Trung Quốc ‘chép bài’ Nga, đem lò phản ứng hạt nhân mở rộng ảnh hưởng

Hồi tháng 4, Thổ Nhĩ Kỳ làm lễ động thổ xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên. Chính phủ Tổng thống Tayyip Erdogan nói nhà máy sẽ đáp ứng nhu cầu sử dụng điện tăng nhanh, đồng thời giúp đất nước độc lập năng lượng.

Nhưng thực tế, theo Defense One, dự án này khiến Ankara phải chấp nhận ảnh huởng của Điện Kremlin, vì Nga sẽ xây, làm chủ và điều hành nhà máy này.

Bài bản Nga dùng điện hạt nhân để gieo tầm ảnh hưởng

Lò phản ứng hạt nhân Akkuyu cho thấy Nga-Trung dùng việc xuất khẩu năng lượng để lập tầm ảnh hưởng với các nước khác.

Thông qua công ty điện hạt nhân nhà nước Rosatom, Nga tranh các góithầu theo mô hình tài trợ xây dựng các nhà máy hạt nhân, đào tạo nhân viên điều hành chúng, và đem chúng cho nước thân chủ thuê.

Sự trợ giúp của Điện Kremlin cho phép Rosatom đạt tỉ lệ thắng thầu khoảng từ 20 đến 50%, trong khi việc cho vay tiền (giữa Nga với chính phủ các nước) sẽ giúp các nước không có tiền thực hiện các dự án này.

Hoạt động này cho phép Nga đạt khoảng 60% doanh số bán lò phản ứng hạt nhân với toàn cầu. Rosatom hiện nắm 35 lò phản ứng tại 11 nước hợp đồng với Nga hoặc đang tự xây các lò này.

Dù mô hình hoạt động của Rosatom làm giảm chi phí cho khách hàng, nó lại giúp Điện Kremlin mở rộng tầm ảnh hưởng khỏi lĩnh vực năng lượng.

Tại Thổ Nhĩ Kỳ, Nga đang kết hợp với chính Ankara soạn các quy địnhhạt nhân vốn sẽ áp dụng với chính các dự án của họ.

Tại Hungary, quan hệ giữa chính phủ Thủ tướng Victor Orban với Điện Kremlin đã ấm nồng, từ khi Moscow nhảy vào tài trợ mở rộng một nhà máy điện hạt nhân, vốn sẽ cung cấp 40% nguồn điện cho Hungary.

Việc Nga kiểm soát nhiều nguồn điện, cùng sự hiện diện của nhân viên kỹ thuật và an ninh Nga tại các dự án điện hạt nhân, sẽ giúp Moscow có ưu thế trên các quyết định chính sách đối ngoại và an ninh của một quốc gia.

Các công ty điện hạt nhân nhà nước của Nga-Trung đang được lãnh đạo quốc giatrực tiếp vận động hành lang hộ. Tổng thống Nga Vladimir Putin tích cực vận động cho Rosatom trúng các quả thầu ở nước ngoài, gồm các nước Trung Đông và Nam Mỹ.

Nga cũng dùng nhiều dạng thức quyền lực mềm để quảng bá sự hiện diện hạt nhân ở nước ngoài, gồm tài trợ cho giới trẻ châu Phi tham gia các cuộc tranh tài, và xây một trung tâm nghiên cứu ở Bolivia.

Mắc nợ lớn với Bắc Kinh, các nước vay nợ có thể phải chuyển nhượng đất đai

Nay, Trung Quốc đang “chép bài” của Nga. Bắc Kinh đã xem điện hạt nhân là một thành tố mạnh trong chương trình Một Vành Đai Một Con Đường (BRI) vốn sẽ hội nhập về chính trị-kinh tế giữa Trung Quốc với châu Âu, châu Phi và phần còn lại của châu Á thông qua các dự án cơ sở hạ tầng lớn, ví dụ phát triển điện hạt nhân ở các nước lệ thuộc năng lượng.

Các công ty nhà nước Trung Quốc đang xây các nhà máy điện hạt nhân ở Anh, Romania, Pakistan, và sẽ xây các nhà máy này ở Argentina và Iran trong khi danh sách dự án này có thể kéo dài nữa.

Lãnh đạo Tập đoàn điện hạt nhân quốc gia Trung Quốc đã “điểm danh” 41 quốc gia thuộc BRI là những địa điểm tiềm năng của các dự án điện hạt nhân.

Trung Quốc cũng nhắm tới việc đạt các hợp đồng dài hạn xây dựng-điều hành các nhà máy điện hạt nhân, và thâu tóm các thị trường mới bằng cách trang trải hầu hết chi phí và cung cấp công nghệ và dịch vụ xây dựng.

Bắc Kinh đang “ôm” 82% kinh phí xây lò phản ứng hạt nhân ở Pakistan, và 33% ở dự án Hinkley Point của Anh.

Trung Quốc đã có “thành tích” cho vay thoải mái nhằm giành được những lợi ích chiến lược. Năm ngoái, khi Sri Lanka không thể trả món nợ khổng lồ cho các công ty Trung Quốc thực hiện các dự án cơ sở hạ tầng, nước này đã phải ký trao quyền kiểm soát cảng lớn Hambatola cho Bắc Kinh.

Trung Quốc có thể mở rộng chiến thuật này để giành thắng lợi chính trị, hoặc được nhượng đất ở những địa bàn chiến lược của toàn thế giới, bằng cách “nhắc nhở” các nước vướng quả nợ xây nhà máy điện hạt nhân mà không thể trả được cho Trung Quốc.

Chính phủ Mỹ chưa giúp gì nhiều cho các công ty hạt nhân Mỹ

Trong khi đó, các công ty điện hạt nhân Mỹ nhận ra: họ hầu như không thể cạnh tranh với các đối thủ được chính phủ “chống lưng” và chỉ nhắm đến các mục tiêu chính trị hơn là kiếm lời lãi.

Khi không có sự hỗ trợ của chính phủ, các công ty Mỹ biết mình không có lợi thế, vào lúc họ cố gắng bán sản phẩm cho các chính phủ nước ngoài.

Bên cạnh đó, hoạt động xuất khẩu hạt nhân của Mỹ bị hạn chế mạnh, bởi các luật xuất khẩu rất nghiêm, cùng với một tiến trình kiểm soát xuất khẩu phức tạp và vô hiệu quả, theo Defense One.

Trong khi việc duy trì các tiêu chuẩn không phổ biến hạt nhân là cần thiết, nhằm bảo vệ hòa bình thế giới, các điều kiện khắt khe kể trên khiến công nghệ Mỹ không thể thu hút các nước khác cho bằng công nghệ của Nga-Trung vốn không có nhiều ràng buộc kèm theo.

Việc lập các rào cản đối với sản phẩm Mỹ xuất khẩu sẽ không thể ngăn các nước khác đón nhận công nghệ hạt nhân. Nhưng nó sẽ gạt Mỹ khỏi vai trò giúp hướng dẫn phát triển điện hạt nhân và quản lý các lo ngại nguy cơ phổ biến hạt nhân.

Dù đang phải đối mặt với các rào cản này, công nghệ hạt nhân Mỹ vẫn được xem là hàng đầu trong công nghệ điện hạt nhân, và Mỹ có thể cạnh tranh nếu được cấp một sân chơi công bằng.

Chính phủ Tổng thống Mỹ Donald Trump đã hứa tái phục hồi công nghiệp điện hạt nhân Mỹ. Để làm được, chính phủ Mỹ phải giúp các công ty bằng cách làm rõ tiến trình xuất khẩu.

Defense One kết luận: những hoạt động nhằm thống trị điện hạt nhân toàn cầu của Nga-Trung, đã tạo ra một tổn thất an ninh nghiêm trọng cho Mỹ, và là một mối đe dọa cho trật tự quốc tế.

Năng lượng hạt nhân có thể là một thành tố mạnh trong chính sách đối ngoại của Mỹ, nhưng nếu Mỹ vẫn đứng ngoài đấu trường này, Washington sẽ trao một công cụ thực hiện chính sách đối ngoại mạnh cho các nước khác khai thác.