Tục xông đất

Phải nói ngay, tục nghĩa là phong tục. Chữ tục theo gốc Hán tự có nhiều nghĩa, chẳng hạn chỉ đời thường (trần tục, ví dụ: hoàn tục là trở về với đời thường, nhất là những người đã đi tu), chỉ sự thô bỉ, tầm thường (thô tục, phàm tục, tục tĩu, tục tằn, dung tục), chỉ thói quen, tập quán (phong tục, tục lệ, tập tục, thói tục)...

Trong tút này, chúng tôi chỉ đề cập tới nghĩa thói quen, tập quán. Mà thói quen, tục lệ thường có cả cái tốt cái xấu chứ không phải chỉ tốt. Phong tục là thói quen tục lệ tốt, còn hủ tục chỉ thói quen xấu, bởi "phong" nghĩa là sự tươi tốt, đẹp đẽ, sinh sắc, thịnh vượng..., "phong tư tài mạo tót vời/vào trong phong nhã ra ngoài hào hoa" (Truyện Kiều); còn "hủ" có nhiều nghĩa, trong từ hủ tục thì có nghĩa thối nát, mục rữa, xấu, ví dụ hủ tục là tục đã lỗi thời, không nên tồn tại, hủ nho là kẻ học trò đáng bỏ đi, hủ bại là thói xấu làm cho cuộc sống bị tàn tạ.

Người xứ ta có nhiều tục chịu ảnh hưởng từ Trung Quốc tự ngàn xưa, nhất là những điều liên quan đến tế lễ, tập quán, hội hè, sinh hoạt, tôn giáo. Có nhiều cái tốt, nhưng cũng không ít thứ xấu, hoặc theo thời gian không còn phù hợp nữa. Ví dụ "trọng nam khinh nữ" là thói tục có từ lâu, tồn tại kéo dài, từng được xem như điều hiển nhiên, nhưng rồi dần trở thành lạc hậu, hủ lậu, không được xã hội hiện đại chấp nhận.

Tết là thời điểm đặc biệt nhất trong chu kỳ một năm 365 ngày của người phương đông. Trong tứ thời tiết lạp thì Tết Nguyên đán là tết to nhất, chứa đựng nhiều tục nhất. Trong những tục đó, có tục xông đất. Từ khi nó phát sinh, tồn tại cho tới nay, có thể xem đấy là phong tục, tục tốt, lành mạnh. Tuy nhiên, do thời thế thay đổi, nhất là cuộc sống ngày càng hiện đại thực dụng hơn, thì tục xông đất ngày một nhạt dần, ít đi, ít được thể hiện.

Xông đất là gì? Nói nôm na, người xưa quan niệm ai tới nhà mình đầu tiên buổi sáng mùng 1 tết thì người đó sẽ đem đến cho nhà mình, gia đình, họ tộc mình những điều sẽ xảy ra suốt năm ấy. Có thể là điều tốt lành, may mắn, hạnh phúc, nhưng cũng có khi đầy rủi ro, bất hạnh. Vì thế, sáng mùng 1 tết, lúc mở cổng/cửa/ngõ (phải mở ra chứ không được đóng, để đón sinh khí trời đất, "sáng mùng một lỏng then tạo hóa, dang tay bồng ông phúc vào nhà", nhưng ai vào nhà mình đầu tiên là điều khó biết được. Cũng có thể đó là sự sắp đặt của trời đất, của số phận.

Người xông đất nhiều khi xuất hiện tự nhiên, tiện đường ghé vào chúc tết, vào chơi, nhưng thường là về sau này các gia chủ rút kinh nghiệm từ trước tết đã chọn đối tượng xông đất, cứ chọn trước cho chắc ăn, để khỏi lo lắng về sau suốt cả năm, kiểu như ông/anh/cháu ngày mùng một tới xông đất cho nhà tôi nhé. Hợp đồng miệng, nhưng giá trị còn hơn cả văn bản, bởi ít ai làm sai. Cả năm mới có một lần nhờ vả việc trọng, giữ chữ tín để còn đi lại, để giữ cái tình.

Nhiều nhà nhờ một người phúc hậu, dễ tính, giỏi giang sáng sớm đến xông đất, để cho cả năm được bán đắt, buôn may, làm ăn thuận lợi, gia đạo tốt tươi.

Trong tục xông đất, ngại nhất là đàn bà vô tình xông đất, vào nhà đầu tiên. Thời xưa, chả ai nhờ đàn bà xông đất bao giờ, do đàn bà bị coi thường, không hợp với việc thiêng của trời đất. Giờ thì khác. Nếu tự dưng được bà tỷ phú CEO hãng máy bay VietJet Nguyễn Thị Phương Thảo tới xông thì còn gì bằng. Thời thế chuyển vần, phong tục cũng đổi thay theo là vậy.

Người xông đất nếu là người tài giỏi, đạo đức, giàu có, làm ăn giỏi giang, có uy tín, danh tiếng, được cộng đồng kính trọng, vị nể thì gia chủ rất thích. Còn ngược lại thì... ngược lại. Có những người vô tình xông đất nhà ai đó, rồi gia chủ trong năm gặp điều xui này rủi nọ, không may, thì bị tiếng đời, dù mình chẳng hề gây ra sự ấy.

Trong đối tượng được chọn xông đất, mở màn cho năm mới, thường người ta chọn trẻ con. Tất nhiên phải là những đứa ngoan ngoãn, thông minh, lanh lợi tháo vát, nói năng lễ phép, dễ thương, đẹp giai. Thứ như tôi, đã xấu xí, lại chậm mồm chậm miệng, lầm lì, hay càu nhàu cáu kỉnh, không có quần áo đẹp... chả được nhà nào săn đón, hợp đồng bao giờ. Bọn ngoan đẹp kia có những đứa mùa tết được mấy nhà hợp đồng, kiếm tiền dễ như bỡn. Đúng là kẻ ăn không hết, người lần chẳng ra.

Đứa trẻ xông đất tới, gia chủ ra đón vào. Chúng mau mồm mau miệng, cháu chúc ông bà (cô bác...) sang năm mới dồi dào sức khỏe, làm ăn thuận lợi, các anh các chị học hành tấn tới, em bé hay ăn chóng nhớn. Có đứa còn bắt chước người nhớn dùng mấy câu chữ nghĩa, chẳng hạn phát tài phát lộc, tiền vào như nước, vinh hoa phú quý. Chủ nhà nghe chúng hót vậy thì sướng lắm.

Và dĩ nhiên, cứ theo hợp đồng, phần kết thúc là mừng tuổi. Cũng có khi chỉ vài ba hào, năm hào, hoặc to lắm là một đồng, nhưng đại sứ xông đất đã hỉ hả mỹ mãn lắm. Rồi chúng mau mắn chào chủ nhà để rảo tới địa chỉ mới. Kể ra, đứa có tài, xinh đẹp, ngoan ngoãn được cuộc sống ưu tiên từ tấm bé.