảm thấy đã đến lúc thay đổi, khi họ sẵn sàng đưa ra một cam kết cho từng khoảnh khắc. Áp lực chẳng giúp ích được gì; thật ra, nó cũng giống như việc đổ lỗi cho bản thân, chỉ có khả năng làm họ tổn thương.

Khi con người thấy áp lực, họ sẽ tuân thủ hoặc bất tuân. Sự tuân thủ tạo ra những thay đổi không thể duy trì, và sự bất tuân sẽ ngăn chặn thay đổi ngay từ đầu. Sự thay đổi có ý nghĩa sẽ xảy ra khi con người chấp nhận bản thân mình, quan tâm đến lý do vì sao họ làm những gì họ làm và quyết định rằng họ đã sẵn sàng để khác đi.